Alle artikelen
Het was 1970 en ik ging naar de brugklas in Zwolle. Op een van de eerste dagen fietste ik mee met een groepje klasgenootjes uit het naburige Hasselt. Toen ik thuis over mijn nieuwe vriendjes vertelde, riep mijn moeder: ‘Vergeet dat maar, die zijn gereformeerd, daar kom je nooit tussen.’ Gereformeerden, legde ze uit, klitten nu eenmaal erg aan elkaar.
Dat kon je zien. Gereformeerden – van het vrijgemaakte subtype overigens, maar daar bekommerden wij ons verder niet om – zag je alleen in de winkel bij de vrijgemaakte slager Admiraal, terwijl hervormden gewoon bij alle plaatselijke slagers kwamen, óók bij Admiraal als die een goede aanbieding had. Individueel, leerde ik in mijn jeugd, konden gereformeerden heel erg deugen; er waren vele hoogstaande lieden onder. Maar als ze in groepsverband opereerden, kon je maar beter op je hoede zijn. Gereformeerden waren soms erg hooghartig. Als een hervormde in het ziekenhuis naast een gereformeerde kwam te liggen, kreeg hij steevast de venijnige vraag wat hij deed in zo’n valse, vrijzinnige kerk.
Indrukken van buitenaf. Het perspectief dat Agnes Amelink in haar journalistiek-historische portret van de gereformeerden hanteert, is van binnenuit, maar tegelijk kritisch afstandelijk. Dat eerste is niet verwonderlijk. Oplettende historici zullen de werken van haar grootvader, Herman Amelink (1881-1957), over de geschiedenis van het CNV wel eens voorbij hebben zien komen. Op zeer jeugdige leeftijd aan het werk gezet in een Twentse fabriek bracht opa Amelink het tot CNV-voorman en ARP-Kamerlid. Zijn gelijknamige zoon, Agnes’ vader, werd predikant. Grootvader komt in het boek verrassenderwijs niet voor, het domineesgezin waarin de auteur opgroeide slechts een enkele keer (het eerste bioscoopbezoek). Maar Amelink offreert gelukkig genoeg andere familiegeschiedenissen.
Laat ik het voor ik het vergeet direct maar even zeggen: voor wie als het om gereformeerden gaat van toeten noch blazen weet, is dit zonder meer de beste en toegankelijkste inleiding. Ook voor kenners is dit trouwens een ontzettend leuk leesboek. Het schetst niet alleen een impressionistisch beeld van het georganiseerde gereformeerde leven in de voorbije twee eeuwen; wat Agnes Amelink heel goed doet is een indruk geven van het persoonlijke geloofsleven van gewone gelovigen: hun getob, hun verootmoediging en zelfinkeer. (Voor wie het vergeten was: het centrale woord in het calvinisme is niet ‘predestinatie’, maar ‘troost’.)
Verval
En toch is er iets vreemds aan de hand. Ergens tegen het eind vertelt Amelink dat de Gereformeerde Kerken in Nederland tegenwoordig zo’n 675.000 leden tellen, waarvan tweederde regelmatig in de kerk komt. Dat zijn er nog bijna een half miljoen, zou je denken. Wat is er logischer dan eens uit te zoeken wat die lui nu precies geloven en hoe ze zich gedragen? Er zou natuurlijk wel wat geschiedenis in zo’n boek moeten, maar niet meer dan om even uit te leggen waar de groep vandaan komt.
Amelinks portret gaat echter voor het grootste deel over vroeger. Het is een boek in de verleden tijd. Typerend is het zinnetje dat aan het aangehaalde cijfer vooraf gaat. Daarin schrijft Amelink dat de GKN ‘nog steeds’ bestaan. ‘Nog’: ik gebruikte het woordje zojuist ook al. Amelink laat er geen misverstand over bestaan: het is een aflopende zaak met die gereformeerden. Je kunt helemaal niet beschrijven wat ze tegenwoordig kenmerkt, want het enige dat ze gemeen hebben is een verleden dat ze langzaam van zich hebben afgeschud. Het zijn net gewone mensen. Pas na deze constatering beschrijft Amelink, licht verbaasd, de gereformeerde gemeenschap in het Overijsselse Den Ham, waar de traditie levendiger is dan ze voor mogelijk had gehouden.
Mijn moeder bleek het in 1970 vooral gehad te hebben over het recente verleden: van gereformeerde kliekvorming onder medescholieren heb ik nooit iets gemerkt. Wat ik wel zag, was dat gereformeerde leraren onderling hopeloos verdeeld waren geraakt: vanuit conservatieve, gematigde en progressieve kampen bestreden ze elkaar te vuur en te zwaard.
Hoe dat plotselinge verlies aan gereformeerde eenheid – enkele jaren eerder liepen diezelfde leraren nog keurig in hetzelfde gareel – moet worden verklaard, daar komt Agnes Amelink ook niet uit. Duidelijk is in ieder geval dat de gereformeerden als groep het hardst geworsteld hebben met de culturele revolutie van de jaren zestig. En ik denk ook dat het gereformeerde verval uit algemene theorieën over die jaren verklaard moet worden: ze hebben de jeugd veel te serieus genomen.
Hoe het wel moet blijkt, uit het verhaal over Den Ham. In je jonge jaren zuip je je elke zaterdagavond klem in zaal Dijk in Lemele. Als je wat ouder wordt, dan kom je tot inkeer en voeg je je in de traditie. Maar dan moeten er wel mensen zijn die daar in geloven.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
DE GEREFORMEERDEN
Het was 1970 en ik ging naar de brugklas in Zwolle. Op een van de eerste dagen fietste ik mee met een groepje klasgenootjes uit het naburige Hasselt. Toen ik thuis over mijn nieuwe vriendjes vertelde, riep mijn moeder: ‘Vergeet dat maar, die zijn gereformeerd, daar kom je nooit tussen.’ Gereformeerden, legde ze uit, klitten...
WAAROM HET LEVEN SNELLER GAAT ALS JE OUDER WORDT. OVER HET AUTOBIOGRAFISCH GEHEUGEN
Ziet iemand echt zijn leven voorbij flitsen als hij in doodsnood verkeert. Hoe komt het dat je je meer dingen herinnert uit je jonge jaren dan uit latere levensfasen? Waarom is het geheugen van rekenwonders gemiddeld tot slecht, terwijl ze de meest ingewikkelde berekeningen uit hun hoofd kunnen maken? Wat zijn déjà vu’s en hoe...
JOURNALISTEN EN HEETHOOFDEN. EEN GESCHIEDENIS VAN DE INDISCH-NEDERLANDSE DAGBLADPERS 1744-1905
Je moet wel gek zijn om alle negentiende-eeuwse kranten in Nederlands-Indië door te nemen en ze dan allemaal in een naslagwerk te behandelen. Allemaal? Ja allemaal. Met filatelistische precisie en de bijbehorende drang naar volledigheid heeft Gerard Termorshuizen ze samengebracht. Van het onbeduidendste lokale sufferdje tot de Grote Vijf – de Java-Bode, de Javasche Courant,...
Want alle verlies is winst
Onlangs sloot literatuurhistoricus Piet Calis zijn omvangrijke onderzoek naar schrijvers en hun tijdschriften tussen 1941 en 1951 af met de publicatie van het laatste deel Het elektrisch bestaan. Daarin riep Calis de Vijftigers uit tot de belangrijkste literaire beweging van Nederland in de twintigste eeuw. De immer enthousiaste Calis, die zijn literaire helden in zijn...
Brieven februari 2002
In deze rubriek kunnen lezers hun mening geven over artikelen die in het Historisch Nieuwsblad verschenen zijn. De redactie behoudt zich het recht voor brieven in te korten. Reacties: Postbus 1528, 1000 BM Amsterdam of redactiehn@vug.nl Johanna de WaanzinnigeGijs Versteegen wijdt in vorige nummer van Historisch Nieuwsblad (2001/9&10) de nodige aandacht aan ‘Het tragische Leven...
Nieuwe Media: Ford
Op het web staan de oldtimers in de file. Wat hebben de lopende band, Canadese whisky en een koninklijke wielbasis met elkaar gemeen? Een prachtige foto in de Volkskrant van 16 januari 2002. Het kapotte hek bovenaan de dijk, de bandensporen naar beneden, het uit zijn voegen gerukte portier. Je ziet niet alleen dat er...
Lifestyle: Stemmige deftigheid
De hotspots in achttiende-eeuws Parijs. Lekker weg in de jaren dertig. Haute cuisine in de Middeleeuwen. Trends zijn van alle tijden. Culinaire avonturen, mode, wonen en uitgaan door de eeuwen heen. De Spanjaarden, die weten pas hoe ze zich op gepaste en voorname wijze aan het hof dienen te presenteren. De in het zwart geklede...
Stille getuigen: De preparaten van Frederick Ruysch
De geschiedenis laat haar sporen na. Monumenten, voorwerpen en graven herinneren aan bijna vergeten personen. Hun verhaal wordt hier verteld. Deze keer de preparaten van Frederick Ruysch (1638-1731) in het Anatomisch Museum te Leiden. De menselijke preparaten van Frederick Ruysch zijn van een morbide schoonheid. In een bedje van sterk water ligt een kind rustig...
Beeldgeheim februari 2002
Een onbekende historische foto. Is het verhaal erachter te vertellen? Vakbondsvoorzitters Lodewijk de Waal (FNV) en Doekle Terpstra (CNV) doen een poging. `Ik heb ooit een verhaal gehoord van een oude vakbondsman,’ peinst De Waal, `die mij vertelde over het medezeggenschapsorgaan van een fabriek. De vertegenwoordigers van de arbeiders kregen, vlak voordat de vergadering was...
De vooruitgang: `Voorlichters mogen de burgers niet opvoeden’
Proefschriften, lezingen of artikelen kunnen ons beeld van het verleden ingrijpend veranderen. Luuk Hajema legt in zijn proefschrift uit waarom de Nederlandse overheid zoveel voorlichters heeft. `In maart 1946 stelde de regering een commissie in onder leiding van Gerrit Jan Van Heuven Goedhart. Die moest onderzoeken hoe de overheid burgers moest voorlichten over beleid,’ vertelt...
Ahmed Al-Raisoeni: de Osama Bin Laden van Marokko
Hij begint zijn carrière als schapendief, maar beheerst algauw het noorden van Marokko. Moelai Ahmed Al-Raisoeni maakt zijn fortuin met het ontvoeren van rijke buitenlanders. Vanuit zijn roversnest in de bergen neemt hij het op tegen de sultan, maar ook tegen Engeland, Frankrijk en Spanje. Evenals Bin Laden in onze tijd speelt in het begin...
Met internet gaan we terug naar de Middeleeuwen
De toegankelijkheid van kennis lijkt door internet enorm toe te nemen, net als na de uitvinding van de boekdrukkunst. Maar omdat we veranderingen in de media beschouwen als vooruitgang, zien we niet wat we door internet kwijtraken. U leest dit artikel in een nummer van Historisch Nieuwsblad. De tekst van dit artikel is identiek aan...
