Home ONDERNEMINGEN EN HUN AANDEELHOUDERS SINDS DE VOC. CORPORATE GOVERNANCE 1602-2002

ONDERNEMINGEN EN HUN AANDEELHOUDERS SINDS DE VOC. CORPORATE GOVERNANCE 1602-2002

  • Gepubliceerd op: 12 maart 2003
  • Laatste update 07 apr 2020
  • Auteur:
    JACQUES VAN GERWEN
  • 3 minuten leestijd

De aandeelhouders van de in 1602 opgerichte Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) kregen letterlijk ‘waar’ voor hun geld. De dividenduitkering in 1611 vond, bij gebrek aan liquide middelen, grotendeels plaats in peper en foelie. Ze waren woedend. Ook het feit dat de bewindvoerders van de VOC geen verantwoording over hun beleid aflegden of mededelingen over de bedrijfsresultaten deden wekte grote ontstemming. In pamfletten stelden de aandeelhouders het gebrek aan informatie en zeggenschap, de corruptie, zelfverrijking en het mismanagement aan de kaak. Ze eisten informatie, het recht om de bestuurders te benoemen en hun salarissen aan te passen.


De stap naar het heden is snel gezet. Beursgenoteerde bedrijven knoeien met cijfers gedekt door gerenommeerde accountants. Managers maken er een potje van, maar zorgen intussen goed voor zichzelf. Leek het vooral te gaan om financiële schandalen bij Amerikaanse bedrijven, sinds Ahold de Amsterdamse beurs in zijn val meesleepte weten we wel beter. Ook de reactie is herkenbaar: versterk het onafhankelijk toezicht, vergroot de transparantie van de ondernemingsstructuur, geef aandeelhouders meer zeggenschap en versober de beloning van managers.
        De eigentijdse ‘pamflettist’ Paul Frentrop (1954), columnist en directeur van een adviesbureau voor minderheidsaandeelhouders, neemt ons in zijn proefschrift mee op een historische tour d’horizon met buitenlandse uitstapjes naar het fenomeen corporate governance. Hij omschrijft dit begrip als de wijze waarop aandeelhouders zich kunnen verzekeren van een rendement op hun investering. De kernvraag bij corporate governance is: hoe kunnen aandeelhouders voorkomen dat managers ten eigen bate handelen of geld van aandeelhouders investeren in onrendabele projecten?
        Vooral in tijden dat dividenden en koersen onder druk staan willen aandeelhouders hun greep op de managers vergroten. Managers proberen zich op hun beurt aan die greep te ontworstelen. Historische parallellen zijn er genoeg. Zo verdonkermaanden bewindvoerders van de VOC de financiële bescheiden, zodat deze niet door de aandeelhouders konden worden geraadpleegd. Bij Enron verdwenen de stukken in de papierversnipperaar.
        Frentrop concludeert dat in wet- en regelgeving verankerde disciplineringsmechanismen voortdurend tekortschieten. Hij betwijfelt of aanscherping hiervan mogelijk of zinvol is. Omdat de vele afzonderlijke particuliere beleggers nauwelijks georganiseerd zijn, heeft hij zijn hoop gevestigd op de professionele beleggers, zoals pensioenfondsen, verzekeraars, beleggingsfondsen en andere vermogensbeheerders. In het laatste kwart van de twintigste eeuw hebben zij een dominante positie op de aandelenbeurzen verworven. Meer dan voorheen moeten ze gebruikmaken van hun zeggenschap.

Overlevingsdrang
Het getuigt van lef om het onderwerp ‘corporate governance’ historisch en internationaal breed neer te zetten. Niettemin zijn ook kritische kanttekeningen op hun plaats. Corporate governance is een complex en dynamisch onderwerp. Er is nog geen dominerende internationale opvatting over de beste aanpak. Het eigene van de wijze waarop zich in Nederland het corporate governance-vraagstuk heeft ontwikkeld, en de wijze waarop dit door buitenlandse ontwikkelingen wordt beïnvloed, worden door Frentrop maar gedeeltelijk inzichtelijk gemaakt. Wanneer recente standaardwerken over de economische geschiedenis van Nederland vanaf de vroegmoderne tijd tot heden zouden zijn geraadpleegd, had dit aspect sterker kunnen worden aangezet.
        Daarnaast is Frentrops pessimistische conclusie dat het voortbestaan van de beursgenoteerde onderneming met gespreid aandelenkapitaal wordt bedreigd niet overtuigend. Vierhonderd jaar geschiedenis leert immers ook dat het kapitalisme, de vrije markt en de beursgenoteerde onderneming een ongekende overlevingsdrang kennen. Telkens weer wordt door beursgenoteerde ondernemingen, aandeelhouders en andere belanghebbenden creatief gezocht naar een evenwichtige verdeling van de uitvoerende en controlerende bevoegdheden.
        De stijl van schrijven verraadt Frentrops bedrijfskundige en journalistieke achtergrond. Hij schrijft vlot en lardeert zijn betoog rijkelijk met citaten. De annotatie is evenwel lacuneus. Evenmin getuigt het van wetenschappelijke transparantie om te verwijzen naar ‘publieke en interne bescheiden welke de auteur in zijn huidige en vorige werkkringen ter beschikking stonden’.
        Hopelijk draagt Frentrops verkennende studie ertoe bij dat het veelzijdige fenomeen ‘corporate governance’ een duurzaam onderwerp wordt op de agenda van historici en dat hun belangstelling niet – net als bij de aandeelhouders – bij de eerstvolgende beurshausse verflauwt.

Jacques van Gerwen is senior researcher bij het Nederlandsch Economisch Historisch Archief (NEHA) te Amsterdam.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?
Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?
Artikel

Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?

De Verenigde Staten leggen sancties op aan Sudan omdat het leger chemische wapens zou hebben gebruikt in de burgeroorlog in het land. Volgens The New York Times zette de Sudanese legerleider Burhan chloorgas in bij gevechten met de paramilitaire eenheid Rapid Support Forces (RSF). Tijdens de Eerste Wereldoorlog gebruikten Duitse soldaten al chloorgas bij Ieper,...

Lees meer
Britse soldaten van de Light Brigade worden afgeslacht door de Russen op 25 oktober 1854. Geschilderd door Richard Caton Woodville, 1897.
Britse soldaten van de Light Brigade worden afgeslacht door de Russen op 25 oktober 1854. Geschilderd door Richard Caton Woodville, 1897.
Interview

’Voor Poetin heeft de claim op de Krim iets spiritueels, net als voor Catharina de Grote’

Tijdens de collegedag Het Russische imperium op 26 juni vertelt historicus Ivo van de Wijdeven over de geschiedenis van de Krim. Hij geeft voorproefje van wat hij die dag gaat vertellen: ‘De Krim is de mythische geboortegrond voor zowel de Oekraïners als de Russen.’ ‘De Krim is al eeuwenlang een twistpunt en daardoor de ideale...

Lees meer
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Interview

Middeleeuwse kunst moest mooi én stevig zijn

Middeleeuwse kunst moest lang meegaan. Kunsthistoricus Jan van Daal ontdekte dat kunstenaars en opdrachtgevers contracten sloten over de duurzaamheid van kunstwerken.  ‘Kerken of gilden die in de Middeleeuwen een groot kunstwerk zoals een groot glas-in-loodwerk wilden laten maken, dachten na over hoelang dat mee moest gaan,’ vertelt Van Daal, schrijver van het proefschrift On Durable...

Lees meer
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Artikel

Schandaal rond Bidens gezondheid: hij is niet de eerste president die zijn ziekte verzweeg

Uit een nieuw boek blijkt dat Joe Bidens gezondheidsproblemen tijdens zijn presidentschap erger waren dan gedacht. In 1919 probeerde president Woodrow Wilson zijn ziekte ook zoveel mogelijk uit de publiciteit te houden. Zijn vrouw Edith Wilson hield hem uit de wind en nam allerlei taken van hem over. In het boek Original Sin schrijven journalisten dat...

Lees meer