Noord-Vietnam wilde de westerse harten veroveren

• In de jaren zestig was veel jeugd vóór Vietnam en tegen Amerika. Ze ergerden zich aan ouders die riepen dat we de Amerikanen dankbaar moesten zijn voor de bevrijding, ongeacht wat er in Vietnam gebeurde. Dat Noord-Vietnam ondertussen een heuse propagandaoorlog voerde om het Westen op zijn hand te krijgen, wist vrijwel niemand. Historicus Rimko van der Maar beschreef die propagandastrijd in In de ban van Vietnam, en schuift aan om over de Noord-Vietnamese mediaoorlog te vertellen.
• We denken weleens dat we pas sinds de komst van het internet en de mobiele telefoon in een globale wereld leven, maar dat is niet zo. Onze verre voorouders leefden op hun manier al in een global village, zeker in het vanaf de late Middeleeuwen sterk verstedelijkte Nederland en Vlaanderen. Dat blijkt uit het boek Wereldsteden van de Lage Landen, besproken door recensent Anne-Lot Hoek.
• ‘Het is Joodse geschiedenis, geen Nederlandse. De vervolging is niet door het Nederlandse volk uitgevoerd, maar door zijn vijand.’ Dat schreef Abel J. Herzberg in 1950 in zijn Kroniek der Jodenvervolging. 75 jaar na verschijning is het opnieuw uitgegeven, en dat is terecht, aldus recensent Wim Berkelaar. ‘Het is een verpletterend en aangrijpend boek.’

• ‘Schiet ze allemaal kapot’, luidde het advies van een priester aan een Nederlandse soldaat. God had Nederland geroepen om de koloniale orde te herstellen, zo luidde de boodschap van de vierhonderd predikanten en aalmoezeniers die de Nederlandse troepen vergezelden tijdens de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog (1945-1949). In Oorlog zonder genade schrijft Koos-jan de Jager over de priesters en predikanten die de Nederlandse soldaten geestelijk bijstonden en aanmoedigden geweld te plegen. De historicus schuift aan om over zijn onderzoek te vertellen.
• ‘Heer, heb medelijden met de Belgen’, zo zong Freek de Jonge ooit. En daar is alle reden toe, als we de Vlaams Belgische historicus Rolf Falter moeten geloven. Hij schreef met Het verdeelde Land een verhaal in tientallen bedrijven, dat maar één conclusie over laat: België is een ingewikkeld drama dat steeds een voorlopig goede afloop kent. Recensent Manon van der Heijden bespreekt het boek.
• Was Hitler een socialist? En zo ja, wat voor socialist was de Führer dan? Hij haatte de klassenstrijd en de Joodse Karl Marx, maar speelde wel leentjebuur bij het socialisme. Hoofdredacteur Bas Kromhout vertelt over een van de opmerkelijke artikelen uit de nieuwste editie van Historisch Nieuwsblad.

• Het waren andere tijden, waarin een Amerikaanse president de democratie niet ondermijnde maar vooruithielp. Natuurlijk kwam Franklin D. Roosevelts hulp aan de Europese democratie niet alleen voort uit idealisme, maar ook uit eigenbelang: een voet tussen de deur in Europa paste in het plan van Franklin D. Roosevelt en zijn diplomatieke adviseur Harry Hopkins. In Wisselwachter beschrijft Geert Mak hun politieke avontuur in Amerika en Europa, met nadruk op de rol van Roosevelts onbekende rechterhand Hopkins. ‘Ik zag tijdens mijn onderzoek steeds meer gelijkenissen met de huidige situatie in Europa, Amerika en de wereld.’

• Historicus en publicist Tony Judt keek met de ogen van een ‘universalistisch sociaal-democraat’ naar de twintigste eeuw. Zijn analyses waren scherpzinnig en bevatten waarschuwingen: Europa mocht de lessen van de jaren dertig en de oorlog niet vergeten. Judt stierf in 2010 en wordt nu node gemist, zegt recensent Wim Berkelaar. Hij las Judts boek De vergeten twintigste eeuw en is onder de indruk van zijn analyse van het Israël post-1967: ‘Israël kenmerkt zich door een macho-slachtofferschap. Het is een staat die maar niet volwassen wil worden en blijft hangen in een soort pubertijd van overheidswege.’

• In 2001 publiceerde historicus Chris van der Heijden het boek Grijs verleden, over het zwalkende en dobberende Nederland tijdens de Tweede wereldoorlog. Nu, bijna een kwart eeuw later, verschijnt Over de rand laait vuur. Hierin vertelt Van der Heijden hoe zijn ouders uit hooggestemde verwachtingen, uit behoefte aan hiërarchie en autocratie, kozen voor het fascisme en de NSB. ‘Ik wilde voorbij het zwart-witoordeel, ik wilde de waarheid over hem vinden, als fascist, als man van zijn tijd en als vader.’
• Elselina Versfelt was naar verluidt een niet onaantrekkelijke Brabantse domineesdochter. Ze werd zwaar verliefd op een Franse generaal en liet haar gezin in de steek om verkleed als man met het leger van Napoleon mee te gaan. In Frankrijk werd Versfelt door haar memoires vol sensatie en foyeurisme een beroemdheid, in Nederland raakte ze in de vergetelheid. Historica Marja Verbraak schreef haar biografie, recensent Pieter van Os bespreekt die.
• Deze maand leest u in Historisch Nieuwsblad over de Franse omwenteling van 1830. Parijzenaren verjoegen de koning, omdat hij als een ouderwetse autocraat regeerde. Dankzij de revolutie kregen deftige burgers meer te vertellen. Maar de arme mensen die op de barricaden vochten, werden zij er ook wijzer van?

• Uit nieuw onderzoek blijkt dat tijdens de Tweede Wereldoorlog veel meer Nederlanders in verzet kwamen dan altijd werd beweerd. Een nieuwe studie spreekt zelfs van één miljoen Nederlanders die zich op eigen wijze verweerden tegen de bezetter. Wie waren zij, en waaruit bestond hun verzet? Verandert onze kijk op Nederland door hun daden? Mirjam Lange vertelt over het boek Een land in verzet, dat ze samen met Paul van Tongeren samenstelde.
• Hij vocht voor de SS aan het Oostfront, werd een beruchte kampbeul in Amersfoort, viel voor een secretaresse, werd veroordeeld wegens oorlogsmisdaden, ontsnapte, kreeg een zoon met zijn geliefde, en schreef haar talloze brieven. Aldus luidt in grote lijnen het verhaal van Willem van der Neut, opgeschreven door Volkskrant-journalist Rik Kuiper in zijn boek  Liefdesbrieven van een kampbeul. Pieter van Os laat er zijn licht over schijnen.
• De befaamde historicus Marc Bloch wist het in 1940 zeker: Frankrijk had de spectaculaire nederlaag tegen Duitsland aan zichzelf te wijten. De bevelvoerende generaals waren te oud, de strategie achterhaald, en het volk mentaal verzwakt. Bloch concludeerde dat als historicus en als soldaat op leeftijd die vrijwillig aan het front had meegevochten. Raymond van den Boogaard las zijn L’étrange défaite en bespreekt de klassieker.

• De Britten, Canadezen en Amerikanen werden in 1945 als helden binnengehaald. Maar er zaten nogal wat schaduwkanten aan de bevrijding: denk aan de Hongerwinter, de Slag om Arnhem en de vergisbombardementen op Nijmegen en Den Haag. Militair historicus Christ Klep schreef een nieuw standaardwerk over onze bevrijding, en vertelt waarom het in Nederland langer duurde dan in andere West-Europese landen.
• Recensent Manon van der Heijden bespreekt het boek Utrechtenaren, een queer geschiedenis. Daarin staan persoonlijke verhalen van Utrechters die zich niet aan de dominante sekse- en gendernormen hielden. Eeuwenlang streden zij in Utrecht voor hun plaats in de samenleving. Wat betekende hun emancipatiebeweging voor de rest van Nederland?
• Deze maand leest u in Historisch Nieuwsblad verhalen die aansluiten bij het nieuws over importtarieven en handelsoorlogen. In het verleden liepen die dikwijls uit op militair geweld, zoals bij de Varkensoorlog van 1906. Een Oostenrijks-Hongaars importverbod op varkensvlees moest de Servische economie hard raken, maar het effect was tegenovergesteld.

• Tante Bertha werd ‘de moeder van het Rotterdams verzet’ genoemd. Ze was de vrouw achter een gewelddadige knokploeg en zou eigenhandig een aantal Joden hebben gered. Maar al tijdens de oorlog kwamen er barsten in haar imago. Ze zou ook Joden hebben verraden om er zelf beter van te worden. Historicus Gerard Groeneveld ontrafelde het dubbelleven van Tante Bertha en schuift aan om haar verhaal te vertellen.
• Schrijver Jozef Wittlin was een product van de Oostenrijks-Habsburgse cultuur, die hij met veel liefde en gevoel voor melancholie beschreef. Dat deed hij onder andere in Mijn Lwów, een klein portret van Lviv. Recensent Pieter van Os bespreekt het boek.
• Alle mensen koesteren een diep verlangen naar vrijheid, maar zijn er tegelijkertijd bang voor. Dat is de grondgedachte in het beroemde boek De angst voor vrijheid van psychoanalyticus Erich Fromm. Recensent Wim Berkelaar legt uit waarom dit werk uit 1941 er nog steeds toe doet.

• Op het kleine stukje Hollandse aarde woonde de meest geslaagde afdruk van de menselijke soort, geloofden we in de zeventiende eeuw. Onze superioriteit bleek uit de opstand tegen de Spanjaarden, onze calvinistische aard en onze contacten met de ongeciviliseerde heidenen in de koloniën. Nederland heeft nog steeds last van een meerderwaardigheidsgevoel dat diep is verweven met racistische reflexen, aldus theologe Janneke Stegeman en letterkundige Saskia Pieterse, auteurs van het boek Uitverkoren. Hoe Nederland aan zijn zelfbeeld komt.
• Een foutere familie dan de Biesheuvels was er voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog in de Jordaan niet te vinden. Vader, moeder en dochters zaten bij de NSB, en de aangetrouwde mannen gingen zelfs bij de SS. Anne-Lot Hoek bespreekt Het verraad van de Jordaan, dat Stephanie Biesheuvel over haar familie schreef.
• En deze maand in Historisch Nieuwsblad: de rancune van Lodewijk XIV. De Franse Zonnekoning wilde de wereld tonen dat met hem niet te spotten viel. Daarom liet hij standbeelden oprichten die zijn collega-monarchen belachelijk maakten.

• Voormalig correspondent Jan van der Putten werd geboren op de dag dat Japan Pearl Harbor aanviel en de Tweede Wereldoorlog echt een wereldoorlog werd. Het was alsof hij voorbestemd was om een leven lang tussen oorlogen en revoluties door te brengen. In zijn boek Tijd van illusies plaatst hij zijn ervaringen in een bredere geschiedenis van dromende revolutionairen en meedogenloos geweld. ‘Als mij in 1978 iets zou overkomen in Argentinië, zou het Nederlands Elftal de finale niet spelen, beloofde Buitenlandse Zaken mij.’
• Het duurde eeuwen voordat de Bijbel een heilig boek werd. En eigenlijk is het dat nooit geworden, zo schrijft historicus Bruce Gordon in De Bijbel. Een wereldgeschiedenis. Pieter van Os bespreekt het boek. ‘Wat mij het meest verbaasde was dat politieke denkers als Thomas Hobbes hun best deden om het boek heilig en onweerlegbaar te maken.’
• De Goelag Archipel van de Russische schrijver Aleksandr Solzjenitsyn kwam in 1974 uit in Nederland en was gelijk onderwerp van gesprek. Wim Berkelaar herlas de klassieker van de auteur die met zijn latere gedachtengoed over het zieke Westen dicht tegen Vladimir Poetin aanschurkt.

• Ze werd wereldberoemd als de schrijfster van dat ene boek: Kruistocht in spijkerbroek. Thea Beckman had een heel eigen genre: gewone jongens en meisjes speelden de hoofdrol in historische tijden waarin volwassenen dikwijls faalden. Haar biograaf Vivian de Gier vertelt hoe bijzonder Thea Beckman was: een gedreven vrouw met een lastige jeugd, die generaties lezers wist te inspireren.
• Heksen leken meestal niet op Eucalypta, de heks met een snottebel op het puntje van haar neus uit Paulus de Boskabouter. Het waren meestal vrouwen en mannen uit het gewone volk. Ze waren arm, hadden vaak lichamelijke afwijkingen en leken over buitengewone krachten te beschikken. Recensent Manon van der Heyden bespreekt het boek Heksen. Een wereldgeschiedenis in dertien heksenprocessen van Marion Gibson.
• Josephine Baker zou in de jaren zestig wereldberoemd worden als weesmoeder van een verzameling kinderen uit alle delen van de wereld. Voor die tijd was ze vermaard als exotische danseres en als voorvechter van gelijke rechten voor de Afro-Amerikanen in Amerika. Hoofdredacteur Bas Kromhout geeft een voorproefje van het verhaal over haar leven, dat deze maand in Historisch Nieuwsblad verschijnt.

• Bij hippies denken we aan Paradiso en Fantasio. Aan de sixties met Woodstock en flowerpower. Maar in werkelijkheid waren er rond 1900 al bloemenkinderen in Europa. Ze droegen gewaden, waren herkenbaar aan hun Jezusbaard, liepen bij voorkeur op blote voeten en hadden hun eigen magies sentrum in het Zwitserse Ascona. Vlees was fout, vaccins waren verdacht en sommige hippies aten alleen kokosnoten omdat die het dichts bij de zon groeiden en dus gezonder waren. Schrijver Frank Bokern beschreef hun doen en laten en vertelt over hun vroege, eigenaardige subcultuur.
• Han Hollander was de radiostem van het vroege vaderlandse voetbal. Een pionier aan wie zowel Herman Kuiphof als Jack van Gelder schatplichtig zijn. Zijn leven was een succesverhaal, totdat de AVRO hem in 1940 ontsloeg omdat hij Joods was. Drie jaar later werd hij vermoord in Sobibor. Pieter van Os bespreek het ‘prachtige boek’ van voormalig radiopresentator Govert van Brakel, die het leven van Han Hollander beschrijft met veel gevoel voor voetbal, en met nog meer gevoel voor de beginjaren van de radio.
• Woorden doen ertoe, hoorden we afgelopen maanden vaak in het parlement. Woorden – wellicht racistische woorden – deden al een staatssecretaris en twee NSC-Kamerleden aftreden. ‘Woorden kunnen stukjes arsenicum zijn,’ zo schreef de Duitse filoloog en schrijver Victor Klemperer in zijn boek uit 1947: De taal van het Derde Rijk. Abdelkader Benali bespreekt de klassieker en vraagt zich af wat het boek ons nu te zeggen heeft.

• Joan Derk van der Capellen tot den Pol werd later een koffietafelrevolutionair genoemd, maar in zijn eigen tijd werd hij gevreesd door de Oranjes en de adel. Historicus Luc Panhuysen, die een biografie schreef over de achttiende-eeuwse ‘Burgerbaron’, noemt hem ‘een kale jonker op zoek naar een missie.’
• Een witte geleerde die schreef dat Nederlanders van de indianen konden leren hoe je vreedzaam, gelijkwaardig en zonder dominee kon leven. Het was ongekend wat de zeventiende-eeuwse vrijdenker Franciscus van den Enden beweerde in zijn pamflet Kort Verhael van Nieuw-Nederland. Het zou nergens toe leiden, maar was wel een klein evangelie van de vroege Verlichting in Nederland. Anne-Lot Hoek bespreekt de klassieker uit 1662, die onlangs in modern Nederlands verscheen.
• In het decembernummer van Historisch Nieuwsblad staan verhalen over het voormalig Oostblok, vertelt hoofdredacteur Bas Kromhout. Zo leest u over de geschiedenis van de Roemeense wraak op dictator Nicolae Ceaușescu. Toen hij in 1989 voor het vuurpeloton belandde, hief Ceaușescu nog één keer de Internationale aan, als opgestoken middelvinger naar zijn volk.

• Aardappels, wat gaargekookte groenten en een stukje suddervlees met jus. Dat werd in de jaren vijftig gezien als het eindpunt van de Hollandse keuken. Dat Nederland een eigen lekkerbektraditie had met verfijnde specerijen is veelal vergeten. In Het kookboek van Nederland beschrijven Garrelt Verhoeven en Jonah Freud de culinaire vaderlandse geschiedenis aan de hand van 100 kookboeken en gerechten. In de podcast vertellen ze over de democratisering van ons eten. ‘Smaakvol koken was lang iets van en voor de elite, nu doet bijna iedereen het.’
• Sodomie was eeuwenlang een misdaad tegen God en de samenleving. Na een veroordeling belandde je aan de galg of op de brandstapel, schrijft Jonas Roelens in De onuitspreekbare zonde. Sodomie in de zuidelijke Nederlanden tussen 1400 en 1700. Een knap geschreven boek, aldus recensent Manon van der Heijden.
• Het was een boek dat zou verklaren waarom onze verre voorvaderen zich schaamden voor de rijkdom waar ze tegelijkertijd prat op gingen. Toen het in 1987 uitkwam was Overvloed en onbehagen, Simon Schama’s werk over de Nederlandse cultuur in de zeventiende eeuw, meteen een hit. Nelleke Noordervliet bespreekt de klassieker: ‘Een geweldig boek. Het is alleen jammer dat Schama dacht dat er in Nederland alleen maar calvinisten rondliepen.’

• Ze werd Mevrouw Buskruit of de Beemster Bemoeial genoemd, en was misschien wel de meest eigenzinnige vrouw van het patriarchale achttiende-eeuwse Nederland. Betje Wolff werd beroemd dankzij de moraliserende briefroman Historie van mejuffrouw Sara Burgerhart, maar begon haar schrijversloopbaan met pittige pamfletten. Wolffs biograaf Marita Mathijsen pinkte menig traantje weg tijdens het beschrijven van haar tragische leven.
• Adolf Hitler deed het niet alleen. Hij was de kwade genius die anderen het vuile werk liet opknappen. Maar wie waren Hitlers volgelingen? Hoe kon het gebeuren dat het morele kompas van een hele samenleving niet meer werkte? Nazismekenner Richard J. Evans schreef Hitlers mensen. De gezichten van het Derde Rijk. Een knap, maar niet helemaal bevredigend boek, vindt recensent Wim Berkelaar.
• Aragorn, Frodo, Gimli, Gandalf en uiteraard Sauron zelf: de personages uit Lord of the Rings zijn allemaal schatplichtig aan Richard Wagners Ring der Nibelungen. Zonder zijn fascinatie voor de Middeleeuwen zou onze eigentijdse fantasy niet bestaan. Redacteur Bram van der Wilt vertelt over de nieuwe editie van Historisch Nieuwsblad, met daarin verhalen over onze heimwee naar de mythen over draken, ridders en kathedralen.

• Door ons overmatige schuldgevoel over het koloniale verleden dreigt onze democratie te verzwakken en spelen we Poetin in de kaart, waarschuwt Martin Bossenbroek, auteur van het boek Kolonialisme, de vloek van de geschiedenis. In deze aflevering van de Historische Boekencast, live opgenomen op het Geschiedenis Festival in Haarlem, gaan Jos Palm, Manon van der Heijden en Wim Berkelaar in gesprek met de historicus. Ze willen vooral van hem weten waarom een kritische blik op het koloniale verleden onze democratie zou verzwakken en wie de ‘boetedoeners’ onder de historici zijn.
• Hoe zagen de mensen in de zogeheten vroegmoderne tijd eruit? Wat aten en dronken ze? En waarom vonden ze het heel gewoon om boeren en scheten te laten? Manon van der Heijden bespreekt haar favoriete boek De verbroken betovering. Mentaliteit en cultuur in preindustrieel Europa van historicus Pieter Spierenburg. ‘Door dat boek leerde ik hoe je de geschiedenis van gewone mensen kon achterhalen, terwijl de meeste mannelijke historici nog gewoon over grote mannen wilden schrijven.’
• De Duitse historicus Ernst Nolte was een van de eersten die het aandurfde om het vooroorlogse fascisme in Duitsland, Frankrijk en Italië met elkaar te vergelijken. Later zou hij zich vergalopperen in de zogenoemde Historikerstreit, onder meer door te beweren dat de Joden de Holocaust door ‘uitlokking’ over zich hadden afgeroepen. Toch blijft zijn Der Faschismus in seiner Epoche een standaardwerk, zegt historicus Wim Berkelaar, alleen al door alle absurde feiten die erin staan over het zwarte en bruine denken in allerlei krochten van de samenleving. ‘Het boek opende mijn ogen voor de ressentimenten die in de massa verontrustend makkelijk kunnen worden aangewakkerd.’

• Het credo ‘rust, reinheid en regelmaat’ werd in 1905 gelanceerd door een wijkverpleegkundige en groeide uit tot de mantra van een natie. Toch hebben ‘de drie R’en’ niet alleen een goede naam: ze staan ook symbool voor de betutteling van de jaren vijftig. Ten onrechte, vindt schrijver en journalist Wilma de Rek, die de geschiedenis achter de oude wijsheid onderzocht. ‘We moeten de drie R’en weer herontdekken, maar dan wel op eigentijdse wijze.’

• De geschiedenis van de CPN is er een van idealisme, gebrek aan werkelijkheidszin en achterdocht. De partij begon met een handjevol aanhangers – waaronder de dichter Herman Gorter – maar bestond algauw uit starre stalinisten. Historicus Rob Hartmans beschreef de partijhistorie in Rode Kameraden. De Nederlandse communisten, 1909-1991. ‘Een boek met veel gevoel voor al te menselijke zwakke eigenschappen,’ aldus recensent Pieter van Os.

• Een klein clubje profeten predikte het evangelie van het neoliberalisme en wist zich dankzij een doordachte aanpak in bestuur en ambtenarij te nestelen, zo blijkt uit het proefschrift De marktconforme verzorgingsstaat van historica Naomi Woltring. Het boek heeft een wat duffe titel, maar de inhoud is een eyeopener. ‘Het volgt van stap tot stap hoe een kleine pressiegroep de macht verovert en bijna alle ambtenaren weet te socialiseren in het neoliberale denken,’ vertelt recensent Bas Kromhout.

• Het Duitse concentratiekamp Konzentrationslager Herzogenbusch werd tijdens de oorlog ‘De hel van Vught’ genoemd. Dat is niets te veel gezegd, zo blijkt uit De wraak op het verzet, het nieuwe boek van Ad van Liempt over het laatste oorlogsjaar in Kamp Vught. ‘De SS’ers renden naar de executieplaats als het weer zover was, want wie schoot kreeg extra drank en sigaretten.’
• Het project Israël is sinds de jaren twintig gebaseerd op het zogenoemde vestigingskolonialisme en op ‘de logica van de eliminatie’. En dat is nog steeds zo, schrijft de Joodse historicus en hoogleraar Ilan Papé in zijn korte boek Het Israëlisch-Palestijns conflict. ‘Een boek dat je dwingt met andere ogen te kijken’, aldus recensent Anne-Lot Hoek.
• Bas Kromhout vertelt over de oktobereditie van Historisch Nieuwsblad, met daarin een verhaal over Operatie Mongool van de Binnenlandse Veiligheidsdienst. Begin jaren zeventig nam de BVD met een zelf opgerichte Maoïstische mantelpartij Rood China en de grote Roerganger bij de neus. Een mooi voorbeeld van neppolitiek en bedrog op wereldschaal door een klein landje.

• Joris van Casteren schreef een boek vol zeer ongewone verhalen van ogenschijnlijk zeer gewone mensen. Allemaal maken ze de geschiedenis mee, van Vietnamoorlog tot de val van de Muur. Maar eigenlijk gaat dat allemaal langs ze heen. Hun bestaan draait om hun eigen sores en gedachtenspinsels. Van Casteren stuitte in een dagboekarchief op persoonlijke verhalen van ‘gewone’ Nederlanders en tekende die op in De mensheid zal nog van mij horen.
• Zijn plegers van massamoorden, terroristische aanslagen en andere misdaden beangstigend normaal? Dat vraagt de Nederlandse hoogleraar Alette Smeulers zich af in haar nieuwe boek Pepretrators of Mass Atrocities. Haar verontrustende antwoord is dat dit vaak het geval is. Ze geeft een typologie van verschillende soorten daders, van Jozef Stalin tot Adolf Eichmann en Anders Breivik. Volgens Historisch Nieuwsblad-hoofdredacteur Bas Kromhout moet dit boek hoognodig in het Nederlands vertaald worden.
• Ze zagen zichzelf als de erfgenamen van Gods geuzen uit de Tachtigjarige Oorlog en als hoeders van het vaderland. Officieel heetten de kleine luyden van Abraham Kuyper de gereformeerden, maar ze noemden zichzelf de mannenbroeders. Ze waren overal tegen; ‘vleeschkleurige’ kousen, de bioscoop en de danszaal. Recensent Wim Berkelaar bespreekt de klassieker De parade der mannenbroeders van Ben van Kaam, een boek over een welhaast uitgestorven mensensoort in Nederland.

• Nederland kent de zusjes Brilleslijper van het boek Het Hooge Nest. Maar al in 1986 schreven Rebekka Brilleslijper — onder het pseudoniem Lin Jaldati — en haar man Eberhard Rebling hun levensverhaal op. Alles komt daarin voorbij: het vooroorlogse Joodse Amsterdam, de onderduik en het verblijf in de kampen, waar Rebekka de laatste was die de zusjes Margot en Anne Frank zag. De auteurs beschrijven Rebekka’s loopbaan als vertolkster van het Jiddische lied en hun naoorlogse leven in de DDR, dat voor Rebekka nooit als een thuis voelde. Rebekka’s dochter Jalda Rebling en vertaler Rimco Spanjer vertellen over het indrukwekkende boek, dat nu voor het eerst in het Nederlands verschijnt.
• Het ideaal van het moederschap wordt vaak gezien als een negentiende-eeuwse christelijke uitvinding, maar bestaat al sinds de Middeleeuwen. Dat schrijft historica Maria Jesús Fuente in Licht van mijn ogen. Volgens de auteur is dit te danken aan de cultus rond de heilige moeder Maria. Manon van der Heijden bespreekt dit verrassende boek, dat een nieuw licht werpt op een eindeloze discussie.
• Hoofdredacteur Bas Kromhout vertelt over de nieuwe special van Historisch Nieuwsblad over de Amerikaanse verkiezingen. De speciale editie is een politieke geschiedenis van de Verenigde Staten vanaf de Founding Fathers. Veel van de problemen waar de Amerikaanse samenleving nu mee kampt, zoals hevige polarisatie, het onevenredige kiessysteem en de politieke macht van het Hooggerechtshof, hebben ver teruggaande wortels.

• Springende Masai-krijgers die happen naar ontbijtkoek, de jonge Evert van Benthem die op het ijs een boterham met pindakaas eet, en wasmiddel dat witter dan wit wast. ‘Reclame kan ons ontroeren of ergeren, maar houdt ons altijd een spiegel voor,’ aldus Wilbert Schreurs. De historicus vertelt wat ‘de commerciële boodschappen’ doen en deden met ons gestel.
• De negentiende-eeuwse filosoof Hegel vroeg zich ernstig af of Afrika wel deelhad aan de geschiedenis. Dat had het wel degelijk. Onze geschiedenis begon er zelfs, zo betoogt journalist en publicist Zeinab Badawi in Afrika, een Afrikaanse geschiedenis. ‘Dankzij dit boek kunnen heel wat misvattingen over Afrika in de prullenmand,’ aldus recensent Anne-Lot Hoek.
• Onenigheid aan de top. Zo heet het laatste boek van de op 1 juli overleden Albanese schrijver Ismail Kadare. Het gaat over een even curieus als onheilspellend telefoontje van Jozef Stalin aan de schrijver Boris Pasternak, waarin ze zouden hebben gesproken over de arrestatie van dichter Osip Mandelstam. Kadare kreeg dertig jaar later een gelijksoortig telefoontje van Enver Hoxha, de Stalinistische dictator van Albanië. ‘Jullie moesten eens weten hoe dat voelt, zo’n gesprek. Oordeel niet te snel,’ schrijft Kadare daarover. Wim Berkelaar bespreekt het boek.

• De Joodse Raad moest het Duitse vervolgingsbeleid vertalen naar de Joodse gemeenschap en probeerde ondertussen erger te voorkomen. Dat streven was gedoemd te mislukken, weten we nu. Joodse raden in Frankrijk en België brachten het er beter vanaf. Maar lag dat aan hun keuzes of aan de omstandigheden? Historica Laurien Vastenhout schreef er een belangrijk boek over.
• Cleopatra, de geliefde van Julius Caesar en Marcus Antonius, was niet de enige Cleopatra. Er waren er maar liefst zeven, zo blijkt uit De Cleopatra’s. De vergeten koninginnen van Egypte van Lloyd Llewellyn Jones. ‘Een prachtig boek,’ aldus recensent Pieter van Os.
• De populistische presidentskandidaat George Wallace overleefde net als Donald Trump een aanslag op zijn leven, en Grover Cleveland was tot nu toe de enige president die na een afwezigheid van vier jaar wist terug te keren in het Witte Huis. In het nieuwe nummer van Historisch Nieuwsblad staan bijzondere verhalen over de Amerikaanse verkiezingen.

• Hij was de nummer twee van de Boerenpartij achter boer Koekoek, pleegde majesteitschennis en reisde naar alle denkbare oorlogsgebieden om de strijd van dichtbij mee te maken. Journalist en militair Jan Fabius leefde van 1888 tot 1964 en was in zijn tijd een beroemdheid. Koen Vossen schreef een biografie over de onverbeterlijke ijzervreter.
• We weten alles over de moorden van Jack the Ripper. Maar over de vrouwen die hij vermoordde weten we weinig, behalve dat ze prostituees zouden zijn geweest en dat de straat hun thuis was. Schrijfster Hallie Rubenhold zocht uit wie ze waren en vertelt in De vijf van Whitechapel het verhaal achter de slachtoffers. Recensent Manon van der Heijden bespreekt het boek.
• De enige manier waarop de gekoloniseerde zich kon bevrijden van de kolonisator was door geweld. Dat zou hem vrijmaken in stad en land, en in zijn binnenste. Zo betoogde psychiater en vrijheidsactivist Frantz Fanon in 1961 in De verworpenen van de aarde, dat onlangs opnieuw werd uitgegeven. Recensent Wim Berkelaar bespreekt deze klassieker.

• Het zeventiende-eeuwse calvinistische dorpje Herwijnen was wel wat gewend: goedgebekte zelfstandige vrouwen die samen een herberg bestierden, roddel en achterklap, en vechtpartijen waar messen werden getrokken. Maar een moordaanslag op klaarlichte dag – en ook nog eens op de machtigste man van het dorp – was ongehoord. Historica Enny de Bruijn dook in de procesarchieven en schreef de historische roman Het IJzeren Veulen over een dorp in rep en roer. 
• Het is een mythe dat voetbal alleen over sport gaat. Mensen die het Nederlandse drama van ’74 of de revanche van ’88 hebben meegemaakt, zullen dat beamen. Voetbal is oorlog, politiek en nog veel meer, zo blijkt uit De wereldgeschiedenis in twaalf voetbalwedstrijden van de Italiaanse journalist Stefano Bizzotto. Voetbalminnaar en journalist Pieter van Os bespreekt het boek
• In het zomernummer van Historisch Nieuwsblad staan geschiedenisverhalen over seks. Zo schreef de middeleeuwse mystica Hadewijch erotische verhalen over haar ontmoetingen met de Heer. En in een groot interview vertelt historicus Marlisa den Hartog over de dubbele seksuele moraal in de Renaissance, die nog steeds zichtbaar is.

• Wat hebben de paling en de ijsbeer gemeen? Dat ze eeuwenlang hebben geleden onder de mens, maar nu leidend zijn in ons denken over natuur en cultuur. Frank Westerman vertelt over zijn nieuwe boek Zeven dieren bijten terug. ‘De ijsbeer is van onze vijand een knuffeldier geworden en staat nu symbool voor de klimaatcrisis.’
• Gustav Siegfried Eins. Zo heette de illegale Engelse zender die het nazisme moest ondermijnen. De man achter dat plan, Der Chef, was Hitler te slim af, zo schrijft Peter Pomerantsev in een spannend boek over de stoorzender. Der Chef wilde de nazi’s zwartmaken door ze als pornografische zwijnen af te schilderen. Recensent Pieter van Os vraagt zich af of dat gewerkt heeft.
• ‘Als Israël niet bereid is om deel te worden van het Midden-Oosten, is elke veiligheid van de Joden in Israël slechts tijdelijk.’ Dat schreef schrijver en vredesactivist Uri Avnery in 1968 in zijn boek Israël zonder zionisten. Het was toen, net na de Zesdaagse Oorlog, even opmerkelijk als actueel. Nu lijkt het een sprookje. Sociologe en schrijfster Marja Vuijsje vertelt over het veelbesproken boek.

• Robin te Slaa schuift aan om te vertellen over zijn nieuwe boek De Rapaille Partijen. De historicus schrijft daarin over de Rapaille Partij die in 1921 in de Amsterdamse gemeenteraad kwam, en laat zien dat het antipolitieke sentiment onze democratie al vanaf het begin kenmerkt. Het politieke ongenoegen achter de succesvolle campagne van straatschuimer Had-je-me-maar trekt hij door naar de onvrede waar Geert Wilders nu op inspeelt.
• Hij was de uitvoerende arm van Van Heutsz, liet in 1906 talloze vrouwen en kinderen vermoorden op Atjeh en voldeed in alle opzichten aan het daderprofiel van de loyale militaire koloniaal. Anne-Lot Hoek bespreekt de biografie die historica Vilan van de Loo over de Atjeh-generaal Frits van Daalen schreef.
• Thomas Malthus wist eeuwen geleden al zeker dat de aarde overbevolkt was. Honger en armoede sloten verdere groei van de mensheid uit, schreef hij. Zijn gedachtengoed lijkt door de klimaatcrisis actueler dan ooit. In Historisch Nieuwblad leest u deze maand een portret van de vader van de bevolkingsbeperking.

• Zowel Louise de Coligny als Amalia van Solms waren krachtdadige Oranjevrouwen. De een bewerkstelligde het Twaalfjarig Bestand tegen de wil van haar oorlogszuchtige stiefzoon Maurits, de ander ging in 1648 tegen de wens van haar zoon Willem II in door bij te dragen aan de Vrede van Münster. Femke Deen en Ineke Huysman schuiven aan om te vertellen over hun boek Moeders des Vaderlands.
• De orgasmekloof, slutshaming en wederzijds consent. Het heette toen niet nog zo, maar het bestond al in de tijd we de Oudheid herontdekten, zo blijkt uit Seks in de Renaissance van historica Marlisa den Hartog. Pieter van Os bespreekt het boek over standjes en standpunten.
• De Holocaust zit onze kijk op de geschiedenis als een rationeel en begrijpelijk fenomeen voor altijd in de weg, en speelt tot op heden mee als we praten over Israël en Gaza. Wim Berkelaar bespreekt daarom de klassieker Voorbij de verboden drempel. De Shoah in ons geschiedbeeld van Hermann Walter von der Dunk.

• ‘Dat onderduiken de enige kans was om te overleven, was de eerste horde die genomen moest worden. De eigen wil loslaten was de volgende.’ Michal Citroen vertelt over haar nieuwe boek Een adres. De geschiedenis van de joodse onderduik. Het boek laat maar één conclusie: tegen de polderstroom van dociliteit in kwamen de Joden in verzet door onder te duiken.
• ‘Al wordt de vogel in de kooi wel verzorgd, en al ziet hij er nog zo goed uit, dat is geenszins wat vrijheid is.’ Aan het woord is een van de tot slaaf gemaakten in Ooggetuigen van de Nederlandse slavernij, waarin de auteurs op zoek zijn gegaan naar de autonome stem van mensen die de Nederlandse slavernij meemaakten. Die stem is te horen in snippers, vertelt Anne-Lot Hoek.
• Onlangs overleed Willem Frijhoff op 81-jarige leeftijd. De historicus wilde weten hoe gewone mensen leefden en dachten. Niet de grote mannen, maar de ongeziene mensen waren het onderwerp van zijn zogenoemde integrale geschiedschrijving. Wim Berkelaar blikt terug op Frijhoffs werk en leven.
• Engeland en Frankrijk verklaarden Duitsland na de inval in Polen de oorlog. Maar het duurde lang voordat de geallieerden daadwerkelijk in actie kwamen, zo blijkt uit een artikel in het nieuwste nummer van Historisch Nieuwsblad. Deze maand staat het tijdschrift vol verrassende verhalen over de Tweede Wereldoorlog, vertelt hoofdredacteur Bas Kromhout.

• ‘Als Trump het wordt, kan de Amerikaanse democratie worden begraven. Maar hij wordt het niet.’ Dat voorspelt historicus en Amerikakenner Frans Verhagen. Hij schreef De Amerikaanse president. De geschiedenis van het machtigste ambt ter wereld en vertelt troostrijk en bezorgd over zijn Amerika.
• Toen dwangarbeiders na de Tweede Wereldoorlog terugkeerden uit Duitsland, werden ze dikwijls wantrouwend bejegend. Wat hadden ze eigenlijk te zoeken gehad in nazi-Duitsland? En waren ze misschien uit vrije wil gegaan? Recensent Manon van der Heijden bespreekt het boek Tewerkgesteld. Getuigenissen van de Arbeidseinsatz van Renske Krimp-Schraven.
• De succesvolle EO-serie over De Joodse Raad geeft een genuanceerd beeld van de organisatie. In 1983 werd er heel anders tegen de Joodse Raad aangekeken. In zijn afrekeningsboek De Joodse Raad. Het drama van Abraham Asscher en David Cohen oordeelde Hans Knoop genadeloos over de acties van de Joodse Raad. Recensent Wim Berkelaar bespreekt het geruchtmakende boek van Knoop.

• Schokland moest in 1859 ontruimd worden omdat het behoud ervan te duur was. De vissersbevolking ‘met hunne kwalijke hebbelijkheden’ werd herplaatst. Eva Vriend schreef hun verhaal op invoelende wijze op. ‘De geschiedenis van de Schokkers leert dat heimwee naar je verloren cultuur en integratie heel goed samen kunnen gaan.’
• Waarom romantiseren wij het eilandleven toch zo? Uit Eilanden van goed en kwaad van Adwin de Kluyver blijkt dat eilanden het slechtste in de mens naar boven halen. Pieter van Os bespreekt het boek.
• De Amerikanen geloven werkelijk in het cliché van de cowboy als echte Amerikaan. Hoofdredacteur Bas Kromhout vertelt over de mooiste artikelen in de nieuwste editie van Historisch Nieuwsblad.

• Captain of industry Karel van der Mandele was een economisch collaborateur. Toch zat hij na de oorlog in de zuiveringscommissie en had hij veel aanzien. Historica Merel Leeman ontdekte deze foute Rotterdammer als ‘bijvangst’ tijdens haar onderzoek naar het Rotterdams studentenverzet. Ze schreef er het boek De Keien over: ‘De oorlog was voor die jongens een soort ontgroening.’
• Graaf de Ferraris zou het tot maarschalk schoppen, maar zijn grootste wapenfeit was een atlas. Deze zogenoemde Ferrariskaart uit 1777 was de eerste landkaart van België. Pieter van Os bespreekt zijn biografie, geschreven door Karen de Coene. ‘Een lekker meanderend boek over een beroepsopportunist, zoals je er toen wel erg veel had aan het hof.’
• Het fluïdum, oftewel de levensvloeistof, moest vrijuit kunnen stromen, vond wonderdokter Anton Mesmer eind achttiende eeuw. De blokkades in het lichaam moesten worden opgeheven zodat de kosmische harmonie kon worden hersteld. Mesmers therapeutische evangelie ging een curieus huwelijk aan met de leer van revolutie en opstand. Nelleke Noordervliet schuift aan om te vertellen over de klassieker Het Mesmerisme en het einde van de Verlichting van Robert Darnton. ‘Een boek dat leert dat vaker dan ons lief is charlatans de wereld in beweging brengen.’

• Ze zochten het land van Rembrandt, Vermeer en Frans Hals en vonden dat in Volendam. Het vissersdorp was eind negentiende eeuw een exotisch wonder voor buitenlandse schilders die het even verstilde als roerige Zuiderzeeleven wilden vastleggen − van kermis tot gebed. Jan Brokken schreef over het dorp dat hem tot eigen verbazing ontroerde in De ontdekking van Holland.
• Alles wat ze dragen kon heet het nieuwe boek van de vermaarde Amerikaanse historica Tiya Miles. Ze beschrijft het verhaal van een tas, of beter gezegd, een zak, die symbool staat voor het stille verzet van een zwarte moeder als haar dochter van negen wordt verkocht. ‘Een aangrijpend boek, dat eigenlijk gaat over de waardigheid die een negentiende-eeuwse tot slaaf gemaakte vrouw bewaart tegen alle rechteloosheid in,’ aldus recensent Anne-Lot Hoek.
• Dat de Britten in de negentiende eeuw aan kunstroof deden is bekend, maar ze deden ook aan mensenroof. Zo kidnapten ze in 1868 het Ethiopisch prinsje Alamayou. De prins is inmiddels al meer dan 100 jaar dood, maar mag nog steeds niet terug naar huis. Zijn stoffelijk overschot moet Brits bezit blijven, zo blijkt uit een verhaal in het nieuwste nummer van Historisch Nieuwsblad.

• De Europese vakantie van de wereldgeschiedenis is voorbij, zo klonk het nadat Rusland Oekraïne binnenviel. Maar Europa stond nooit buiten de geschiedenis, vertelt Ivo van de Wijdeven. We zitten er tot over onze oren in. De auteur van Alle rafelranden van Europa vertelt over de geschiedenis die het Westen achter zich aan sleept.
• ‘Je struikelde er over de honden, en koetsen waren nog gevaarlijker dan de fatbikes van nu. En ook toen al stonden de vrouwen niet allemaal achter het aanrecht, maar liepen ze frank en vrij op straat.’ Manon van der Heijden vertelt over Zo veel leven voor de deur. Een geschiedenis van alledaags Amsterdam in de zeventiende en achttiende eeuw van historicus Bob Pierik
• ‘Een processie van resten,’ zo noemde de schrijver Joseph Roth een optocht van invalide oorlogsveteranen die hij in 1919 beschreef. Pieter van Os bespreekt zijn bundel Tussen de Legers. Grensreportages. Roths grootste gave was dat hij met een terloopse opmerking een wereld kon oproepen.

• ‘Ik werd meer dan wakker, zeg maar woke’, aldus Adriaan van Dis in zijn essay De kolonie mept terug. De schrijver vertelt over ‘de aanpassing aan de lompe Hollanders’ uit zijn jeugd, over zijn ooit witte kijk op de geschiedenis en zijn persoonlijke dekolonisatie.
• ‘Extremisme was er wel in ons land, maar het kon nooit werkelijk de democratie ondermijnen’, zegt Hans Schoots. Hij schreef Grootse gedachten. Extremen in democratisch Nederland 1918-2019. Nederland maakt nu voor het eerst mee dat een extreme partij werkelijk macht dreigt te krijgen, en dat is uitzonderlijk, concludeert de historicus.
•  Deze maand in Historisch Nieuwsblad:  de vervolging van de laatste Tasmaniërs en de desillusie van Kronstadt, waar Sovjetleider Vladimir Lenin in 1921 een opstand van jonge, idealistische matrozen keihard liet neerslaan.

• Dat Wilders ‘Nederland terug wil geven aan de Nederlanders’ en Baudet een ‘Forumland’ voor ogen heeft, zijn geen toevallige bedenksels, maar komen voort uit het ideologische fundament van het populisme. Al in 2000 beschreef politicoloog Paul Taggart de sleutel tot de populistische strategie en het populistische geloof in zijn klassieker Populisme. Historicus en populismekenner Koen Vossen bespreekt het boek.
• De Chinezen hebben de Zijderoute helemaal niet uitgevonden, schrijft Daan Nijssen in Alle wegen leiden naar Babel. In het Midden-Oosten waren al duizenden jaren complexe handelsnetwerken aanwezig waarvan Babel, in het oude Mesopotamië, het kloppende hart was.
• Het moederinstinct zou een uitvinding zijn van de burgerlijke negentiende eeuw, want voor die tijd bestond het niet of nauwelijks. Vrouwen stonden hun zuigelingen vaak af aan een min, en talloze kinderen kwamen om door verwaarlozing. Dat zou blijken uit Elisabeth Badinters klassieker De mythe van het moederschap uit 1980, dat nu opnieuw is uitgegeven. Recensent Manon van der Heijden las het boek, dat als feministisch pamflet heel geslaagd is, maar als historische studie achterhaald.

• De hooggeplaatste nazi Willi Lages telde de kogels bij de executies, zodat het Derde Rijk niets zou verspillen bij de eliminatie van de vijand. Dat schrijft Sytze van der Zee in de biografie Willi Lages. Ceremoniemeester van de dood. In deze aflevering vertelt Van der Zee over ‘het reptiel van de nazi’s’ en Lages’ amorele leven.
• Het standbeeld van Tula, de leider van de slavenopstand op het achttiende-eeuwse Curacao, bleef lang in een kast staan. Want Tula’s beeltenis was naakt en bovendien gemaakt door een witte kunstenares. Journalist Lodewijk Dros beschreef de geschiedenis van dit vergeten en verguisde beeld. Een overtuigende reconstructie van een klein koloniaal drama, aldus recensent Pieter van Os.
• Hoofdredacteur Bas Kromhout vertelt wat er deze maand in Historisch Nieuwsblad staat: verhalen over deportaties en kinderroof in de twintigste eeuw, de historische vijandigheden tussen Israël en Iran en de waarheid achter de wilde verhalen over de amazones.

• Napoleon maakte goede sier met zijn exotische lijfwacht Roestam de Mammeluk. Maar wie was deze schildwacht die ’s nachts op een kleedje voor het bed van de keizer lag? Zijn biograaf Jos Gabriëls schuift aan om verhaal te vertellen van Napoleon en zijn favoriete lijfknecht.
• Het Tokio Tribunaal was een rechtspraak van de overwinnaars en vanaf het begin omstreden in Azië. Wie waren de Amerikanen en andere westerlingen om Japan moreel de les te lezen, vroegen veel betrokkenen zich af. Anne-Lot Hoek bespreekt Het Tokio Tribunaal, een opzienbarend boek van Gary J. Bass over Aziatische tegenhanger van Neurenberg.
• Johan Huizinga, Nederlands beroemdste historicus, is vooral bekend van zijn klassieker Herfsttij der Middeleeuwen. Een van zijn andere boeken, Homo Ludens, gaat over de spelende mens. Het was een waarschuwing tegen de vervlakkende tijdsgeest en een treurzang over een voorgoed vergane wereld. Pieter van Os beveelt de eerste dertig bladzijden van harte aan.

• Annet Mooij schuift aan om te vertellen over haar biografie Alles gaat op vroeger terug. Ischa Meijer 1943-1995. Hij was een even intelligente als onmogelijke bevrijder van de tweede generatie oorlogsslachtoffers en vertoonde wat we nu extreem grensoverschrijdend gedrag zouden noemen. ‘Hij noemde zichzelf slachtoffer van de slachtoffers en schreeuwde dat van zich af’.
• Het tafelkleedje voor Hitler zou de familie van historicus Bas Von Benda-Beckmann behoed hebben voor het verlies van hun zuivere Arische stamboom. De leugen dat de Von Benda’s geen of goede nazi’s waren, wordt door de historicus in deze voorbeeldige familiegeschiedenis volledig ontkracht, aldus boekbespreker Bas Kromhout.
• En deze maand in Historisch Nieuwsblad: een dossier over nepnieuws, onzin en opruiing. De boekdrukkunst leidde tot miljoenen publicaties. Maar was alles wat gedrukt werd waar? Veel Europeanen betwijfelden dat – en raakten met elkaar in conflict.

• ‘Inclusieve politiek bestond al in de vroege negentiende eeuw, ver voordat wij het uitvonden’, zegt Joris Oddens. ‘Burgers dienden voor alles en nog wat verzoekschriften in bij een bepaald niet dove overheid.’ Hij schreef Op veler verzoek, over de petitie-rage van vroeger. ‘De roemruchte kloof zou ermee gedicht kunnen worden,’ meent de historicus.
• Hij liet zijn gasten op scheetkussens zitten en liet na het diner soms tamme leeuwen en luipaarden op ze los. Mary Beard begint haar nieuwste boek met de slechtste Romeinse keizer ooit, Elagabalus. Hij was geen uitzondering, maar epidemisch voor hoe de keizers regeerden. ‘In het Romeinse rijk heerste het theater van angst, zo maakt de auteur overtuigend duidelijk,’ vertelt recensent Manon van der Heijden.
• ‘Je kunt hem zien als de Elon Musk van zijn tijd, maar hij was de Erasmus van het drukkersvak, een wijze en gematigde middenstander.’ Annegreet van Bergen vertelt over de invloedrijke zestiende-eeuwse drukker en uitgever Christoffel Plantijn, en het boek dat zijn biograaf Sandra Langereis schreef: De Woordenaar.

• Een flesje balsemolie voor het lijk van Willem van Oranje en een potje poeder uit de pruikentijd. Gewapend met geurattributen vertellen Inger Leemans en Caro Verbeek over hun boek Neuswijzer. Geuratlas van de Lage Landen. ‘Het verleden moet je ruiken,’ zeggen de geurhistorici.
• ‘Bruno de Wever is een beetje de Loe de Jong van Vlaanderen,’ aldus Wim Berkelaar. ‘De Belgische historicus dook in het foute Vlaamse verleden van zijn familie en schreef zijn leven lang over de schaduwkant van het Vlaamse nationalisme, dat nog altijd een tijdbom is bij onze zuiderburen.’
• ‘Het is de enige en unieke foto van een slaapzaal in het Lloyd-Hotel waar vóór de oorlog Joodse vluchtelingen werden opgevangen. Je begrijpt het meteen als je dit ziet, dit was het Ter Apel van eind jaren dertig.’ Bas Kromhout over een zeer bijzondere fotobijlage in het nieuwste nummer van Historisch Nieuwsblad.

• Philip Dröge fietste door Amerika om de laatste resten van ‘de tawl’ te ontdekken: de taal van Nederlandse immigranten die moest wijken voor het moderne Amerikaans. Volgens een beschaafde tijdgenoot klonk die taal als ‘het kwaken van kikkers’ en werd deze gesproken door ‘wild, onbehouwen, ruig en meestal dronken volk.’
• Beatrice de Graaf bespreekt een van haar favoriete klassiekers: Van Hollandse jongens in de Franse tijd van W.G. Van Hulst. Het boek verhaalt hoe de dappere Jan Pommer – als een Hansje Brinker – Holland redde. In dit geval niet van het water, maar van de Franse bezetter in de vroege negentiende eeuw.
• Er worden nogal wat ideeën overhoop gehaald in De Patriarchen. De oorsprong van de ongelijkheid van wetenschapsjournalist Angela Saini. Het boek knaagt doortastend aan de wortels van de gewaande mannelijke almacht als historische onvermijdelijkheid. Saini bewijst dat het patriarchaat steeds weer opnieuw moest worden bevochten door de heren der schepping, oordeelt recensent Manon van der Heijden.
• Ze was geen prinses als Sissi, maar een keiharde tante en ook nog eens mooi en charmant. Elizabeth Stuart, de kleindochter van de onthoofde Mary Stuart, kreeg in haar tijd een slechte pers: ze zou meer van haar aapjes houden dan van haar kinderen. Ten onrechte, vindt biografe Nadine Akkerman. ‘Stuart was een zelfstandige vrouw, dat was een beetje wennen in de zeventiende eeuw.’ Haar boek De Hartenkoningin maakt van een heks van adel een serieus te nemen vrouw.

• ‘Het was een burgerlijke familie die zich in Indië gedroeg als echte kolonialen en in Nederland aan goede werken deed.’ Historicus Jeroen Koch schuift aan om te vertellen over zijn nieuwe boek De Kesslers. Een familiegeschiedenis van olie en staal. ‘Een familiehistorie op z’n Buddenbrooks, maar gebaseerd op waargebeurde feiten,’ aldus Jos Palm.
• We danken er niet de zomertijd of de kinderbijslag aan, zoals vaak wordt gedacht. Maar wel het begin van onze verzorgingsstaat.  Oorlogswinst. Bezettingsmaatregelen die bleven van Gert Jan van Setten ‘is een belangrijk boek over een heikel onderwerp’.
• De moderne mens was geen rationeel wezen, ontdekte Sigmund Freud. De mens was maar een aap met verstand. Luc Panhuysen tipt het boek Mortal Secrets. Freud, Vienna and the Discovery of the Modern Mind.

• ‘Kaási was de nachtmerrie van de witte kolonialen. De zwarte rebellenleider bewees dat de slaafgemaakten weigerden zichzelf alleen als slachtoffer te zien.’ Frank Dragtenstein over zijn even indrukwekkende als ontluisterende boek Kaási, de rebellenleider. Het vroege verzet tegen de slavernij in Suriname.
• Natuurlijk moest de Entartete exotische muziek worden verboden, maar ondertussen waren de nazi’s dol op de zwarte liedjes uit de koloniën in de Hollandse cafés. Anne-Lot Hoek bespreekt Volksvreemd vermaak van Lizzy van Leeuwen. ‘Een verrassend boek over een ten onrechte verwaarloosde geschiedenis.’
• ‘Schrijver Plinius de Oudere voer in 79 in een bootje op de Vesuvius af om de uitbarsting van dichtbij te bestuderen en stierf voor de wetenschap, kom nu eens om zo’n geleerde.’ Hoofdredacteur Bas Kromhout vertelt over de nieuwste verhalen in Historisch Nieuwsblad en het thema ‘Eureka!’ van de Maand van de Geschiedenis.

• Caesar kwam, zag en overwon, maar dat was helemaal niet zo vanzelfsprekend als we denken, en bovendien zag hij er niet uit. ‘Hij was kalend, had een bult op zijn kop en leek helemaal niet op die man met dat edele klassieke hoofd waarmee hij de geschiedenis is ingegaan.’ Tom Buijtendorp schreef De Caesarroute. Gids bij Caesar in de Lage Landen en vertelt hoe de veldheer zich in de Lage Landen warmliep voor zijn dictatorschap in Rome. ‘Hij moet charisma hebben gehad, want al vroeg werd het zogenoemde Caesarkapsel populair.’
• De eerste woonwagenbewoners waren geen kermislui, maar rondtrekkende voormalige keuterboeren. Zo toonde Annemarie Cottaar aan. Ze beschreef de persoonlijke verhalen van allerlei migranten. Cottaar overleed in 2021. Manon van der Heijden las haar boek Zie de ander. Een open blik op migratie met waardering: ‘Een belangrijk boek, juist nu, vooral omdat Cottaars bevindingen afrekenen met allerlei stereotyperingen.’
• Ooit gehoord van koning Zog? Hij was de eerste en enige koning van het berglandje Albanië, het type krijgsheer-generaal dat zo uit Kuifje had kunnen komen. Pieter van Os woonde drie jaar in Albanië en ziet een directe lijn van de Albanese maffia naar de warlord Zog. ‘Een even dramatische als ogenschijnlijk komische figuur die de dikke biografie over hem dubbel en dwars waard is’, aldus de historicus en journalist over King Zog: Self-Made Monarch of Albania van Jason Tomes.

• ‘Als we niets doen en Holland over vijftig jaar onder water loopt, moeten we het Paleis op de Dam heropbouwen op de Veluwe.’ Zo waarschuwt Thijs Weststeijn, want Nederland waant zich dankzij alle waterwerken ten onrechte veilig. De kunsthistoricus schreef De toekomst van het verleden over de gevolgen van de klimaatcrisis voor werelderfgoed. Hij vertelt over de bedreigde Muur van Hadrianus, het verdrinkende Venetië en de verziltende tempels van Babylon.
• De Slag bij Little Bighorn in 1876 is een ijkpunt in het bewustzijn van de inheemse Amerikanen. Hun verre voorouders Sitting Bull en Crazy Horse rekenden er af met generaal Custer, die er zijn vermaarde last stand zou hebben beleefd. Hoofdredacteur Bas Kromhout vertelt over dit en andere artikelen uit Historisch Nieuwsblad.
• Geweld, moordlust, perversiteit, overspel en gekonkel kenmerkten het Romeinse keizerlijk hof, dat met harde hand de vrede in het rijk bewaakte. Zo blijkt uit het nieuwste boek van classicus Tom Holland, Pax. Oorlog en vrede in het gouden tijdperk van Rome. ‘Hij zou misschien de Romeinse klassieke keizerbiograaf Suetonius wat meer moeten wantrouwen, maar hij heeft een prachtige en verantwoorde soap geschreven’, vindt historicus Wim Berkelaar.

• ‘Mijn ouders vonden het behalen van het MULO-diploma al bijna verraad aan hun arbeiders-komaf.’ De Haagse historicus Wim Willems vertelt in Op weg naar later. De geschiedenis van een naoorlogse jeugd over de stille emancipatie van hemzelf en zijn generatie. ‘Je moet als jongetje uit een minderheid het geluk hebben dat je een pelgrim tegenkomt, die in je jezelf durft te laten geloven. Dat is nu nog steeds zo.’
• Dat mensen in India, Pakistan en Bangladesh elkaar vanaf het begin hebben gehaat, is een (westerse) mythe, schrijft historica Joya Chatterji in Schaduw rond het middaguur. De geschiedenis van Zuid-Azië in de twintigste eeuw. ‘Een indrukwekkend, doorwrocht en ook heel persoonlijk boek,’ vindt recensent Manon van der Heijden. ‘Ze zet je aan het denken over je vanzelfsprekende aannames.’
• Hans Goedkoop tipt een van de belangrijkste boeken uit zijn boekenkast: We weten niets van hun lot van historicus Bart van der Boom. Daarin onderzocht de historicus wat Nederland kon weten over de Shoah tijdens de Tweede Wereldoorlog. ‘Je ziet het hele erge pas onder ogen als het onder je neus gebeurt,’ zegt Hans Goedkoop erover.
• Stadhouder Willem V was een mislukkeling, zo wil de overlevering. Historicus Olaf van Nimwegen schreef zijn biografie en bepleit daarin een hele andere kijk op deze Oranje. ‘De man verdient beter dan zijn reputatie, want hij werd gedemoniseerd door zijn politieke tegenstanders.’

• Het verbond van Winnie en Nelson Mandela tegen apartheid eindigde als een Shakespeariaans koningsdrama. Het was ook het drama van Zuid-Afrika, aldus dubbelbiograaf Jonny Steinberg. Anne-Lot Hoek bespreekt zijn boek.
• Van de uitvinding van de stijgbeugel naar het kanon en de vlammenwerper was maar een klein stapje. Nelleke Noordervliet tipt een klassieker over de vindingrijke Middeleeuwen: Medieval technology and social change.
• Amsterdam was de stad van tribaden, potten en sodomieten, en veranderde in The Gay Capital of the World. De stad heeft mij bevrijd, aldus Monique Doppert.  De emancipatie van seksuele minderheden, zegt ze, was zonder Amsterdam ondenkbaar geweest.
• Zestig jaar geleden verscheen het beroemde essay van Hannah Arendt over ‘de banaliteit van het kwaad’. Ian Burama ging op zoek naar de betekenis van haar analyse voor nu, en schreef In de schaduw van het kwaad. Wim Berkelaar bespreekt het boek.
• ‘Een oprit naar Sobibor.’ Zo noemde schrijver Gerrit Komrij de betonnen metrolijn van centrum Amsterdam naar de Bijlmer. Onzin, vinden Arjan den Boer en Teun Meurs, auteurs van Bruut. De atlas van het brutalisme in Nederland. ‘Al dat onafgewerkte  beton is juist heel mooi, maar je moet het leren zien.’

Reynaert de Vos wil – net als de burger van nu – de wet en overheid aan z’n laars lappen. Reynaert kent maar één belang en dat is Reynaert! Middeleeuwenkenner Frits van Oostrom vertelt over zijn aan een persoonlijkheidsstoornis lijdende held, over wie hij het boek schreef: De Reynaert. Leven met een middeleeuws meesterwerk.

Het stonk in de middeleeuwse kathedraal van Antwerpen naar hondenuitwerpselen en naar kadavers. Desondanks knielden de gelovigen er vroom en godsvruchtig. Manon van der Heijden bespreekt De Geuren van de kathedraal van Wendy Wauters.

Am I a Murderer? Dat vraagt de Joodse Calel Perechodnik zich af in zijn dagboek, dat nu als boek is uitgegeven. Hij moest als ghetto-politieman zijn vrouw en dochter op transport zetten naar Auschwitz. Pieter van Os tipt dit boek: ‘Perverser en kwaadaardiger dan dit kreeg je het bijna niet onder de nazi’s.’

Moeders waren tot diep in de twintigste eeuw bijzaak voor de katholieke kerk en de wetenschap: alles draaide om de ziel en de vrucht. Wetenschapshistoricus Trudy Dehue schreef Ei, Foetus, Baby en vertelt hoe die erfenis tot op heden ons denken vertroebelt.

Tot slot korte signalementen van:

Het universum van Willem Frederik Hermans van Max Pam, Hans Renders en Piet Schreuders.

De vluchtelingenrepubliek. Een migratiegeschiedenis van Nederland geredigeerd door David de Boer en Geert Janssen.

‘De Guldensporenslag was belangrijk voor Vlaanderen, maar cruciaal voor de West Europese beschaving’, aldus Rolf Falter. Een interview met de historicus over zijn nieuwste boek 1302, het jaar van de mythe.

‘Dat het vroeg-koloniale westerse systeem aan de basis staat van de klimaatcrisis van nu is een alarmerende conclusie.’ Anne-Lot Hoek bespreekt het nieuwe boek van Amitav Ghosh: De vloek van de nootmuskaat.

De boekentip van Abdelkader Benali: Barbary Captives – over de memorieboeken van tot slaaf gemaakte witte mannen en vrouwen.

De beestjeskijker en pionier-microbioloog Antoni van Leeuwenhoek heeft met zijn hobby de wetenschap vooruit geschopt. Zo zegt Geertje Dekkers, schrijver van Veel, klein en curieus. De wereld van Antonie van Leeuwenhoek.

Tot slot korte signalementen van:

Wij waren geen soldaat. Het leger was voor losers van Herman Vuijsje

Vrouwen van het land van. Epos van drie dagloonsters van Theo Salemink

De honderdjarige oorlog tegen Palestina. Een geschiedenis van kolonialisme en verzet van Rachid Khalidi