Historische BoekenCast

• ‘Inclusieve politiek bestond al in de vroege negentiende eeuw, ver voordat wij het uitvonden’, zegt Joris Oddens. ‘Burgers dienden voor alles en nog wat verzoekschriften in bij een bepaald niet dove overheid.’ Hij schreef Op veler verzoek, over de petitie-rage van vroeger. ‘De roemruchte kloof zou ermee gedicht kunnen worden,’ meent de historicus.
• Hij liet zijn gasten op scheetkussens zitten en liet na het diner soms tamme leeuwen en luipaarden op ze los. Mary Beard begint haar nieuwste boek met de slechtste Romeinse keizer ooit, Elagabalus. Hij was geen uitzondering, maar epidemisch voor hoe de keizers regeerden. ‘In het Romeinse rijk heerste het theater van angst, zo maakt de auteur overtuigend duidelijk,’ vertelt recensent Manon van der Heijden.
• ‘Je kunt hem zien als de Elon Musk van zijn tijd, maar hij was de Erasmus van het drukkersvak, een wijze en gematigde middenstander.’ Annegreet van Bergen vertelt over de invloedrijke zestiende-eeuwse drukker en uitgever Christoffel Plantijn, en het boek dat zijn biograaf Sandra Langereis schreef: De Woordenaar.

• Een flesje balsemolie voor het lijk van Willem van Oranje en een potje poeder uit de pruikentijd. Gewapend met geurattributen vertellen Inger Leemans en Caro Verbeek over hun boek Neuswijzer. Geuratlas van de Lage Landen. ‘Het verleden moet je ruiken,’ zeggen de geurhistorici.
• ‘Bruno de Wever is een beetje de Loe de Jong van Vlaanderen,’ aldus Wim Berkelaar. ‘De Belgische historicus dook in het foute Vlaamse verleden van zijn familie en schreef zijn leven lang over de schaduwkant van het Vlaamse nationalisme, dat nog altijd een tijdbom is bij onze zuiderburen.’
• ‘Het is de enige en unieke foto van een slaapzaal in het Lloyd-Hotel waar vóór de oorlog Joodse vluchtelingen werden opgevangen. Je begrijpt het meteen als je dit ziet, dit was het Ter Apel van eind jaren dertig.’ Bas Kromhout over een zeer bijzondere fotobijlage in het nieuwste nummer van Historisch Nieuwsblad.

• Philip Dröge fietste door Amerika om de laatste resten van ‘de tawl’ te ontdekken: de taal van Nederlandse immigranten die moest wijken voor het moderne Amerikaans. Volgens een beschaafde tijdgenoot klonk die taal als ‘het kwaken van kikkers’ en werd deze gesproken door ‘wild, onbehouwen, ruig en meestal dronken volk.’
• Beatrice de Graaf bespreekt een van haar favoriete klassiekers: Van Hollandse jongens in de Franse tijd van W.G. Van Hulst. Het boek verhaalt hoe de dappere Jan Pommer – als een Hansje Brinker – Holland redde. In dit geval niet van het water, maar van de Franse bezetter in de vroege negentiende eeuw.
• Er worden nogal wat ideeën overhoop gehaald in De Patriarchen. De oorsprong van de ongelijkheid van wetenschapsjournalist Angela Saini. Het boek knaagt doortastend aan de wortels van de gewaande mannelijke almacht als historische onvermijdelijkheid. Saini bewijst dat het patriarchaat steeds weer opnieuw moest worden bevochten door de heren der schepping, oordeelt recensent Manon van der Heijden.
• Ze was geen prinses als Sissi, maar een keiharde tante en ook nog eens mooi en charmant. Elizabeth Stuart, de kleindochter van de onthoofde Mary Stuart, kreeg in haar tijd een slechte pers: ze zou meer van haar aapjes houden dan van haar kinderen. Ten onrechte, vindt biografe Nadine Akkerman. ‘Stuart was een zelfstandige vrouw, dat was een beetje wennen in de zeventiende eeuw.’ Haar boek De Hartenkoningin maakt van een heks van adel een serieus te nemen vrouw.

• ‘Het was een burgerlijke familie die zich in Indië gedroeg als echte kolonialen en in Nederland aan goede werken deed.’ Historicus Jeroen Koch schuift aan om te vertellen over zijn nieuwe boek De Kesslers. Een familiegeschiedenis van olie en staal. ‘Een familiehistorie op z’n Buddenbrooks, maar gebaseerd op waargebeurde feiten,’ aldus Jos Palm.
• We danken er niet de zomertijd of de kinderbijslag aan, zoals vaak wordt gedacht. Maar wel het begin van onze verzorgingsstaat.  Oorlogswinst. Bezettingsmaatregelen die bleven van Gert Jan van Setten ‘is een belangrijk boek over een heikel onderwerp’.
• De moderne mens was geen rationeel wezen, ontdekte Sigmund Freud. De mens was maar een aap met verstand. Luc Panhuysen tipt het boek Mortal Secrets. Freud, Vienna and the Discovery of the Modern Mind.

• ‘Kaási was de nachtmerrie van de witte kolonialen. De zwarte rebellenleider bewees dat de slaafgemaakten weigerden zichzelf alleen als slachtoffer te zien.’ Frank Dragtenstein over zijn even indrukwekkende als ontluisterende boek Kaási, de rebellenleider. Het vroege verzet tegen de slavernij in Suriname.
• Natuurlijk moest de Entartete exotische muziek worden verboden, maar ondertussen waren de nazi’s dol op de zwarte liedjes uit de koloniën in de Hollandse cafés. Anne-Lot Hoek bespreekt Volksvreemd vermaak van Lizzy van Leeuwen. ‘Een verrassend boek over een ten onrechte verwaarloosde geschiedenis.’
• ‘Schrijver Plinius de Oudere voer in 79 in een bootje op de Vesuvius af om de uitbarsting van dichtbij te bestuderen en stierf voor de wetenschap, kom nu eens om zo’n geleerde.’ Hoofdredacteur Bas Kromhout vertelt over de nieuwste verhalen in Historisch Nieuwsblad en het thema ‘Eureka!’ van de Maand van de Geschiedenis.

• Caesar kwam, zag en overwon, maar dat was helemaal niet zo vanzelfsprekend als we denken, en bovendien zag hij er niet uit. ‘Hij was kalend, had een bult op zijn kop en leek helemaal niet op die man met dat edele klassieke hoofd waarmee hij de geschiedenis is ingegaan.’ Tom Buijtendorp schreef De Caesarroute. Gids bij Caesar in de Lage Landen en vertelt hoe de veldheer zich in de Lage Landen warmliep voor zijn dictatorschap in Rome. ‘Hij moet charisma hebben gehad, want al vroeg werd het zogenoemde Caesarkapsel populair.’
• De eerste woonwagenbewoners waren geen kermislui, maar rondtrekkende voormalige keuterboeren. Zo toonde Annemarie Cottaar aan. Ze beschreef de persoonlijke verhalen van allerlei migranten. Cottaar overleed in 2021. Manon van der Heijden las haar boek Zie de ander. Een open blik op migratie met waardering: ‘Een belangrijk boek, juist nu, vooral omdat Cottaars bevindingen afrekenen met allerlei stereotyperingen.’
• Ooit gehoord van koning Zog? Hij was de eerste en enige koning van het berglandje Albanië, het type krijgsheer-generaal dat zo uit Kuifje had kunnen komen. Pieter van Os woonde drie jaar in Albanië en ziet een directe lijn van de Albanese maffia naar de warlord Zog. ‘Een even dramatische als ogenschijnlijk komische figuur die de dikke biografie over hem dubbel en dwars waard is’, aldus de historicus en journalist over King Zog: Self-Made Monarch of Albania van Jason Tomes.

• ‘Als we niets doen en Holland over vijftig jaar onder water loopt, moeten we het Paleis op de Dam heropbouwen op de Veluwe.’ Zo waarschuwt Thijs Weststeijn, want Nederland waant zich dankzij alle waterwerken ten onrechte veilig. De kunsthistoricus schreef De toekomst van het verleden over de gevolgen van de klimaatcrisis voor werelderfgoed. Hij vertelt over de bedreigde Muur van Hadrianus, het verdrinkende Venetië en de verziltende tempels van Babylon.
• De Slag bij Little Bighorn in 1876 is een ijkpunt in het bewustzijn van de inheemse Amerikanen. Hun verre voorouders Sitting Bull en Crazy Horse rekenden er af met generaal Custer, die er zijn vermaarde last stand zou hebben beleefd. Hoofdredacteur Bas Kromhout vertelt over dit en andere artikelen uit Historisch Nieuwsblad.
• Geweld, moordlust, perversiteit, overspel en gekonkel kenmerkten het Romeinse keizerlijk hof, dat met harde hand de vrede in het rijk bewaakte. Zo blijkt uit het nieuwste boek van classicus Tom Holland, Pax. Oorlog en vrede in het gouden tijdperk van Rome. ‘Hij zou misschien de Romeinse klassieke keizerbiograaf Suetonius wat meer moeten wantrouwen, maar hij heeft een prachtige en verantwoorde soap geschreven’, vindt historicus Wim Berkelaar.

• ‘Mijn ouders vonden het behalen van het MULO-diploma al bijna verraad aan hun arbeiders-komaf.’ De Haagse historicus Wim Willems vertelt in Op weg naar later. De geschiedenis van een naoorlogse jeugd over de stille emancipatie van hemzelf en zijn generatie. ‘Je moet als jongetje uit een minderheid het geluk hebben dat je een pelgrim tegenkomt, die in je jezelf durft te laten geloven. Dat is nu nog steeds zo.’
• Dat mensen in India, Pakistan en Bangladesh elkaar vanaf het begin hebben gehaat, is een (westerse) mythe, schrijft historica Joya Chatterji in Schaduw rond het middaguur. De geschiedenis van Zuid-Azië in de twintigste eeuw. ‘Een indrukwekkend, doorwrocht en ook heel persoonlijk boek,’ vindt recensent Manon van der Heijden. ‘Ze zet je aan het denken over je vanzelfsprekende aannames.’
• Hans Goedkoop tipt een van de belangrijkste boeken uit zijn boekenkast: We weten niets van hun lot van historicus Bart van der Boom. Daarin onderzocht de historicus wat Nederland kon weten over de Shoah tijdens de Tweede Wereldoorlog. ‘Je ziet het hele erge pas onder ogen als het onder je neus gebeurt,’ zegt Hans Goedkoop erover.
• Stadhouder Willem V was een mislukkeling, zo wil de overlevering. Historicus Olaf van Nimwegen schreef zijn biografie en bepleit daarin een hele andere kijk op deze Oranje. ‘De man verdient beter dan zijn reputatie, want hij werd gedemoniseerd door zijn politieke tegenstanders.’

• Het verbond van Winnie en Nelson Mandela tegen apartheid eindigde als een Shakespeariaans koningsdrama. Het was ook het drama van Zuid-Afrika, aldus dubbelbiograaf Jonny Steinberg. Anne-Lot Hoek bespreekt zijn boek.
• Van de uitvinding van de stijgbeugel naar het kanon en de vlammenwerper was maar een klein stapje. Nelleke Noordervliet tipt een klassieker over de vindingrijke Middeleeuwen: Medieval technology and social change.
• Amsterdam was de stad van tribaden, potten en sodomieten, en veranderde in The Gay Capital of the World. De stad heeft mij bevrijd, aldus Monique Doppert.  De emancipatie van seksuele minderheden, zegt ze, was zonder Amsterdam ondenkbaar geweest.
• Zestig jaar geleden verscheen het beroemde essay van Hannah Arendt over ‘de banaliteit van het kwaad’. Ian Burama ging op zoek naar de betekenis van haar analyse voor nu, en schreef In de schaduw van het kwaad. Wim Berkelaar bespreekt het boek.
• ‘Een oprit naar Sobibor.’ Zo noemde schrijver Gerrit Komrij de betonnen metrolijn van centrum Amsterdam naar de Bijlmer. Onzin, vinden Arjan den Boer en Teun Meurs, auteurs van Bruut. De atlas van het brutalisme in Nederland. ‘Al dat onafgewerkte  beton is juist heel mooi, maar je moet het leren zien.’

Reynaert de Vos wil – net als de burger van nu – de wet en overheid aan z’n laars lappen. Reynaert kent maar één belang en dat is Reynaert! Middeleeuwenkenner Frits van Oostrom vertelt over zijn aan een persoonlijkheidsstoornis lijdende held, over wie hij het boek schreef: De Reynaert. Leven met een middeleeuws meesterwerk.

Het stonk in de middeleeuwse kathedraal van Antwerpen naar hondenuitwerpselen en naar kadavers. Desondanks knielden de gelovigen er vroom en godsvruchtig. Manon van der Heijden bespreekt De Geuren van de kathedraal van Wendy Wauters.

Am I a Murderer? Dat vraagt de Joodse Calel Perechodnik zich af in zijn dagboek, dat nu als boek is uitgegeven. Hij moest als ghetto-politieman zijn vrouw en dochter op transport zetten naar Auschwitz. Pieter van Os tipt dit boek: ‘Perverser en kwaadaardiger dan dit kreeg je het bijna niet onder de nazi’s.’

Moeders waren tot diep in de twintigste eeuw bijzaak voor de katholieke kerk en de wetenschap: alles draaide om de ziel en de vrucht. Wetenschapshistoricus Trudy Dehue schreef Ei, Foetus, Baby en vertelt hoe die erfenis tot op heden ons denken vertroebelt.

Tot slot korte signalementen van:

Het universum van Willem Frederik Hermans van Max Pam, Hans Renders en Piet Schreuders.

De vluchtelingenrepubliek. Een migratiegeschiedenis van Nederland geredigeerd door David de Boer en Geert Janssen.

‘De Guldensporenslag was belangrijk voor Vlaanderen, maar cruciaal voor de West Europese beschaving’, aldus Rolf Falter. Een interview met de historicus over zijn nieuwste boek 1302, het jaar van de mythe.

‘Dat het vroeg-koloniale westerse systeem aan de basis staat van de klimaatcrisis van nu is een alarmerende conclusie.’ Anne-Lot Hoek bespreekt het nieuwe boek van Amitav Ghosh: De vloek van de nootmuskaat.

De boekentip van Abdelkader Benali: Barbary Captives – over de memorieboeken van tot slaaf gemaakte witte mannen en vrouwen.

De beestjeskijker en pionier-microbioloog Antoni van Leeuwenhoek heeft met zijn hobby de wetenschap vooruit geschopt. Zo zegt Geertje Dekkers, schrijver van Veel, klein en curieus. De wereld van Antonie van Leeuwenhoek.

Tot slot korte signalementen van:

Wij waren geen soldaat. Het leger was voor losers van Herman Vuijsje

Vrouwen van het land van. Epos van drie dagloonsters van Theo Salemink

De honderdjarige oorlog tegen Palestina. Een geschiedenis van kolonialisme en verzet van Rachid Khalidi