Herman Pleij is een enthousiast man. In zijn publieke optredens overheerst het brede gebaar. Moeiteloos weet hij verbindingen te leggen tussen – ik verzin maar wat (of misschien ook niet) – de Brugse burgerij aan het eind van de Middeleeuwen en de Nederlandse politieke cultuur van heden. De meest saaie onderwerpen weet hij tot leven te wekken. Als ik de NS was zou ik, nu het papieren Spoorboekje is afgeschaft, Pleij vragen een geschiedenis van dit nuttige seriewerkje te schrijven. Pleij zou ongetwijfeld een aanstekelijk verhaal weten te wrochten over de ingenieuze opzet ervan, de betekenisvolle vormveranderingen in de loop der tijd, de mentale verschuivingen die zich erin weerspiegelen en zelfs het hoge literaire karakter. In deze lof zit natuurlijk – de lezer zal het opgemerkt hebben – ook een zekere scepsis verborgen. Is Pleij soms niet al te geestdriftig? Is alles werkelijk zo boeiend als hij ons diets probeert te maken? Het was ook deze achterdocht die me aanvankelijk beving bij het lezen van zijn nieuwe boek over Anna Bijns (1493-1575), een Antwerpse schoolhoudster uit de Keizerstraat die tot haar tachtigste voor de klas stond en ondertussen naam maakte met haar dichtwerk. ‘Nooit is er hartstochtelijker in de Nederlandse taal over de wereldse liefde geschreven,’ stelt Pleij al aan het begin van zijn boek. En dan denk je toch algauw: zou het? Zou iemand die op zoek is naar spannende teksten over de grote drijfveer van het menselijk leven nu echt eerst naar de refreinen van Anna Bijns moeten grijpen? Hebben de volgende vijf eeuwen alleen maar minder te bieden? Liefde was voor Anna Bijns vooral een kwestie van lijden. Nooit trouwde ze; in haar jeugd had een trouweloze minnaar haar bedrogen en haar poëzie over de liefde is dan ook vol aanklachten. Aangezien de liefde het sterkst speelt in de jonge jaren, zet Pleij er dan ook na het openingshoofdstuk mee in. Of hij daarbij niet wat al te wilde conclusies trekt? ‘Ze had zich ongepast en oeverloos overgegeven aan de vleselijke liefde,’ beweert Pleij bijvoorbeeld, maar zijn bewijs is niet veel meer dan een aan de apostel Paulus herinnerende verzuchting dat ze ‘vleeschelijk onder de sonde vercocht’ was. Van een kusje weet Pleij al snel woeste seks te maken. Ik ben er niet zeker van of Anna Bijns deze interpretaties zelf had gebillijkt, temeer daar ze later in haar hameren op kuisheid en eerbaarheid niet de indruk wekt zelf op haar vroegere gedrag gepakt te kunnen worden. Anna Bijns was vooral een hartstochtelijk scheldster. Ze was nauw bevriend met de plaatselijke franciscanen en andere ketterjagers, en van het opkomende lutherse protestantisme moest ze niets hebben. Maarten Luther was volgens haar een heel wat grotere schurk dan de Gelderse veldheer Maarten van Rossem, want de laatste doodde slechts lichamen, terwijl de Wittenbergse hervormer zielen verwoestte en klaarstoomde voor de hel. Boekverbrandingen achtte ze noodzakelijk, en als ketters op de brandstapel werden gezet, juichte ze dat luidkeels toe. Het is eigenlijk curieus dat een Amsterdamse emeritus hoogleraar zo warm kan schrijven over een vrouw die heel wat onhebbelijke opvattingen koesterde. Tariq Ramadan wordt vanwege zijn lofzangen op Mohammed heel wat sneller veroordeeld. En toch… Toch overtuigt Pleij gaandeweg zijn beschouwingen steeds meer. Het verhaal wordt ook historisch steeds concreter. Anna leefde in een kosmopolitische handelsmetropool, die gedurende haar leven uitgroeide tot een stad met 100.000 inwoners. Ze was een vooraanstaand rederijkster en was met het hele bonte leven in de stad vertrouwd. Pleijs enthousiasme is werkelijk oprecht. Hij leest al die oude teksten voor ons, vertelt ze voortreffelijk in eigen bewoordingen na en legt ingenieuze verbindingen tussen het leven van zijn hoofdpersoon en het stedelijk gebeuren. Vaak moet hij een beetje gissen, maar hij vertelt dat er eerlijk bij, en zelfs als hij ‘construeert’ is dat overtuigend en heeft hij, ook als het net iets anders geweest zou zijn, toch heel wat meegedeeld. Kortom, een heerlijk boek. Anna Bijns, van Antwerpen Herman Pleij 399 p. Bert Bakker, € 24,95 Bestellen