Historisch Nieuwsblad 11 - 2019
De vergeten geleerde
De Duitse neuroanatoom Franz Joseph Gall bestudeerde schedels. Uit knobbels en bobbels kon hij kwaliteiten en vaardigheden van zijn patiënten afleiden. In de negentiende eeuw was hij bijzonder populair. Tegenwoordig staat deze kunst van het schedelkijken, frenologie, op de lijst van pseudowetenschappen. Wie was deze man, en waarom degradeerde hij van beroemd geleerde tot vergeten...
Vlucht naar het Oosten
Honderden westerse militairen deserteren tot midden jaren zestig naar de DDR. Ze krijgen onderdak in een uithoek van het land, Bautzen. De Stasi houdt ze daar scherp in de gaten. Ook de Nederlander Jan Stoops. ‘Hij verheerlijkt de kapitalistische levenswijze.’ Op 18 april 1962 deserteert Jan Stoops, dienstplichtig soldaat van het 42ste Infanteriebataljon. Het is...
De Ierse kwestie: twee geloven op een kussen
Met Michelle O’Neill heeft Noord-Ierland voor het eerst een Sinn Féin-politicus als premier. De partij streeft er sinds zijn oprichting in 1905 onomwonden naar om alle banden met Groot-Brittannië te verbreken.
De hertog van Brunswijk, de meest gehate man van Nederland
Als er iemand het bloed onder de nagels van patriotten vandaan wist te halen, dan was het de ‘dikke hertog’, Lodewijk Ernst van Brunswijk. Was deze adviseur van stadhouder Willem V een vraatzuchtige, vadsige vreemdeling, of een kundig militair adviseur? Framing, fake news, lastercampagnes, demonisering – wie denkt dat dit eenentwintigste-eeuwse uitvindingen zijn, zou eens...
Teruggave ‘fout’ bezit roept vragen op
Een Duitse familie kreeg onlangs eigendommen terug die in de Tweede Wereldoorlog door geallieerde soldaten waren geroofd. Is de tijd aangebroken om ook aan bezetters en collaborateurs hun oude bezittingen te retourneren? Amerikaanse soldaten roofden in 1945 tafelzilver van een adellijke familie uit Öhringen. Via een omweg kwam het zilverwerk terecht bij een Nederlandse familie...
Draaideurlobbyisten
In de jaren direct na de Tweede Wereldoorlog had tabaksgigant British American Tobacco in Duitsland érg nauwe en lucratieve banden met het Britse en Amerikaanse militaire bewind. Dat leverde de sigarettenfabrikant belangrijke voordelen op en uiteindelijk groot economisch succes. Voor de oorlog had British American Tobacco (BAT) twee Duitse fabrieken, in Hamburg en Dresden. Die...
Kraanwater, de natte luxe
Door verontreiniging is de Rijn minder geschikt geworden als bron van drinkwater. De ontwikkeling van kraanwater was een van de grootste technische uitdagingen in de geschiedenis.
‘Italianen betaalden met slaven’
Steden als Genua en Pisa verhandelden tussen 900 en 1100 waarschijnlijk slaven naar de Arabische wereld. Dankzij de winst konden de steden uitgroeien tot belangrijke handelsposten. In de periode voor de kruistochten was de Arabische wereld veel rijker dan Europa. Toch haalden Italianen uit bijvoorbeeld Egypte luxe waren zoals kostbare stoffen en wierook. Vermoedelijk betaalden...
Finnen krijgen schuld van Stalins massamoord
Russische historici hebben een massagraf uit de tijd van Stalin geopend. Ze zoeken bewijs dat de slachtoffers zijn doodgeschoten door het Finse leger tijdens de Tweede Wereldoorlog. In het bos van Sandarmokh, in de Russische deelrepubliek Karelië, liggen volgens historici de resten van meer dan 6000 slachtoffers van Stalin, die in 1937 en 1938 werden...
Gezocht: heksenskelet
De Schotse gemeente Fife is een zoektocht gestart naar de botten van Lilias Adie, die in 1704 in de gevangenis stierf nadat ze was beschuldigd van hekserij. Na ruim een maand in de gevangenis bekende Adie dat ze seks had gehad met de duivel, die een zwarte én bleke, koude huid had, en gekloofde voeten....
Museum voor Pools heldendom
Jongeren moeten trots zijn op de Poolse geschiedenis, vindt regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid (PiS), en daar moet een nieuw museum over de Tweede Wereldoorlog bij helpen. ‘Ik ben bang dat het een soort historisch Disneyland wordt,’ zei historicus Paweł Machcewicz in de Britse krant The Guardian van 17 september jongstleden. De PiS wil een nieuw...
VOC-schip spoelt aan op een onbewoond eiland
Vierhonderd jaar geleden ontdekte de Nederlandse zeeman Frederik de Houtman voor de westkust van Australië een groep kleine eilanden, de Abrolhos. Het ondiepe water eromheen bleek verraderlijk. Ondanks vele waarschuwingen zette VOC-schip Zeewijk toch koers naar deze archipel – en kwam er prompt vast te zitten in het rif. De bemanning leek voorgoed gestrand in...
Sybrand Buma over zijn historische held
Oud-burgemeester van Leeuwarden Sybrand Buma roemt de stadhouder van Friesland, Willem Lodewijk van Nassau-Dillenburg, als kundig bestuurder en veldheer en een van de Founding Fathers van de Nederlandse Republiek. Wanneer maakte u kennis met Willem Lodewijk van Nassau? ‘Ik ben Fries en op de lagere school hoorde ik als vanzelfsprekend over Willem Lodewijk van Nassau...
Voorpublicatie: Stadsburgers – Maarten Prak
In zijn nieuwe boek Stadsburgers beschrijft Maarten Prak hoe deze bevolkingsgroep vanaf de Late Middeleeuwen steeds meer invloed in het bestuur verwierf. In de Nederlanden kwamen stadsburgers in botsing met hun landsheren. Ze legden mede de basis voor een nieuw land, waar hun belangen vooropstonden. Op zondagochtend 21 januari 1610 kreeg de dienstdoende burgemeester van...
De kip en het ei
Om zo veel mogelijk eieren uit een kip te krijgen hebben mensen steeds vernuftiger methoden ontwikkeld. Annegreet van Bergen vindt het nu te veel van het goede. Wanneer Flierefluiter het zo luxe gewend is, moet hij maar bij de bisschop gaan eten, vindt de huishoudster van meneer pastoor. Het is een voorval...
Stelling: Socialisme
Eva Rovers ‘Alleen wanneer het socialisme met de tijd meegaat, en niet langer doet alsof sociaal-economische rechtvaardigheid een op zichzelf staand onderwerp is. Gelukkig begint langzaam het besef door te dringen dat problemen als financiële crises, klimaatverandering, sociale ongelijkheid, agressief populisme en rammelende democratieën met elkaar samenhangen. Ze zijn het resultaat van het doorgeslagen neoliberale...
Wij overleefden – Sytze van der Zee
Lang is in de vaderlandse geschiedschrijving over de Tweede Wereldoorlog de oral history genegeerd. Zo weigerde dr. Loe de Jong in de jaren zestig voor zijn televisieserie De Bezetting nog levende NSB-kopstukken te spreken. Terzelfder tijd besloot in Duitsland een redacteur van Der Spiegel anders: hij interviewde tal van SS’ers. Voor Sytze van der Zee...
Ost-Berlin – Jürgen Danyel
De DDR is populairder dan ooit tevoren. Boekwerken, films en complete festivals worden aan het verdwenen arbeiders- en boerenparadijs gewijd. Over de geschiedenis van het westelijke stadsdeel is al het een en ander verschenen. Maar nu is er ook een mooie bundel over Oost-Berlijn. Ruim dertig auteurs uit Oost én West, onder wie ook bekende...
Het verhaal van de grondwet – Wim Voermans
Toen minister van Justitie Jack Straw in 2008 suggereerde dat het tijd werd dat Groot-Brittannië een geschreven grondwet in één document kreeg, net als 97,9 procent van de bij de VN aangesloten landen, werd hij weggehoond. De meeste Britten waren juist trots op hun uitzonderingspositie. Hun politieke bestel was verankerd in een complex geheel van...
Alles voor Vincent – Hans Luijten
Dat het werk van Vincent van Gogh tegenwoordig zo populair is en dat hijzelf door velen wordt gezien als een van de belangrijkste kunstenaars aller tijden, heeft een aantal oorzaken. Om te beginnen is zijn werk heel intens, maar toch ‘begrijpelijk’. Daarnaast voldoet zijn levensloop – mislukt in de ‘normale’ maatschappij, bezeten werkend aan schilderijen...
Film: Judy
Hollywood kan overal goud van maken, ook van de duistere achterkant van zichzelf. Zoals in Judy, over de achterkant van het glamourbestaan van Judy Garland, die in 1936 op haar veertiende haar Hollywood-debuut maakte. Drie jaar later was ze met The Wizard of Oz een wereldster. Judy toont Garland in 1969, kort voor haar...
Film: Come and See
‘Het is bij ons net een zomerkamp,’ zegt een partizaan in Wit-Rusland in 1943 half lachend tegen een 14-jarige jongen die wil meevechten tegen de Duitse vijand. De knul mag mee en komt er snel achter hoe dat ‘zomerkamp’ er in de Tweede Wereldoorlog uitziet. Met hem beleven we in de Russische oorlogsklassieker Come and...
Uw dagelijkse portie geschiedenis
Elke dag de beste historische artikelen. Bestel nu Historisch Nieuwsblad 05 met korting!