Dat het werk van Vincent van Gogh tegenwoordig zo populair is en dat hijzelf door velen wordt gezien als een van de belangrijkste kunstenaars aller tijden, heeft een aantal oorzaken. Om te beginnen is zijn werk heel intens, maar toch ‘begrijpelijk’. Daarnaast voldoet zijn levensloop – mislukt in de ‘normale’ maatschappij, bezeten werkend aan schilderijen die tijdens zijn leven vooral op onbegrip stuiten, het afgesneden oorlelletje en uiteindelijk de zelfmoord – helemaal aan het beeld van de eigenzinnige, monomane en geniale kunstenaar dat sinds de Romantiek in zwang is. En dan was er nog de onvoorwaardelijke steun van zijn broer Theo, die hem in staat stelde te schilderen en die in 1890 vrijwel zijn gehele oeuvre erfde.
Theo stierf echter al een halfjaar later, en als hij niet getrouwd was geweest met Jo Bonger, was het heel goed mogelijk geweest dat Vincent nooit zijn huidige cultstatus had gekregen. Jo van Gogh-Bonger (1862-1925) was namelijk degene die onvermoeibaar bleef strijden voor zijn erkenning als groot kunstenaar, die sceptische kunstcritici attaqueerde en onder andere in 1905 in het Stedelijk Museum van Amsterdam een overweldigende tentoonstelling organiseerde. Ook publiceerde zij in 1914 Vincents brieven aan Theo, die ze vervolgens in het Engels vertaalde.
Vandaar dat het terecht is dat er nu een biografie is verschenen van deze gedreven en doortastende vrouw, die bovendien actief was binnen de socialistische en feministische beweging, en die aan het eind van haar leven het stokje doorgaf aan haar zoon. Deze Vincent Willem van Gogh, de grootvader van de filmer Theo van Gogh, heeft er uiteindelijk voor gezorgd dat het Van Gogh Museum er kwam.
Als vrouw was het voor Jo van Gogh-Bonger niet gemakkelijk om door te dringen in het mannenbolwerk dat de kunstwereld toen nog was. Zo schreef de kunstschilder en criticus Jan Veth in 1891 meewarig over haar pogingen Vincent erkend te krijgen als groot schilder, waarbij ze hem deed denken aan ‘iemand die nooit iets voor muziek gevoeld heeft, maar die iemand in zijn familie krijgt die aan muziek doet, en nu alleen wil dat dit een genie in de muziek genoemd zal worden’. Later zou Veth bijdraaien, en dankzij Jo’s zendingsdrift en goede contacten in de kunstwereld was de roem van Vincent bij haar overlijden in 1925 al in hoge mate gevestigd. Wat hierbij hielp, was dat er inmiddels een veel radicalere, abstracte kunst was ontstaan, die veel mensen onbegrijpelijk en afstotelijk vonden. Van Gogh was overduidelijk ‘modern’, maar nog wel te behappen.
Alles voor Vincent. Het leven van Jo van Gogh-Bonger
Hans Luijten
620 p. Prometheus, € 35,-
Bestel via onze webshop.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
