Alle artikelen

Time Magazine koos hem tot man van de twintigste eeuw. Vrijwel iedereen kent de formule waarmee hij beroemd werd. Maar wie was Albert Einstein? En wat betekent E=mc2 nu eigenlijk?

Hij moet een vreselijke leerling zijn geweest. Niet voor niets werd zijn leraar Grieks onsterfelijk door de woorden: `Er zal nooit iets van jou terechtkomen.’ Albert Einstein lette niet op in de klas en spijbelde regelmatig. Later, op de Technische Hogeschool te Zürich, weigerde hij stelselmatig een van zijn docenten aan te spreken met `professor’.

Dat kwam hem duur te staan. Toen Albert in 1900 afstudeerde, zorgde diezelfde Herr Professor ervoor dat hij nergens aan de slag kon als wetenschapper. In de online editie van The Scientist is een lijst met Einsteins sollicitatiebrieven te vinden, een hart onder de riem voor iedereen die op zoek is naar een baan.

Uiteindelijk vond de jonge Albert in 1902 werk bij de octrooiraad in Bern. Daar had hij tijd genoeg om na te denken over natuurkunde. Het jaar 1905 was Einsteins annus mirabilis. In een paar weken tijd formuleerde hij zijn relativiteitstheorie. In enkele alinea’s naschrift deed hij vervolgens de formule uit de doeken waaraan hij zijn beroemdheid dankt: E=mc2.

Maar wat betekent die formule eigenlijk? Het antwoord is te vinden in E=mc2; A Biography of the World’s Most Famous Equation van David Bodanis. In een mix van geschiedschrijving en natuurkunde legt deze wiskundige in gewonemensentaal de ontstaansgeschiedenis van de formule uit. Het boek verbindt wetenschappelijke ontdekkingen met verhalen over liefde, passie, wraak en heldenmoed. Waar de techniek te diepgaand wordt, verwijst de schrijver naar zijn website voor meer informatie. Een symbiose van oude en nieuwe media.

De E in de formule, zo legt Bodanis uit, staat voor Energie (warmte, elektriciteit, beweging et cetera). De m is massa, de materie waaruit alle tastbare voorwerpen zijn opgebouwd. De c representeert de lichtsnelheid. Einstein ontdekte dat materie eigenlijk gestolde energie is. Het enorme getal van de lichtsnelheid in de formule maakt duidelijk dat een heel klein beetje materie een geweldige hoeveelheid energie herbergt. Op de site Einstein, Image and Impact legt de meester het zelf nog eens uit, in dat typische Duitse accent.

Het duurde even voordat dit revolutionaire inzicht tot de wetenschappelijke wereld was doorgedrongen. Maar in de jaren twintig en dertig waren fysici over de hele wereld op zoek naar een manier om materie om te zetten in energie. En wat lag meer voor de hand dan te beginnen bij de bouwstenen van alle materie, de atomen?

Zoals vaker in de geschiedenis bracht oorlog de wetenschap in een stroomversnelling. In 1939 brak de Tweede Wereldoorlog uit. Einstein, van joodse afkomst, was allang naar Amerika gevlucht. Van vrienden uit Europa vernam hij dat Duitse wetenschappers probeerden een wapen te maken met behulp van zijn formule. Hij scheef twee alarmerende brieven aan president Roosevelt. De originele brieven zijn te lezen op The Albert Einstein Homepage. Dankbaar was FDR niet. Op de tweede brief kreeg Einstein niet eens antwoord. De FBI vond zijn socialistische en zionistische denkbeelden maar verdacht en wilde niets met Einstein te maken hebben. Maar indirect leidden de brieven ertoe dat ook Amerika onderzoek ging doen naar de vernietigende kracht van E=mc2. In 1942 startte The Manhattan Project. Het project werd succesvol afgesloten op 6 augustus 1945, om 8.16 uur in de ochtend: boven Hiroshima, Japan.

Over The Manhattan Project is veel te vinden op het web. Een goed startpunt is de website van The National Atomic Museum. Minder bekend, maar veel interessanter, is het Duitse atoomprogramma. Het had niet veel gescheeld of de Duitsers hadden eerder dan de Amerikanen een atoombom ontwikkeld, legt Dan Johnson op zijn website uit. Over de gevolgen wil je liever niet nadenken.

Maar ook zonder de Duitse bom beheerst Einsteins formule sinds 1945 de geschiedenis. De geestelijk vader van E=mc2 vond dat vreselijk, zo blijkt uit The Albert Einstein Archives. Al was hij zelf niet bij The Manhattan Project betrokken, Einstein voelde zich toch verantwoordelijk. Na de oorlog zette hij zich in voor ontwapening en de vorming van een wereldregering. En wat verwacht je ook anders van een man die het denken over zwaartekracht radicaal veranderde, maar ook zei dat `gravitation can not be held responsible for people falling in love’?