Spionage, kernwapens, intimidatie en kwijtgeraakte dossiers: het zijn de perfecte ingrediënten voor een spannende geschiedenis. Maar wel een geschiedenis met een zwarte rand. In Splijtstof reconstrueert Dirk van Delft hoe uraniumverrijkingstechnieken in de jaren zeventig via Nederland naar Pakistan konden lekken. Aan de hand van de hoofdrolspelers − spion Abdul Khan en klokkenluider Frits Veerman – vertelt hij over het Nederlandse schandaal dat tot de Pakistaanse bom leidde. Binnenlandse en buitenlandse veiligheidsdiensten leken destijds meer oog te hebben voor de doofpot dan voor spionage.
Waarom spioneerde Khan in Nederland?
‘Hij werkte voor FDO, een ingenieursbureau dat zich in opdracht van Urenco in Almelo bezighield met urianumverrijkingstechnieken. Hij was een vurig nationalist en zag met lede ogen aan hoe Pakistan Bangladesh aan India verloor. Toen India zijn eerste kernproeven deed, besloot Pakistan ook een bomproject te starten. Khan zag in dat hij als geen ander in staat was een atoombom te maken en bood zijn diensten aan. Toen zijn spionage eind jaren zeventig aan het licht kwam, werd hij in de buitenlandse pers uitgemaakt voor spion en dief. Die aanval maakte hem laaiend. Hij schreef de redacties brieven waar de honden geen brood van lustten, want hij zag zichzelf juist als nationale held.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Wat gebeurde er met Frits Veerman, de collega die hem ontmaskerde?
‘Veerman maakte in 1976 aan de BVD en zijn meerderen van FDO bekend dat hij Khan verdacht van spionage. Daar is jarenlang niets mee gedaan. Sterker nog: Veerman verloor zijn baan, werd zwaar gemangeld en kreeg te horen dat hij zijn mond moest houden. Hij is jarenlang onder druk gezet en kreeg nooit inzage in zijn dossiers bij de BVD.’
Waarom moest Veerman stil blijven?
‘Het ging FDO om geldelijk gewin. De directie wist wat er aan de hand was, maar greep de kans om Pakistan materialen te verkopen voor haar verrijkingsprogramma. Van de overheid moest Veerman zijn mond houden omdat Amerika op geheimhouding zou hebben aangedrongen. Oud-premier Ruud Lubbers herinnerde zich later dat de CIA hem verzekerde dat ze Khan in de gaten hadden. “Laat lopen die man, wij hebben hem in de smiezen,” kreeg hij te horen. Maar Amerika had Pakistaanse steun nodig toen de Russen Afghanistan binnenvielen en zou daarom een oogje hebben dichtgeknepen. Al weet je het bij geheime diensten natuurlijk nooit zeker.’
Waar heeft het Nederlandse falen toe geleid?
‘Dat het niet bij Pakistan bleef. Via zijn contacten voorzag Khan ook landen als Noord-Korea, Libië en Iran van verrijkingstechnologie en bomontwerpen. De Nederlandse overheid heeft een ongelofelijk scheve schaats gereden door er vanuit een houding van stilzwijgen voor te zorgen dat die landen aan atoomwapens konden komen. Frits Veerman zei daarom altijd: “Als Iran een bom gooit op Israël, dan staat er Made in Holland op de zijkant.”’
– Teun Willemse is redacteur van Historisch Nieuwsblad.
Splijtstof
Dirk van Delft
240 p. Prometheus, € 20,-
