Renaissance

De Renaissance was een periode van vernieuwing en de heropleving van kunst, literatuur, wetenschap en filosofie in Europa van de veertiende tot de zeventiende eeuw. Het begon in Italië en verspreidde zich geleidelijk naar andere delen van Europa. De term ‘Renaissance’ betekent letterlijk ‘wedergeboorte’ en verwijst naar de hernieuwde belangstelling voor de klassieke Grieks-Romeinse cultuur na de Middeleeuwen.

Een van de kenmerken van de Renaissance was de nadruk op het individu en het menselijk potentieel. Kunstenaars en wetenschappers werden gezien als mensen die een belangrijke bijdrage leverden aan de ontwikkeling van de samenleving. Dit leidde tot een bloeiende kunstwereld en bracht de beroemde Italiaanse schilders uit de Renaissance voort die in musea nog altijd worden bewonderd, zoals Leonardo da Vinci, Michelangelo en Rafael. Niet alleen de kunst uit Italië was invloedrijk, ook de Italiaanse keuken zette de toon in Europa.

Meer lezen over de Renaissance? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.

De Renaissance was ook een tijd van grote ontdekkingen en ontwikkelingen op het gebied van wetenschap en technologie. De belangstelling voor wiskunde, astronomie, anatomie en natuurlijke filosofie groeide. De uitvinder van de boekdrukkunst, Johannes Gutenberg, zorgde voor de verspreiding van kennis en informatie op grote schaal en stond daarmee aan de wieg van de wetenschappelijke revolutie. Bovendien zorgde de boekdrukkunst ook voor andere belangrijke maatschappelijke ontwikkelingen, zoals de opkomst van internationale postnetwerken als dat van Thurn und Taxis.

De Renaissance had ook een vergaand effect op de politieke structuren van Europa. Zo ontwikkelde de invloedrijke denker Machiavelli in deze periode zijn ideeën over politiek, die hij opschreef in zijn beroemde boek De vorst. Omdat vijftiende-eeuws Italië politiek tot op het bot verdeeld was, waren het gouden tijden voor de Italiaanse condottieri, die hun diensten aanboden aan de hoogste bieder.

Hoewel de Renaissance geen precieze start- en einddatum heeft, wordt over het algemeen aangenomen dat het begon in de veertiende eeuw en eindigde aan het begin van de zeventiende eeuw. De ‘wedergeboorte’ begon in Italië en verspreidde zich vanuit daar naar andere delen van Europa. Daardoor werden landen als Frankrijk, Spanje, Duitsland, de Republiek en Engeland belangrijke centra van de Renaissancekunst, -cultuur en -wetenschap.

Kunstenaars in de Renaissance, zoals Leonardo da Vinci, Michelangelo en Raffaello Sanzio (ook bekend als Rafael), worden tot de meest getalenteerde en invloedrijke kunstenaars in de westerse geschiedenis gerekend. Maar ook buiten Italië waren Renaissance-kunstenaars succesvol, zoals de Nederlandse schilder Jan van Scorel, die dankzij zijn schildertalent tot in de hoogste kringen van de samenleving wist door te dringen.

Renaissancekunstenaars beeldden graag de oude Grieken en Romeinse keizers af en begonnen de mens op een realistische manier te portretteren. Een beroemde tekening uit de Renaissance is de Mens van Vitruvius door Leonardo da Vinci. De tekening van deze ‘Renaissance man’ werd een symbool voor het humanisme.

Het humanisme was een filosofische stroming die de mens centraal stelde. Het wordt beschouwd als een reactie op de Middeleeuwen, waarin de kerk en het geloof centraal stonden. Humanisten waren van mening dat de menselijke rede en ervaring essentieel waren voor het verkrijgen van kennis en begrip van de wereld, en zij bestudeerden de klassieke Grieks-Romeinse cultuur om inzicht te krijgen in de menselijke natuur en ideeën als vrijheid.

Schrijvers als William Shakespeare en Dante gebruikten de menselijke emoties en ervaringen als inspiratie voor hun werk, terwijl wetenschappers als Nicolaus Copernicus hun onderzoek voortaan baseerden op de waarneming en ervaring van de wereld om hen heen, en niet langer alleen op religieuze dogma’s. Ook de Republiek kende succesvolle wetenschappers, waaronder vrouwen zoals Anna Maria van Schurman.

De Renaissance en het humanisme hadden ook grote invloed op de ontwikkeling van de Reformatie: het zestiende-eeuwse schisma binnen het westerse christendom dat leidde tot het protestantisme. Desiderius Erasmus was een humanistische geleerde uit Nederland en een voorvechter van religieuze hervorming binnen de katholieke kerk. Hij benadrukte de noodzaak van de studie van de klassieke talen en de Bijbel, en stelde dat de menselijke rede en ervaring essentieel waren voor het verkrijgen van kennis en begrip van de wereld.

De altijd redelijke en gematigde Erasmus hoopte de kerk van binnenuit te hervormen en de eenheid van het instituut te bewaren. De veel fellere Maarten Luther, een Duitse theoloog, was echter niet bang voor een scheuring. Het leidde tot een botsing tussen Erasmus en Luther. Laatstgenoemde hekelde de katholieke kerk vanwege de corruptie en het misbruik van macht, en stelde dat het geloof alleen door genade en geloof in Christus kon worden verkregen, in plaats van door goede werken. Hij vertaalde de Bijbel in het Duits en had een enorme invloed op de ontwikkeling van het protestantisme.

De protestantse Reformatie zou te verklaren zijn door het feit dat de laatmiddeleeuwse kerk corrupt was, maar in werkelijkheid waren de morele maatstaven van de kerk in de late Middeleeuwen waarschijnlijk hoger dan ooit tevoren.

De Zwitserse theoloog Johannes Calvijn speelde een belangrijke rol in de ontwikkeling van het calvinisme: een belangrijke stroming van het protestantse christendom. Hij legde de nadruk op de predestinatieleer, die stelt dat God de bestemming van elk individu van tevoren bepaalt. Hij schreef ook over het belang van discipline en deugdzaamheid in het dagelijks leven.

De Renaissance was ook de tijd van ontdekkingsreizen. Dankzij nieuwe navigatietechnieken konden avonturiers verre werelden en culturen ontdekken. Reizigers waren op zoek naar nieuwe handelsroutes en rijkdommen, maar ook naar kennis over andere volkeren en culturen. De beroemdste ontdekkingsreiziger was Christoffel Columbus, die per ongeluk Amerika ontdekte. Maar ook verschillende Nederlandse ontdekkingsreizen waren succesvol.

Karel V had een aanzienlijke invloed op de verspreiding van de Renaissance in de Lage Landen en Spanje. Hij was de keizer van het Heilige Roomse Rijk en heerste over een enorm rijk, waaronder Spanje, delen van Italië, Oostenrijk en de Lage Landen. Karel V was een groot bewonderaar van de Renaissancekunst en -cultuur, en bracht veel tijd door in Italië, waar hij zich omringde met de beste kunstenaars en humanisten van zijn tijd. Hij was een mecenas van de kunsten en liet veel kunstwerken maken in de Renaissancestijl.