Een Duitse familie kreeg onlangs eigendommen terug die in de Tweede Wereldoorlog door geallieerde soldaten waren geroofd. Is de tijd aangebroken om ook aan bezetters en collaborateurs hun oude bezittingen te retourneren?
Amerikaanse soldaten roofden in 1945 tafelzilver van een adellijke familie uit Öhringen. Via een omweg kwam het zilverwerk terecht bij een Nederlandse familie in Heerlen. Die werkte mee aan een herkomstonderzoek en besloot het aan de Duitse eigenaren terug te geven.
Verhalen over plunderingen en restitutie in de Tweede Wereldoorlog gaan meestal over roof door de nazi’s, maar deze teruggave roept andere vragen op. Hoe zit het met geroofd en onteigend bezit van bezetters en collaborateurs? Moet dit ook terug naar de oorspronkelijke eigenaars?
In de laatste fase van de Tweede Wereldoorlog stalen de geallieerden veel van de vijand. De New York Times schreef in 2015 dat duizenden schilderijen de oversteek naar de Verenigde Staten hebben gemaakt, waarvan er maar weinig zijn teruggekeerd. In Nederland werden huizen van NSB’ers leeggeroofd en bezittingen van Duitsers en collaborateurs geconfisqueerd.
Verloren objecten van NSB’ers of Duitsers duiken dan ook met enige regelmaat op. ‘Mensen verdiepen zich in de geschiedenis van hun bezittingen,’ vertelt Floris Kunert, onderzoeker aan het Expertisecentrum Restitutie in het NIOD. ‘Wanneer zij de herkomst van een object achterhalen en het blijkt gestolen, dan kunnen ze zich daar ongemakkelijk bij voelen. Misschien heeft het object persoonlijke betekenis voor de oorspronkelijke eigenaar, of maakt het deel uit van de geschiedenis van een stad of kerk. Als dat wringt, kiezen mensen soms voor teruggeven.’
‘Bij persoonlijke verhalen zijn mensen waarschijnlijk eerder geneigd bezittingen terug te geven,’ zegt Marieke Oprel, promovendus aan de Vrije Universiteit. Zij stelt dat restitutie ingewikkelder wordt, en vrijwillige teruggave zeldzamer, zodra er meer vermogen mee gemoeid is – bijvoorbeeld bij vast- of landgoed. ‘Het is voor onteigende Duitsers juridisch lastig om iets gedaan te krijgen, zelfs als ze alleen op zoek zijn naar erkenning voor hun oorspronkelijke eigenaarschap. Het zou mooi zijn als restituties als deze het debat aanwakkeren en we gevallen van teruggave aan de bezetter specifiek beoordelen.’
Teun Willemse is redacteur bij Historisch Nieuwsblad
Dit artikel is exclusief voor abonnees
