Home Mussolini was niet lachwekkend

Mussolini was niet lachwekkend

  • Gepubliceerd op: 01 nov 2021
  • Update 29 mrt 2023
  • Auteur:
    Rob Hartmans
Mussolini was niet lachwekkend

Vooral Italianen zetten Mussolini graag neer als een clown, als een oplichter die nauwelijks serieus te nemen valt. Hans Woller toont aan dat dit onterecht is: de Duce kon meedogenloos optreden.

Het liberalisme en het socialisme ontstonden in de negentiende eeuw, maar het fascisme – dat zich presenteerde als een ‘derde weg’ – was een twintigste-eeuws fenomeen. De man die de term bedacht en de eerste fascistische beweging tot stand bracht, was Benito Mussolini, die zich afficheerde als de Duce – de Leider van Italië. Hij inspireerde allerlei would-be leiders in andere landen, maar zou na de ondergang van het fascisme altijd in de schaduw staan van de Duitse Führer, die aanvankelijk niet veel meer leek dan een mislukte imitator van zijn Italiaanse collega.

Mussolini wordt tegenwoordig vaak gezien als een clown, een oplichter en pathologische opschepper, een overdreven macho die alleen in een land als Italië aan de macht kon komen, en als een willoze marionet van Adolf Hitler. Vooral in Italië werd hij na de oorlog weggezet als een ietwat lachwekkende figuur, waardoor men zich niet serieus met zijn regime hoefde bezig te houden en dus pijnlijke vragen uit de weg kon gaan. Op hem kwam nooit een taboe te rusten, zoals dat in Duitsland gold voor Hitler en het nationaal-socialisme. Waardoor iemand als oud-premier Silvio Berlusconi rustig kon verklaren dat het fascisme ‘in wezen goedaardig’ was geweest. En ook in het buitenland ontstond het beeld dat Mussolini weliswaar een bruut en een dictator was geweest, maar geen racist en antisemiet. Hij had zich door Hitler op sleeptouw laten nemen, maar was lang niet zo demonisch geweest.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

De Duitse historicus Hans Woller is zeker niet de eerste die stelt dat dit beeld niet klopt, maar in zijn handzame biografie van Mussolini laat hij op bijzonder pregnante wijze zien dat er geen enkele reden is om de Italiaanse fascistenleider als ridicule figuur te zien. Hoewel Mussolini zijn succes grotendeels aan de omstandigheden te danken had, wist hij die op cruciale momenten ook naar zijn hand te zetten en kon hij meedogenloos optreden. Ook maakt Woller korte metten met het beeld dat Mussolini wel een nationalist, maar geen echte racist was.

Niet alleen laat hij zien dat racisme een belangrijke rol speelde bij Mussolini’s besluit om Abessinië te veroveren, ook toont hij aan dat de man al vóór 1914 van mening was dat Joden een ‘minderwaardig ras’ vormden, een ‘wezensvreemd gastvolk’ dat de ‘substantie’ van het ‘Italiaanse volkslichaam’ bedreigde. Nadat hij in 1922 aan de macht was gekomen werd dit antisemitisme niet onmiddellijk omgezet in beleid, maar al in februari 1933 gaf hij Hitler tips hoe hij de Joden moest aanpakken. Die had dat natuurlijk helemaal niet nodig, maar het idee dat Mussolini de Führer in deze en andere kwesties slaafs volgde wordt door Woller vakkundig doorgeprikt.

Mussolini. De eerste fascist

Hans Woller

384 p. Alfabet, € 29,99

Dit artikel is gepubliceerd in Historisch Nieuwsblad 11 - 2021

Nieuwste berichten

Hongaars protest tegen de dam
Hongaars protest tegen de dam
Artikel

Hongaren gingen pas de straat op toen de Donau gevaar liep

Ondanks groeiende onvrede over het communistische systeem keken Hongaren in de jaren tachtig wel uit om in het openbaar kritiek te uiten. Pas toen de bouw van een waterkrachtcentrale de Donau bedreigde, kwam de bevolking in opstand.  In de jaren vijftig hadden Hongarije en Tsjecho-Slowakije het plan opgevat om een gigantische waterkrachtcentrale met dammen te...

Lees meer
Het zilvermeer in Bitterfeld is vervuild
Het zilvermeer in Bitterfeld is vervuild
Artikel

Oost-Duitsers reageerden geschokt op tv-beelden van smerige fabrieksstad

In de DDR was het anticommunistische verzet van de kerk nauw verbonden met de opkomst van de milieubeweging. Een heimelijk gefilmde televisiedocumentaire over een vieze fabrieksstad zette het Oost-Duitse milieuactivisme in één klap op de kaart.  Het grote publiek leerde de Oost-Duitse milieubeweging kennen toen in september 1988 de televisiedocumentaire Bitteres aus Bitterfeld op de...

Lees meer
Bulgaars protest tegen de milieuvervuiling in Ruse
Bulgaars protest tegen de milieuvervuiling in Ruse
Artikel

‘Geef ons schone lucht!’, scandeerden honderden boze Bulgaren

In Bulgarije was de milieubeweging de eerste protestbeweging die burgers tegen het communisme wist te mobiliseren. Moeders kwamen in opstand nadat hun kinderen flauwvielen door overwaaiende fabrieksgassen.  Op het centrale plein van het Bulgaarse provinciestadje Roese, niet ver van de Roemeense grens, stond op 23 september 1987 een groep jonge kinderen te wachten op hun...

Lees meer
Poolse demonstranten in 1980
Poolse demonstranten in 1980
Artikel

Kernramp gaf Poolse milieuactivisten een enorme populariteitsboost

De nucleaire ramp in Tsjernobyl bracht een kentering teweeg in Polen, waar al jaren een protestbeweging tegen het communistische regime sluimerde. Doordat het Sovjet-regime de ramp onder het tapijt wilde schuiven, verbeterde de reputatie van Poolse milieuactivisten. Hun verzet gaf ook andere Poolse protestbewegingen nieuw elan.   In 1980 was de vakbond c opgericht door havenarbeiders...

Lees meer