Alle artikelen
Radicaal-rechtse politici zoals Elon Musk, Alice Weidel (AfD) en Martin Bosma (PVV) bestempelen het fascisme als een linkse ideologie. Aan de linkerkant van het politieke spectrum heerst juist de overtuiging dat fascisten handlangers waren van het grootkapitaal. Zo zou de term ‘nationaal-socialisme’ alleen maar zijn bedacht om de arbeidersmassa te misleiden, en haar nog gemakkelijker uit te buiten. Wie hebben gelijk?
Volgens historicus en fascisme-expert Robin te Slaa leenden fascisten hun ideeën van zowel links als rechts. ‘Ze beschouwden hun eigen ideologie als een synthese van nationalisme en socialisme,’ schrijft hij in het nieuwe nummer van Historisch Nieuwsblad. ‘Hitler riep in de jaren twintig al op tot een “huwelijk” tussen beide stromingen, die moest resulteren in “een ware volksgemeenschap”.’
Hoe links waren Hitler en Mussolini?
Naar eigen zeggen streefden fascisten naar een eigen nationale vorm van socialisme, die principieel anti-marxistisch was. ‘Fascisten geloofden niet dat de menselijke geschiedenis werd bepaald door de productieverhoudingen en de daarmee samenhangende strijd tussen maatschappelijke klassen, zoals Karl Marx had betoogd. In plaats daarvan vormde de permanente strijd tussen volken en rassen de drijvende kracht in de historie,’ aldus Te Slaa. ‘Maar dat hun ideologie socialistische elementen bevatte, valt niet te ontkennen.’
Sommige van die socialistische ideeën voerden de fascisten in Italië en de nazi’s in Duitsland ook daadwerkelijk uit. Te Slaa noemt in zijn artikel de belangrijkste:
- Ondernemers moesten hun bedrijven in dienst stellen van de welvaart van het volk en de (militaire) macht van de staat. De staat greep in als bedrijven niet het volksbelang dienden.
- De staat stelde meerjarenplannen op om de productie van grondstoffen, levensmiddelen en wapens te dirigeren. Het eigen land moest onafhankelijk worden van buitenlandse import.
- De staat regelde de arbeidsverhoudingen en streefde naar harmonie tussen werkgevers en werknemers door middel van onder meer pensioenen, ziektegeld en betaalde vakanties.
- De staat breidde sociale voorzieningen zoals werkloosheidsuitkeringen en ziektekostenverzekeringen fors uit.
Ondanks het sterke overheidsingrijpen in de economie, handhaafden fascisten het privébezit, privaat ondernemerschap en economische concurrentie. Om die reden stelt Hitlers biograaf Ian Kershaw dat hij geen socialist was. Te Slaa denkt er anders over: ‘Dat argument snijdt onvoldoende hout. Allerlei socialisten, onder wie de anarchist Pierre-Joseph Proudhon en naoorlogse sociaal-democraten, waren in verschillende mate voorstanders van privéondernemerschap.’
Was Adolf Hitler links? Ja en nee, zegt fascisme-expert
Radicaal-rechtse politici zoals Elon Musk, Alice Weidel (AfD) en Martin Bosma (PVV) bestempelen het fascisme als een linkse ideologie. Aan de linkerkant van het politieke spectrum heerst juist de overtuiging dat fascisten handlangers waren van het grootkapitaal. Zo zou de term ‘nationaal-socialisme’ alleen maar zijn bedacht om de arbeidersmassa te misleiden, en haar nog gemakkelijker...
Paus Franciscus herinnert aan een paus die de macht verloor, maar zielen won
Paus Franciscus is overleden. Historicus Jeroen Koch vertelt hoe Franciscus’ verre voorganger paus Pius IX er in de negentiende eeuw in slaagde om van het Vaticaan een symbolisch en mythisch instituut te maken, in een tijd waarin de paus juist zijn wereldlijke macht verloor. Jeroen Koch, die samen met Frans Willem Lantink De paus en...
Waarom Trump zich beroept op een 200 jaar oude wet om Venezolanen uit te zetten
De Verenigde Staten zetten honderden immigranten op het vliegtuig naar El Salvador, waar zij zonder proces in een gruwelijke gevangenis worden geïnterneerd. Trump gebruikt daarvoor de omstreden Alien Enemies Act, een wet uit 1798. Die was oorspronkelijk bedoeld om vijandelijke buitenlanders uit te zetten in tijden van oorlog, maar werd in de Eerste Wereldoorlog al...
Herdenking van de Tweede Wereldoorlog is al tachtig jaar gevoelig
In 2001 opende Chris van der Heijden zijn ophefmakende boek Grijs verleden. Nederland en de Tweede Wereldoorlog met de even briljante als provocatieve zinnen: ‘Eerst was er de oorlog, daarna het verhaal van die oorlog. De oorlog was erg, maar het verhaal maakte de oorlog nog erger’. Deze zinnen schoten me te binnen, al lezend...
Onderzoekscommissie wilde bewust niet weten hoe corrupt prins Bernhard daadwerkelijk was
De commissie die moest uitzoeken of prins Bernhard smeergeld aannam van Amerikaanse vliegtuigbouwbouwers, heeft haar werk niet goed gedaan. Dat concludeert historicus Philip Dröge in Historisch Nieuwsblad. Dröge baseert zich op het onlangs geopenbaarde archief van de toenmalige secretaris, Ad Geelhoed. De commissie had sterke aanwijzingen dat de prins nog corrupter was dan gedacht, maar...
Hoe links waren Hitler en Mussolini?
Ze lieten de overheid de economie aansturen. Ze voerden sociale verzekeringen in en streefden naar een samenleving zonder klassentegenstellingen. Tegelijkertijd verboden ze vakbonden en beschermden ze private ondernemers. Hoe socialistisch waren de fascisten?
Geert Mak over de vergeten ‘fluisteraar’ van Franklin D. Roosevelt
Geert Mak schreef een boek over Harry Hopkins: de oren en ogen van president Franklin D. Roosevelt. 'Ik zag tijdens mijn onderzoek steeds meer gelijkenissen met de huidige situatie in Europa, Amerika en de wereld.’
Arie Kok: ‘Ik zag de oorlogsvloot van Willem III voor me’
Arie Kok vertelt over de historische sensatie die hij ervoer bij het schrijven van zijn boek over de Noordzee. ‘In de haven kon ik het verleden proeven.’
De oudste utopieën: historische ideeën over een ideale wereld
Een land waar niemand hoeft te werken, waar de zon altijd schijnt en iedereen gelukkig is. Utopieën spreken sinds mensenheugenis tot de verbeelding.
Defensie wil sneller paraat staan: vanwege Duitse dreiging wilde premier Colijn dat in 1936 ook
De commandant der strijdkrachten roept het leger op om sneller in gereedheid te komen. Hij wil daarmee de ‘urgentie’ van de Russische dreiging benadrukken. In april 1936 besloot Den Haag dat dienstplichtigen langer in het leger moesten blijven vanwege de Duitse remilitarisatie van het Rijnland, vertelt militair historicus Wim Klinkert. Generaal Onno Eichelsheim heeft een...
Romeinse basilica gevonden in Londen
In het centrum van Londen, een paar honderd meter ten noorden van London Bridge, hebben archeologen de resten gevonden van een Romeinse basilica. Het gebouw werd er rond 70 n.Chr. neergezet, grofweg een kwart eeuw nadat de Romeinen Londinium hadden gesticht. De basilica was onderdeel van het forum en het belangrijkste centrum van handel, bestuur...
Schilderijen raakten in de achttiende eeuw uit de mode
In de zeventiende eeuw kochten Amsterdammers massaal schilderijen, maar daarna werden de kunstwerken veel minder populair.
