Eerste Wereldoorlog

De Eerste Wereldoorlog was een wereldwijde strijd die van 1914 tot 1918 duurde. De moord op de Oostenrijkse aartshertog Franz Ferdinand en diens vrouw in Sarajevo op 28 juni 1914 was de aanleiding voor een oorlog waarbij miljoenen mensen omkwamen. De centrale machten Duitsland, Oostenrijk-Hongarije en Italië namen het op tegen de geallieerden, waaronder Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk, Rusland en later de Verenigde Staten.

De Eerste Wereldoorlog vond plaats tussen 1914 en 1918. Miljoenen soldaten en burgers verloren hun leven en vele steden en dorpen werden verwoest. De strijd in loopgraven was tekenend voor de oorlog; legers wonnen bij offensieven maar weinig terrein. In de Eerste Wereldoorlog werden ook verschillende nieuwe wapens ingezet, waaronder gifgas.

Meer lezen over de Eerste Wereldoorlog? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.

Op 11 november 1918 werd een wapenstilstand overeengekomen. Hoewel de Eerste Wereldoorlog een einde maakte aan de macht van de Duitse keizerrijken en de Oostenrijkse Habsburgers, zou het uiteindelijk de aanleiding vormen voor nieuwe conflicten, waaronder de Tweede Wereldoorlog.

Er waren verschillende oorzaken voor de Eerste Wereldoorlog. De moord op aartshertog Franz Ferdinand door Gavrilo Princip zorgde er op 28 juni 1914 voor dat de politieke spanningen tussen de Europese machten escaleerden. Ferdinand was erfgenaam van de Oostenrijkse troon en stond bekend om zijn controversiële politieke opvattingen. Tegelijkertijd deed hij zijn uiterste best de vrede in Europa te handhaven. Dat mocht niet baten; zijn dood luidde het begin van de Eerste Wereldoorlog in, en op 2 augustus vielen de eerste doden van de Eerste Wereldoorlog.

Andere oorzaken van de Eerste Wereldoorlog waren de imperialistische rivaliteit tussen de grote Europese mogendheden, die streden om koloniale gebieden en economische invloed. In de aanloop naar de oorlog hadden verschillende landen bondgenootschappen gesloten om hun belangen te beschermen en hun veiligheid te waarborgen. Dit betekende dat een conflict tussen twee landen snel kon uitmonden in een grootschalige oorlog.

In Mein Kampf en in zijn toespraken schiep Adolf Hitler de mythe dat hij tijdens de Eerste Wereldoorlog met overgave had gevochten aan het front. In werkelijkheid was Adolf Hitler in de Eerste Wereldoorlog een Etappenschwein: een lafaard. Veel van zijn vroegere kameraden moesten dan ook niets van Hitler hebben na de Eerste Wereldoorlog.

In de Eerste Wereldoorlog werd propaganda gebruikt om de bevolking te overtuigen van de rechtvaardigheid van de oorlog. Regeringen gebruikten posters, films en nieuwsberichten om de publieke opinie te beïnvloeden. De propaganda-uitingen gebruikten vaak stereotype beelden van de vijand en onzinnige claims om het publiek bang te maken. Een beroemd voorbeeld is het gerucht dat Engeland verspreidde over de Duitsers: zij zouden lijken van de vijand tot zeep verwerken.

Nederland was in de Eerste Wereldoorlog neutraal. Terwijl de regering die neutraliteit probeerde te handhaven, kreeg het land te maken met economische problemen en stijgende prijzen. Bovendien vielen er wel eens bommen op Nederlandse steden en werd het land overspoeld door Belgische vluchtelingen. Het neutrale Holland was ook de bestemming voor enkele duizenden Russische vluchtelingen die tijdens de Eerste Wereldoorlog ontsnapten uit Duitse krijgsgevangenkampen. De Grote Oorlog leidde in ons land ook tot grote schaarste aan voedsel en brandstof.

De Eerste Wereldoorlog was een periode van intensieve wapenontwikkeling en innovatie. Het gebruik van nieuwe en geavanceerde wapens veranderde de manier van oorlogvoeren en zorgde voor een ongekend aantal slachtoffers.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog werden tanks voor het eerst op grote schaal ingezet. Ze konden door vijandelijke linies breken en zorgden voor een nieuwe vorm van mobiliteit op het slagveld. Artillerie was ook een belangrijk wapen: daarmee waren de legers in staat om grote gebieden te beschieten.

President Wilson wilde niet dat Amerika in de Eerste Wereldoorlog zou meevechten, maar raakte in 1917 toch betrokken bij de strijd. De Duitse agressie – ook in Amerika zelf – maakte de neutraliteitspolitiek van de president onhoudbaar. De Amerikaanse troepen speelden een belangrijke rol bij de uiteindelijke overwinning van de geallieerden, en na de oorlog hielp Washington de naoorlogse politiek en diplomatie vormgeven.

Aan het einde van de Eerste Wereldoorlog lanceerden de Duitsers nog een laatste offensief dat de strijd moest beslissen, maar dat mislukte. In 1919 sloten de voormalige vijanden vrede in het paleis van Versailles. In Versailles kwam het tot heftige aanvaringen tussen buurlanden Nederland en België, omdat het verwoeste België na de Eerste Wereldoorlog delen van Nederland opeiste als compensatie. Het Verdrag van Versailles kon niet voorkomen dat twintig jaar later de Tweede Wereldoorlog uitbrak. De onderhandelaars hadden grootse idealen, maar werden ingehaald door nieuwe nationalistische conflicten.

Door het Verdrag van Versailles moest Duitsland na de Eerste Wereldoorlog enorme herstelbetalingen doen en kreeg het beperkingen opgelegd aan zijn militaire omvang. De economie van Duitsland leed daar ernstig onder en het land kreeg te maken met sociale onrust en politieke instabiliteit. De Weimarrepubliek werd opgericht als de nieuwe Duitse regering, maar het land bleef verdeeld en gefragmenteerd. De opkomst van het nationaalsocialisme in de jaren twintig en dertig wordt vaak gezien als een reactie op de omstandigheden in Duitsland, maar ook elders in Europa leidde de nasleep van de oorlog tot de opmars van antidemocratische ideeën. Na 1918 greep bovendien de Spaanse griep om zich heen in Europa, met miljoenen doden tot gevolg.

Er zijn veel films over de Eerste Wereldoorlog, zowel documentaires als speelfilms. Vaak zijn het films die de verschrikkingen van de oorlog tonen, zoals de uitzichtloosheid in de loopgraven en de gruwelijkheden die soldaten moesten doorstaan. Een beroemd voorbeeld is de Duitse Netflixfilm Im Westen nichts neues, die de nutteloosheid van de loopgravenoorlog toont.

Tot ver in de jaren negentig verschenen er in Nederland weinig boeken over de Eerste Wereldoorlog. Ons land was buiten de oorlog gebleven, dus schreven historici er nauwelijks over. Maar de laatste decennia is de aandacht voor de ‘Grote Oorlog’ op literair vlak sterk gegroeid. In memoires en romans manoeuvreerden de strijders van de Eerste Wereldoorlog zich vaak in de slachtofferrol. Over de loopgravenstrijd zijn ook veel gedichten geschreven door beroemde auteurs als Wilfred Owen en Siegfried Sassoon.