550 p. Atlas, euro 39,50
Wat maakt de Franse schrijver Voltaire (1694-1778) klassiek? Een origineel denker kan hij niet genoemd worden, veeleer een popularisator van andermans ideeën. Het geheim van Voltaire schuilt niet zozeer in zijn spectaculaire leven, ook al spreekt dat nog steeds tot de verbeelding. Het is ook niet dat hij over alles (filosofie, theologie, literatuur, geschiedenis) schreef. Nee, vooral de stijl waarin hij zijn belevenissen en zijn gedachten verwoordde, maakt hem tot een tijdgenoot.
Als wereldburger kwam Voltaire overal, dus ook in de Republiek. Dat lag voor de hand. In zijn eigen, autoritair geregeerde koninkrijk Frankrijk moest hij steeds op zijn tellen passen. In de Republiek was hij vrijer en knoopte hij tal van contacten aan. Voltaire sprak en schreef niet alleen met beroemde natuurkundigen als Willem Jacob ‘s-Gravesande en Petrus van Musschenbroek en een dichter als Willem van Haren; hij kwam ook thuis bij stadhouder Willem IV, een wat ongelukkige figuur die gebukt ging onder de schaduw van zijn voorganger, stadhouder-koning Willem III.
De beschouwingen over al deze figuren zijn kostelijk om te lezen. Voltaire portretteert mensen op een manier die je niet snel vergeet. Neem Willem IV. Voltaire was in 1738 enige tijd te gast op Het Loo. De gebreken en kwaliteiten van de prins geeft hij op 6 augustus 1738 door aan Frederik de Grote. Voltaire constateert dat ‘de demon van de ambitie’ de prins verpest: ‘Deze prins, die de gelukkigste van alle mensen zou kunnen zijn, wordt verteerd door chagrijn in zijn mooie paleis, te midden van zijn tuinen en een schitterend hof. Dat is werkelijk spijtig, want hij is verder zeer intelligent en beschikt over niet-geringe kwaliteiten.’
Ook over het verleden van de Republiek kan Voltaire onderhoudend schrijven. Natuurlijk gaat zijn bewondering vooral uit naar gelijkgezinden in de strijd tegen het bijgeloof, zoals ‘de goeie Balthasar Bekker’, de protestantse theoloog die in de zeventiende eeuw grote ophef veroorzaakte met zijn Betoverde wereld, waarin hij zich verzette tegen tovenarij en het geloof in heksen, duivels en demonen.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
