Een onbekende historische foto. Is het verhaal erachter te vertellen? Kunstenaar en wetenschapsjournalist Theo Jansen en Peter Rijntjes, directeur van het wetenschapsmuseum New Metropolis, doen een poging.
‘Hier is sprake van een spruitjesstripmachine,’ zegt Jansen stellig. Rijntjes is een stuk voorzichtiger; hij bekijkt de foto goed en zegt bedachtzaam: ‘Als je naar de achtergrond van de machine kijkt, zie je in de verte dat men een nieuwe stad wil doen verrijzen.’
Jansen is overtuigd dat hier een automatische spruitjesplukker is afgebeeld. ‘Er zijn momenten geweest in de twintigste eeuw waarop er bij de mensen een grote behoefte was aan spruitjes.’ Maar Rijntjes gaat verder: ‘Het hoeft ook niet een heel nieuwe stad te zijn. Het kan ook een grote nieuwbouwwijk zijn die aan het oude dorp wordt gebouwd, verderop aan de horizon.’
‘De machine wordt over het land getrokken door de kabel linksonder. De mannen draaien daar aan een zwengel, zodat de kabel opgerold wordt en de machine zich verplaatst.’ Jansen legt het allemaal heel precies uit: ‘De machine beweegt dus linksonder; daar wordt de volle spruitjesplant meedogenloos vastgepakt en ontdaan van zijn spruiten. Verderop in de machine worden de spruiten schoongemaakt en opgevangen in zakken. Het overtollige gedeelte van de plant verdwijnt in de grote bak achter aan de machine.’
De twee heren zijn het duidelijk niet met elkaar eens. Rijntjes kijkt nog eens aandachtig naar de foto. ‘Het zou Oost-Groningen kunnen zijn, of Flevoland. Anders misschien Almere, in eerste aanleg. Ik denk dat het de jaren zeventig moeten zijn geweest. In historisch perspectief geplaatst zijn we in het stadium van de geschiedenis aanbeland waar de techniek daadwerkelijk de arbeider van dienst is.’
Jansen dateert de foto vroeger. ‘Ik denk dat hij genomen is in de jaren vijftig van de vorige eeuw. Behalve dat er toen een grote behoefte aan spruitjes was, was er vooral ook behoefte aan arbeidskrachten vanwege de wederopbouw. Toch is de machine niet ontwikkeld om arbeid te besparen. De eigenlijke redenen waren de duimen! Bij de klassieke manier van spruitjes oogsten werden aardappelschilmesjes gebruikt. Bij het afsnijden sneed het mesje ook altijd een beetje in de duim. Dat had ernstige botontsteking tot gevolg.’
‘Het is een onontgonnen wereld,’mijmert Rijntjes. ‘De mannen zijn pioniers, zwijgzaam en koppig. Aan één woord hebben ze voor elkaar genoeg – ze moeten verder. Ze hebben geen oog voor de schoonheid van de grote, lange leegte.’
Naar de reden waarom de foto genomen is moet Jansen gissen. ‘De foto werd waarschijnlijk gepubliceerd in het Katholieke Blad voor Land- en Tuinbouw ter promotie van de mechanisatie van de landbouw.’
‘Op de foto zijn machine en mens gelijkwaardig, in evenwicht,’ vindt Rijntjes. ‘Er is sindsdien veel gewonnen. De foto markeert de eerste voorbereidingen voor deze nieuwe ontwikkeling. Nu nog een glimlach op de gezichten van de mannen.’
UITLEG: De foto komt uit het tijdschrift Het Leven, een algemeen geïllustreerd weekblad, werd geplaatst tijdens de Eerste Wereldoorlog, op 3 juli 1917, en was afkomstig van de Franse regering. Het apparaat was een nieuwe loopgraafmachine. De Franse regering had de foto ingestuurd om te laten zien dat de machine op precies gelijke wijze als de Nederlandse baggermolens de aarde omhoog baggerde. Op die manier sneed het apparaat loopgraven in de aarde. De loopgravenmachine gebruikt evenals de baggermolens benzine en had een capaciteit van vijftig meter loopgraaf per uur.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
