Home ‘Historische sensaties organiseer ik zelf’

‘Historische sensaties organiseer ik zelf’

  • Gepubliceerd op: 1 november 2021
  • Laatste update 13 okt 2022
  • Auteur:
    Alies Pegtel
  • 4 minuten leestijd
‘Historische sensaties organiseer ik zelf’

In elk nummer vraagt Alies Pegtel een historicus naar zijn of haar historische sensatie. Naar het moment waarop, zoals Johan Huizinga het formuleerde, heden en verleden lijken samen te vallen. Een gevoel dat vaak onverwacht wordt opgewekt door een document, voorwerp, geluid, geur, locatie of inzicht. Deze maand Luc Panhuysen. ‘Ik begreep ineens waarom Amsterdam “de dame met de slechte adem” werd genoemd.’

Kent u de historische sensatie, zoals door Johan Huizinga omschreven?

‘Jazeker. In 1995 reed ik met mijn vrouw om halfzes ’s ochtends vanaf het vliegveld in New Delhi in een taxi naar het centrum. Er brandden ontelbare houtvuurtjes. Een zware rookwalm bedekte deze miljoenenstad, waar in alle vroegte bedelaars aan de stoffige straatrand hun behoefte deden, te midden van spelende kinderen en rondscharrelende kippen en geiten. Het was armoedig, onhygiënisch en ontzettend vies, we keken onze ogen uit. Ineens schoot door mijn hoofd dat het zo ongeveer moet zijn geweest in de vroegmoderne Europese steden die uit hun voegen barstten. En ik begreep ook wat het betekende dat Amsterdam in de zeventiende eeuw “de dame met de slechte adem” werd genoemd.’

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Een nuttig inzicht?

‘Zeer, want het bleek me jaren later goed van pas te komen toen ik me probeerde in te leven in de lotgevallen van de kasteelvrouwe van Amerongen, Margaretha Turnor. In mijn boek Rampjaar 1672 beschrijf ik hoe zij haar kasteel op de Utrechtse heuvelrug ontvluchtte en haar heil zocht in Amsterdam. Maar in deze stad kreeg ze last van claustrofobie, de drukte en stank benamen haar de adem. Zodra het mogelijk was, vertrok ze naar Den Haag. Dankzij mijn Indiase ervaring had ze mijn volle empathie. Ten tijde van de Republiek waren de sanitaire voorzieningen in het overbevolkte Amsterdam ook volstrekt ontoereikend, het moet er geweldig hebben gestonken.’

Hebt u net als in India een dergelijke inval wel vaker gekregen?

‘Nou, ik weet dat een historische sensatie vaak wordt omschreven als een mystieke belevenis die je onverhoeds zou treffen: in een split second suis je door een stortkoker terug in de tijd naar een vergelijkbaar moment of een vergelijkbare ervaring in het verleden. Maar de meeste historische sensaties die ik beleefde, heb ik zelf doelbewust georganiseerd.’

Waarom?

‘Omdat ik ze kan gebruiken om het verleden beter te begrijpen. Kijk, als historicus heb ik verschillende onderzoeksmiddelen tot mijn beschikking: archieven, literatuur, dagboeken et cetera. Maar deze bronnen geven zelden prijs hoe iets rook, of klonk of bewoog. Naar deze zintuiglijke en lichamelijke ervaringen moet ik dus op zoek. Want als schrijver van historische non-fictie probeer ik mijn lezers mee te nemen naar een wereld die ze wel moeten kunnen begrijpen. Sommige dingen zijn universeel. Mensen werden vroeger ook verliefd, en dingen die men vroeger vond stinken, vinden we nog steeds vies ruiken. Maar er gaapt soms een kloof tussen nu en toen. Een zeventiende-eeuwer maakte veel oorlog mee; hoe bijvoorbeeld doodsangst voelt, weten wij niet meer.’

U kunt dit gevoel toch ook niet meer oproepen?

‘Voor mijn nieuwe boek over admiraal Maarten Tromp heb ik wel geprobeerd me zo goed mogelijk te verplaatsen in zijn belevingswereld. Zo heb ik weken meegezeild op een driemaster. Om te ervaren hoe nietig zo’n schuit is op de onmetelijke oceaan, ben ik ondanks mijn hoogtevrees in de twaalf meter hoge mast geklommen. Stijf van de adrenaline zag ik het meterslange dek als een streepje onder me. Ik ervoer iets van het gevaar dat de matrozen moeten hebben gevoeld als ze tijdens een storm de zware zeilen moesten strijken. Tromp noteerde in zijn logboek: “harde wind”, “sneeuwjacht”. Achter deze droge notities schuilde het ongewisse, oncomfortabele zeeleven. Maar hij wist niet beter, want als negenjarig jochie was hij al met zijn vader de zee op gegaan.’

Weet u nog wanneer u voor het eerst door de geschiedenis werd gegrepen?

‘Als kind vond ik de tv-serie Floris, over een ridder, ongelooflijk spannend, ik leefde me enorm in. Toen wist ik eigenlijk al dat ik schrijver wilde worden, ik wilde dolgraag een eigen wereld scheppen met woorden.’

U had ook kunnen kiezen voor fictie.

‘Dat ik geen romanschrijver ben geworden maar historicus, is omdat ik nieuwsgieriger ben naar het verleden dan naar mijzelf.’

–              Alies Pegtel is historicus en journalist.

Luc Panhuysen

Luc Panhuysen (1962) studeerde geschiedenis in Groningen en werkte voor het Parool en de Groene Amsterdammer. In 2005 schreef hij De ware vrijheid: De levens van Johan en Cornelis de Witt. Vier jaar later volgde Rampjaar 1672. Hoe de Republiek aan de ondergang ontsnapte. Voor Oranje tegen de Zonnekoning: De strijd van Willem III en Lodewijk XIV om Europa (2016) werd Panhuysen in 2017 genomineerd voor de Libris Geschiedenis Prijs, net als eerder voor Rampjaar 1672 en Een Nederlander in de wildernis (2010). Zijn nieuwste boek is onlangs verschenen: Het monsterschip. Maarten Tromp en de armada van 1639.

 

Dit artikel is gepubliceerd in Historisch Nieuwsblad 11 - 2021

Nieuwste berichten

Hitler ontmoet arbeiders van Siemens in Berlijn
Hitler ontmoet arbeiders van Siemens in Berlijn
Artikel

Was Adolf Hitler links? Ja en nee, zegt fascisme-expert

Radicaal-rechtse politici zoals Elon Musk, Alice Weidel (AfD) en Martin Bosma (PVV) bestempelen het fascisme als een linkse ideologie. Aan de linkerkant van het politieke spectrum heerst juist de overtuiging dat fascisten handlangers waren van het grootkapitaal. Zo zou de term ‘nationaal-socialisme’ alleen maar zijn bedacht om de arbeidersmassa te misleiden, en haar nog gemakkelijker...

Lees meer
Pius IX latere leeftijd
Pius IX latere leeftijd
Interview

Paus Franciscus herinnert aan een paus die de macht verloor, maar zielen won

Paus Franciscus is overleden. Historicus Jeroen Koch vertelt hoe Franciscus’ verre voorganger paus Pius IX er in de negentiende eeuw in slaagde om van het Vaticaan een symbolisch en mythisch instituut te maken, in een tijd waarin de paus juist zijn wereldlijke macht verloor. Jeroen Koch, die samen met Frans Willem Lantink De paus en...

Lees meer
New Yorkse politie neemt vingerafdruk van Duitser in 1917 als deel van de Alien Enemies Act
New Yorkse politie neemt vingerafdruk van Duitser in 1917 als deel van de Alien Enemies Act
Interview

Waarom Trump zich beroept op een 200 jaar oude wet om Venezolanen uit te zetten

De Verenigde Staten zetten honderden immigranten op het vliegtuig naar El Salvador, waar zij zonder proces in een gruwelijke gevangenis worden geïnterneerd. Trump gebruikt daarvoor de omstreden Alien Enemies Act, een wet uit 1798. Die was oorspronkelijk bedoeld om vijandelijke buitenlanders uit te zetten in tijden van oorlog, maar werd in de Eerste Wereldoorlog al...

Lees meer
De Nationale Dodenherdenking in 2014
De Nationale Dodenherdenking in 2014
Recensie

Herdenking van de Tweede Wereldoorlog is al tachtig jaar gevoelig

In 2001 opende Chris van der Heijden zijn ophefmakende boek Grijs verleden. Nederland en de Tweede Wereldoorlog met de even briljante als provocatieve zinnen: ‘Eerst was er de oorlog, daarna het verhaal van die oorlog. De oorlog was erg, maar het verhaal maakte de oorlog nog erger’. Deze zinnen schoten me te binnen, al lezend...

Lees meer