Alle artikelen
Na de meidagen van 1940 wist iedere goede Nederlander hoe de verpletterende nederlaag verklaard moest worden. De Duitsers hadden oneerlijk gevochten; vermomd als nonnen of als Nederlandse soldaten, schuilend achter krijgsgevangenen en geholpen door een vijfde colonne van NSB’ers. Desalniettemin hadden de dappere Nederlandse soldaten zich als leeuwen geweerd, duizenden Duitsers neergemaaid, een hele luchtvloot naar beneden geschoten en daarmee de Duitse legerleiding zodanig getergd dat deze zijn toevlucht had genomen tot een terreurbombardement op Rotterdam. Tegen zoveel lage listen was het goede vaderland niet opgewassen.
Bij de vijftigste verjaardag van deze memorabele gebeurtenissen, in 1990, publiceerde de Sectie Militaire Geschiedenis, ressorterend onder het ministerie van Defensie, Mei 1940. De strijd op Nederlands grondgebied. In deze grondige studie werden alle troostrijke verhalen aan flarden geschoten. Wat de vijand betreft was de strijd in Nederland geheel naar wens verlopen. De gevechten hadden niet langer geduurd of meer verliezen gekost dan hij had gedacht. Het bombardement op Rotterdam was dan ook geen noodgreep; de Nederlandse positie was op dat moment al hopeloos. Zo hopeloos dat je je zelfs kon afvragen of het niet hoogst onverstandig was de Duitse eis tot overgave van de stad, op straffe van vernietiging, zo lichtvaardig van de hand te wijzen.
De Duitsers, zo bleek verder, hadden niet systematisch, maar alleen incidenteel het oorlogsrecht geschonden, net als de Nederlanders. Met name deze vaststelling riep woedende reacties op van enkele veteranen, die uiteindelijk zelfs een rechtszaak aanspanden (en verloren). Geschiedenis, zo bleek maar weer, is te belangrijk om aan ooggetuigen over te laten.
Nu is er een herziene versie van Mei 1940 verschenen. De strekking blijft hetzelfde; het boek, hoe nuchter ook geschreven – en ondanks het rijkelijk obligate eerbetoon aan hen die vielen op de laatste pagina – blijft ontluisterende leesstof. Er zijn mooie kaarten en foto’s toegevoegd, die overigens niet de indruk kunnen wegnemen dat het ideale medium voor militaire geschiedenis niet het boek is, maar de cd-rom.
Tegelijkertijd heeft Herman Amersfoort, hoogleraar militaire geschiedenis en een van de twee samenstellers van Mei 1940, een aparte studie gepubliceerd naar schendingen van het krijgsrecht in de meidagen: ‘Ik had mijn roode kruisband afgedaan’. De conclusie uit Mei 1940 blijft staan: er waren alleen incidentele schendingen van het krijgsrecht, en die vonden zowel aan Duitse als aan Nederlandse zijde plaats.
Dat de Wehrmacht zich aan de regels hield, is niet geheel vanzelfsprekend; bij de verovering van Polen waren die namelijk grof overtreden. Maar, zo laat Amersfoort overtuigend zien, dat was de Duitse legerleiding ook slecht bevallen. In de voorbereiding van de aanval op West-Europa deed ze grote moeite de manschappen op dit punt nog eens bij te spijkeren. De oorlog in het Westen, zo blijkt opnieuw, was een heel andere dan die in het Oosten.
En het zelfbeeld van de Wehrmacht als een professionele, niet-ideologische organisatie, in Duitsland lang gekoesterd maar door de onthullingen over de betrokkenheid van het leger bij de holocaust gesneuveld, is wat de strijd in Nederland betreft wel degelijk juist. De SS-eenheden, in de Nederlandse geschiedschrijving vaak aangewezen als bijzonder gewetenloos opererende ‘elitetroepen’, waren voldoende in de structuur van de Wehrmacht geïntegreerd om zich niet wezenlijk anders te gedragen.
Hoewel een vergelijking tussen Duits en Nederlands gedrag in de strijd niet goed mogelijk is door de eenzijdigheid van het bronnenmateriaal – dat is bijna geheel Nederlands -, krijgt de lezer toch de indruk dat het Nederlandse leger zich zeker niet beter aan de regels hield dan het Duitse, en misschien wel slechter. Zo is er grootscheeps gehannest met de witte vlag, waarbij sommige manschappen zich overgaven terwijl andere doorvochten. Ook het Rode Kruis-symbool werd door Nederlandse militairen misbruikt voor min of meer militaire doeleinden. En wat te denken van de opdracht die generaal-majoor Harberts, commandant van het Tweede Legerkorps, op de tweede oorlogsdag liet uitgaan: alle burgers boven de zestien die in een huis met Duitse militairen werden aangetroffen, dienden direct te worden doodgeschoten.
Deze overtredingen, zo maakt Amersfoort duidelijk, kwamen meer voort uit onervarenheid en paniek dan uit kwade opzet. Zo kan de lezer uit beide uitstekende boeken eigenlijk maar één conclusie trekken: het Nederlandse leger was wat betreft training, uitrusting, oefening, discipline en vooral leiding voor de Duitsers volstrekt geen partij.
Bart van der Boom is universitair docent aan de Universiteit Leiden en werkt aan een boek over de NSB.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Gehannes met de witte vlag
Na de meidagen van 1940 wist iedere goede Nederlander hoe de verpletterende nederlaag verklaard moest worden. De Duitsers hadden oneerlijk gevochten; vermomd als nonnen of als Nederlandse soldaten, schuilend achter krijgsgevangenen en geholpen door een vijfde colonne van NSB’ers. Desalniettemin hadden de dappere Nederlandse soldaten zich als leeuwen geweerd, duizenden Duitsers neergemaaid, een hele luchtvloot...
Een bruine wetenschap
Het heeft de Nederlandse volkskunde nooit ontbroken aan kleurrijke figuren. Van de serieuze Leidse hoogleraar Jan de Vries (1890-1964), die tijdens de oorlog in nazistisch vaarwater belandde en leider werd van de Kultuurkamer, tot en met de geïnspireerde christen-socialist P.J. Meertens (1899-1985), onvergetelijk geportretteerd als meneer Beerta in Voskuils Het Bureau. In haar biografische portrettengalerij...
De ware intellectueel kent zichzelf
Een auteur is klassiek, schreef Huizinga eens, als hij na zijn dood nog wordt gelezen. Onder de Nederlandse historici zijn dat er niet zoveel. Huizinga zelf zal op ieders lijst voorkomen. Fruin ook, maar die wordt niet meer herdrukt en loopt gevaar bij jongeren in vergetelheid te raken. Zijn pech is dat hij nooit een...
De menselijke eigenwijsheid is onuitroeibaar
Willem Frederik Hermans zei ooit: ‘Schrijven vind ik alleen de moeite waard als je de ambitie hebt om iets te schrijven, dat nog niet eerder geschreven is.’ Wie die uitspraak tot zich laat doordringen en nadenkt over het verschijnsel ‘handboek’ beseft wat een merkwaardig genre dat eigenlijk is. Wat bezielt iemand om een tamelijk braaf...
Gezien
Iedereen komt vrolijk thuis van het vernieuwde Spoorwegmuseum. De nieuwe attracties zijn prachtig, en in de centrale hal kunnen jongetjes op oude treinstellen ouderwets sjorren aan hendels en stoomfluiten. Waardering: 10 van 10Iedereen wil het zien: het vernieuwde Spoorwegmuseum, dat sinds juni weer open is. En terecht! Op deze woensdagmiddag staat er een rij bij...
De Vooruitgang
Proefschriften, lezingen en studies kunnen ons beeld van het verleden ingrijpend veranderen. John Dehé onderzocht de geschiedenis van de trekschuit in het Noord-Hollandse Waterland, en gaf schippers, jagertjes, tolgaarders en reizigers een gezicht. Wil men nu nog wel eens mopperen op de Nederlandse Spoorwegen, in de zeventiende en achttiende eeuw was men lovender over de...
Lifestyle & trends
De hotspots van achttiende-eeuws Parijs. Lekker weg in de jaren dertig. Haute couture in de Middeleeuwen. Trends zijn van alle tijden. Deze keer: de liefdesbrief. ‘Maar als ik u verlies, welke hoop rest mij dan nog? Welke reden zal ik nog hebben de pelgrimage van het leven te vervolgen?’ Deze onsterfelijke woorden schreef Héloïse in...
Geschiedenis voor uilskuikens
Het is een aardig idee: een wereldgeschiedenis voor mensen die niets van geschiedenis weten, maar bereid zijn zich de essentialia van de menselijke geschiedenis eigen te maken, mits dat niet al te veel moeite kost. Peter Haugen, de auteur van World History for Dummies, schrijft met nadruk dat geschiedenis leuk is en het best kan...
Stad & Land
Een fototentoonstelling over de wederopbouwwijk, een boek over beroemde plaatsgenoten – in heel Nederland houden mensen, archieven en verenigingen zich bezig met de plaatselijke historie. Hun initiatieven komen hier aan bod. Deze maand: het album amicorum voor Anna Bosboom-Toussaint. In de negentiende eeuw was ze veruit de belangrijkste Nederlandse schrijver van historische romans: Anna Louisa...
Souvenir
In de serie ‘Souvenir’ tonen bekende Nederlanders hun aandenken aan een roerige periode in hun leven. Dit keer Dries van Agt met een boek over de treinkaping door Molukkers bij De Punt. ‘Je kunt ervan uitgaan dat wat hij schrijft bijna zeker waar is,’ zegt Dries van Agt. De voormalig minister-president heeft De Molukse acties...
Mijn verhaal
In ‘Mijn Verhaal’ vertellen lezers over een historische gebeurtenis waarbij zij aanwezig waren. Bob Bakker (72) kwam in de nazomer van 1944 als twaalfjarige jongen met zijn familie terecht in kamp Vught. ‘”Zoekt u hem maar op,” zei mijn moeder tegen de Duitse officier die haar op het SD-kantoor verhoorde. “Ik vind het ook schandelijk...
Het verbod op ambtenarenstakingen in Nederland
Met de worgwetten van Abraham Kuyper was het ambtenaren en rijdend spoorwegpersoneel tussen 1903 en 1981 verboden te staken. Nog in 1955 werden 62 ‘onrustige elementen’ na een staking oneervol ontslagen, onder wie enkele helden van de Februaristaking. In 2005 stond het stakingsrecht in ons land staat nog steeds onder druk. Nederlandse stakers moesten het vooral hebben...
