Home De fantasie van eigenaardige mannen met lange snorren

De fantasie van eigenaardige mannen met lange snorren

  • Gepubliceerd op: 22 mei 2012
  • Laatste update 02 mei 2023
  • 5 minuten leestijd

‘Ik denk niet dat de mannen achter het plan geloofden dat het echt zou werken,’ zegt Ben Macintyre, auteur van Operation Mincemeat, dat in juni in Nederlandse vertaling verschijnt. ‘Sommige hooggeplaatste officieren werden zenuwachtig toen het serieuze vormen begon aan te nemen. Ze gokten met kolossale aantallen levens.’

Operation Mincemeat was een wonderlijk plan van de Britse geheime dienst om de nazi’s te misleiden over hun aanvalsplannen op Zuid-Europa – zie ook het meinummer van Historisch Nieuwsblad. De geallieerden bereidden een invasie voor van Sicilië, om van daaruit het vasteland van Italië te veroveren. Probleem was dat die tactiek zo voor de hand lag dat de Duitsers er ernstig rekening mee hielden.

Een lijk van een zwerver bood uitkomst. Het werd verkleed als majoor in zee achtergelaten, met nepbrieven over geallieerde aanvalsplannen op Sardinië en Griekenland. Met wat geluk zouden de papieren in de juiste Duitse handen terechtkomen en de legertop ervan overtuigen dat de geallieerden niet de voor de hand liggende tactiek kozen.
Het lukte. De nazi’s lieten zich voor de gek houden en de inval op Sicilië in juli 1943 verliep relatief gemakkelijk.

Operation Mincemeat was een plan uit een roman – letterlijk. In 1937 publiceerde spionnenjager Basil Thomson The Milliner’s Hat Mystery, waarin de identiteit van een lijk werd verhuld. De zakken zaten vol vervalste documenten, inclusief zijn eigen paspoort, waarin zijn naam was vervangen door die van een ander.

Dat idee trok de aandacht van Ian Fleming – nog een inlichtingenman die graag spannende boeken schreef: hij was de bedenker van James Bond. Via hem kwam de romaningeving bij de Britse spionagediensten terecht, die het zowaar uitvoerden.

‘Mijn boek gaat over de verwevenheid van fictie en werkelijkheid,’ zegt Macintyre. ‘Ik vind het een mooi idee dat een schrijver het plan heeft bedacht en zo de loop van de oorlog mede heeft bepaald. Volgens mij had zoiets bizars in geen enkel ander land gekund. Er zat iets Brits-excentrieks aan de hele operatie. Die draaide om vrij amateuristische, eigenaardige mannen met lange snorren die hun fantasie lieten werken. Britten bewonderen dat soort types.

‘We hebben heel lang gedacht dat de Tweede Wereldoorlog helemaal draaide om tactiek en militaire operaties – om wie waar de meeste kanonnen had en wie welke slag won. Dit verhaal laat zien dat individuen, hun persoonlijkheid en motieven ook een grote rol speelden. Ik ben gefascineerd door die andere oorlog: de geheime oorlog in de schaduwen die niemand ziet, maar die wezenlijke gevolgen heeft.’

Dat Operation Mincemeat slaagde, was voor een groot deel te danken aan de tegenpartij die zich liet misleiden, ondanks aanwijzingen dat er iets mis was met het lijk. Zo was het op z’n zachtst gezegd opmerkelijk dat de tas met documenten met een zware ketting vastzat aan de ‘majoor’, omdat hij anders waarschijnlijk zoek zou raken op zee.

‘Ik denk dat de Duitsers graag wilden dat de documenten echt waren. Bij inlichtingendiensten draait het vaak daarom: iemand laten geloven wat hij wíl geloven. De Britten begrepen dat Hitler hoopte dat het niet Sicilië zou zijn. Zo werken die dingen. Het actuele voorbeeld van de inlichtingen over Irak laat dat nog eens zien.’

Later, rond D-day, hebben de geallieerden de nazi’s opnieuw om de tuin geleid, door net te doen of ze in Noorwegen en bij Calais zouden landen. Aan de overkant van het Kanaal, bij Dover, bouwden ze zelfs een nepleger. Weer hapten de Duitsers toe, en daardoor was de kust van Normandië slecht beschermd toen de geallieerden daar aanvielen. Macintyres nieuwste boek, Double Cross. The True Story of D-Day Spies, gaat daarover.

‘Ik heb deze boeken kunnen schrijven omdat de archieven over deze operaties van de geheime diensten MI5 en MI6 sinds kort toegankelijk zijn.’ Een van de betrokkenen, Ewan Montagu, baseerde in de jaren vijftig zijn boek The Man Who Never Was op de operatie. Het boek werd een succes; er kwam een gelijknamige Hollywood-film, maar niemand wist waar waarheid ophield en fictie begon. Macintyre: ‘Er gingen geruchten en er waren vermoedens, maar nu pas, bijna zeventig jaar later, kunnen we lezen hoe het zat. Deze verhalen bieden een heel nieuwe kijk op de oorlog die we zo goed denken te kennen.’

Macintyre is ervan overtuigd dat er nog veel te ontdekken valt. ‘Ik denk dat het belang van misleiding in de Tweede Wereldoorlog te laag wordt ingeschat. En ik zou verbijsterd zijn als dit soort technieken later, in de Koude Oorlog, niet zou zijn gebruikt. Het is bekend dat de geallieerden Saddam Hoessein tijdens de Eerste Golfoorlog hebben laten geloven dat er een tweede inval zou komen, vanuit Turkije – naast de werkelijke aanval vanuit Koeweit. Daarom zijn Iraakse troepen weggestuurd, richting Turkije. Ongetwijfeld gebeuren dergelijke dingen nu ook, maar ik denk dat ze vooral cyber-based zijn.’

‘Persoonlijk ben ik momenteel gefascineerd door de inlichtingenstrijd achter de Eerste Wereldoorlog: het gebruik van onzichtbare inkt, geheime gangen en postduiven die berichten moesten overbrengen. Daar gaat mijn volgende boek waarschijnlijk over.’

OPERATIE MINCEMEAT
De vertaling van Ben Macintyres Operation Mincemeat, Operatie Mincemeat. Een waargebeurd verhaal dat de loop van de oorlog veranderde verschijnt in juni bij Uitgeverij Veen Magazines en Historisch Nieuwsblad. U kunt het voor € 19,95 bestellen in onze webshop op www.historischnieuwsblad.nl.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Dit artikel op Historischnieuwsblad.nl is alleen toegankelijk voor abonnees. Met liefde en zorg werken wij iedere dag weer aan de beste historische verhalen door toonaangevende historici. Steun ons door lid te worden voor maar €4,99 per maand, de eerste maand €1,99. Log in om als abonnee direct verder te kunnen lezen of sluit een abonnement af.