Historisch Nieuwsblad 11 - 2021
Broeders van de doden
In de tiende en elfde eeuw gold de kloosterorde van Cluny als belangrijk centrum voor kerkhervorming. De monniken wijdden zich er volledig aan het zielenheil van de overledenen. Ondertussen namen ze het er goed van. Ze leefden in weelde en dronken en dineerden uitvoerig. Dat zou hun ondergang worden. Wanneer een cluniacenzer monnik op de...
Democratiseren onder dwang
Al ruim een eeuw proberen Amerikanen hun democratisch model op te leggen aan andere landen. In Afghanistan is dat jammerlijk mislukt. Ook de invasie van Irak is uitgelopen op een catastrofe. President Joe Biden kondigde aan dat hij 2021 de laatste militairen uit dat land zou terugtrekken. Waarom lijken de Amerikanen haast verslaafd aan democratiseringsoperaties?...
Samen tegen de slavernij
Eind achttiende eeuw mobiliseerden slimme zakenlieden honderdduizenden gewone Engelsen tegen de slavernij. Die kochten antislavernijprullaria, ondertekenden talloze petities en boycotten suiker uit West-Indië. Een sociaal bewogen houding werd zo niet alleen een kwestie van overtuiging, maar ook van lifestyle. In 1840 kwamen twee Britse pleitbezorgers voor de afschaffing van slavernij naar Nederland. Het waren Samuel...
Moderne Devotie
De Moderne Devotie geldt als de belangrijkste religieuze hervormingsbeweging uit de Nederlandse geschiedenis. Vanuit Deventer, de geboorteplaats van de grondlegger Geert Grote, verspreidde de leer zich snel tot ver buiten de huidige landsgrenzen. De navolgers, zowel leken als kloosterlingen, probeerden te leven volgens de ware kern van het christelijk geloof. Om vier uur ’s ochtends...
Werken en baren voor Zweden
Het kabinet wil dat de kinderopvang in 2025 bijna gratis is. Zweden heeft de kinderopvang uitstekend geregeld. Dat dankt het Scandinavische land aan het echtpaar Alva en Gunnar Myrdal.
Rabbijn met een missie
Rabbijn Menasseh ben Israel verwierf in de zeventiende eeuw een invloedrijke positie in de Republiek. Hij stond in hoog aanzien bij Nederlandse geleerden en ook in het buitenland werd hij geroemd. Hij ontpopte zich zelfs tot adviseur van Oliver Cromwell, de Lord Protector van Engeland. In 1290 vaardigde de Engelse koning Edward I een edict...
Het Japanse Neurenberg
Japanse oorlogsmisdadigers stonden vanaf 1946 terecht voor het Tribunaal van Tokyo. De Neurenberger Processen golden daarbij als voorbeeld. Maar het tribunaal verliep veel moeizamer. Een van de grootste critici was de Nederlander Bert Röling, die zelf tot de rechters behoorde. ‘The trial was a mistake,’ bekende hij later. Op 15 augustus 1945 kondigde de Japanse...
‘Historische sensaties organiseer ik zelf’
In elk nummer vraagt Alies Pegtel een historicus naar zijn of haar historische sensatie. Naar het moment waarop, zoals Johan Huizinga het formuleerde, heden en verleden lijken samen te vallen. Een gevoel dat vaak onverwacht wordt opgewekt door een document, voorwerp, geluid, geur, locatie of inzicht. Deze maand Luc Panhuysen. ‘Ik begreep ineens waarom Amsterdam...
De vechtlust van prinses Diana
Weer een film over prinses Diana? Ja, maar Spencer verschilt sterk van eerdere films over haar en de serie The Crown. Het drama is geen poging tot realisme, maar een fictief portret van Diana, die zich uit de gevangenis van het Britse koningshuis vecht. Regisseur Pablo Larraín laat in het begin van de film weten...
Uitholling van de Amerikaanse democratie
Een goed functionerende democratie vereist dat burgers kunnen stemmen. Dat is een vanzelfsprekendheid die in Amerika onder druk staat. Veel staten maken het minderheidsgroepen steeds moeilijker hun stem uit te brengen. Doelbewust zoeken Republikeinse politici naar wettelijke sluipwegen om stembarrières op te werpen voor deze burgers, die overwegend op de Democratische Partij stemmen. Voorbeelden van...
Leven na de slavernij
Hoe ging het met voormalige slaven in Suriname nadat de slavernij was afgeschaft? En hoe werkte de slavernij op lange termijn door in de samenleving? Om die vragen te beantwoorden digitaliseren historici samen met vrijwilligers de Surinaamse burgerlijke stand van 1828 tot en met de eerste decennia van de twintigste eeuw. ‘In hun eenvoud vertellen...
Steun voor muzikanten
Vooraanstaande vrouwen in de Nederlandse Republiek droegen serieus bij aan het muziekleven. Ze huurden bijvoorbeeld muzikanten in om composities te schrijven, zetten een orkest op, of betaalden mee aan de aanschaf van orgels. Hoewel de meeste vrouwen geen geld mochten uitgeven zonder toestemming van vader of echtgenoot, ondersteunden weldoensters de muziek op eigen initiatief. Dat...
Chinese ‘oorlog’ tegen het virus
Het Chinese volk voert oorlog tegen het coronavirus, zeggen de autoriteiten. Alle burgers moeten hun uiterste best doen deze oorlog te winnen, in het belang van de wederopstanding van China. Dit verhaal past in een lange traditie, zegt Vincent Chang, historicus van modern China aan de Universiteit Leiden. ‘Je ziet het al sinds 1840, tijdens...
Autobiografische schelmenroman
Chas Gerretsen was krokodillenjager, cowboy en soldaat. Maar ook een legendarische fotograaf. Hij noteerde zijn herinneringen in een wonderlijk boek. Voluit heet hij Charles Arthur Gerretsen, geboren in 1943 in Groningen. Tijdens zijn eerste omzwervingen door Australië en de Verenigde Staten noemde hij zich ‘Tex’. Hij wilde leven ‘als in de film’ en die naam...
4 vragen over Abdul Khan
Spionage, kernwapens, intimidatie en kwijtgeraakte dossiers: het zijn de perfecte ingrediënten voor een spannende geschiedenis. Maar wel een geschiedenis met een zwarte rand. In Splijtstof reconstrueert Dirk van Delft hoe uraniumverrijkingstechnieken in de jaren zeventig via Nederland naar Pakistan konden lekken. Aan de hand van de hoofdrolspelers − spion Abdul Khan en klokkenluider Frits Veerman...
Mussolini was niet lachwekkend
Vooral Italianen zetten Mussolini graag neer als een clown, als een oplichter die nauwelijks serieus te nemen valt. Hans Woller toont aan dat dit onterecht is: de Duce kon meedogenloos optreden. Het liberalisme en het socialisme ontstonden in de negentiende eeuw, maar het fascisme – dat zich presenteerde als een ‘derde weg’ – was een...
Wetenschap zonder toeters of bellen
De veertiende-eeuwse William van Ockham liet zien hoe wetenschappers eenvoudig en helder konden redeneren. Met één haal sneed hij overbodige uitweidingen weg en schiep hij duidelijkheid. Volgens zijn biograaf Johnjoe McFadden ligt deze aanpak ten grondslag aan alle wetenschappelijke doorbraken. Het begon met een weinig spectaculair bijzinnetje in een middeleeuws commentaar op een religieus traktaat...
Fictie over de zeventiende eeuw
Luuc Kooijmans schreef een intrigerend boek over een Italiaanse wetenschapper. Deze figuur is verzonnen. Kooijmans gebruikt hem om cruciale ontwikkelingen en religieuze dilemma’s in de Republiek ten tijde van de Gouden Eeuw te demonstreren. Soms doet zich na het lezen van een boek een probleem voor: waar berg ik het op? Nu lijkt dat bij...
Getrouwd met haar talent
Jeanne Bieruma Oosting moest veel weerstand overwinnen om te worden wie ze was: kunstenares. Ze werd daarin belemmerd door haar vader en de maatschappelijke conventies. Jolande Withuis schetst haar strijd om onafhankelijkheid en erkenning. Op de cover van de biografie van Jeanne Bieruma Oosting prijkt haar Zelfportret in werkkiel uit 1938. We zien een vrouw...
Hoe de Duitsers veranderden in democraten
De meeste Duitsers denken met afgrijzen aan het einde van de Tweede Wereldoorlog, toen hun land in puin lag. Maar ze hebben ook veel opwindends beleefd in de eerste naoorlogse jaren. Dat zegt Harald Jähner, schrijver van Wolfstijd. Duitsland en de Duitsers 1945-1955. ‘Duitsers hebben de periode later steeds donkerder geschilderd, omdat ze zichzelf als...
Op zoek naar vergeten soldaten
Nederland heeft veel historici die zich buiten de rand van hun directe werkveld en discipline bewegen. Er zijn er die zich in het publieke debat mengen, meedenken met musea, hun steentje bijdragen aan analyses voor politieke partijen en ook regionale en landelijke overheden adviseren. Maar anders dan in bijvoorbeeld Duitsland, België of het Verenigd Koninkrijk...
Waar blijft de Boeing met zonnepanelen?
Exact een eeuw geleden begon een revolutie die gek genoeg in vrijwel geen enkel geschiedenisboek te vinden is. En dat terwijl de hele wereld er rigoureus door veranderde. Waar anders dan in het zo rebelse Frankrijk vloog een piloot in september 1921 voor het eerst flink harder dan 300 kilometer per uur? Een prestatie die...
Uw dagelijkse portie geschiedenis
Elke dag de beste historische artikelen. Word abonnee en krijg onbeperkt toegang tot alle artikelen op Historischnieuwsblad.nl.