In de jaren zestig en zeventig schudde de rooms-katholieke kerk in Nederland op zijn grondvesten. Van een modelkerkprovincie met een trouwe, volgzame kudde transformeerde katholiek Nederland tot een rebelse morele vrijstaat. Rome had één antwoord: hard ingrijpen.

Op 11 oktober 1962 opent paus Johannes XXIII het Tweede Vaticaans Concilie. Sleutelwoord is ‘aggiornamento’, bij de tijd brengen, want de katholieke kerk moet herbezinnen en moderniseren. De vernieuwingen zetten Nederlandse bisschoppen en theologen in vuur en vlam. Nauwelijks terug uit Rome beleggen ze een eigen vergadering, het Pastoraal Concilie. Het is een zo breed mogelijk beraad met alle gelederen van de katholieke kudde.

De tijd van het vrije denken is aangebroken. Overal wordt over gepraat: over het Woord, over de liturgie – een priester heeft het over de ‘broodtrommel’ als hij het tabernakel bedoelt –, maar ook over moraal. Taboes als seks, abortus en euthanasie worden bespreekbaar. Een pastoraat voor homo’s wordt opgericht. Ook het hete hangijzer celibaat komt uitgebreid aan de orde. Een grootschalige enquête onder priesters maakt duidelijk dat het celibaat een relict uit het verleden is. De Nederlandse priester wil kunnen trouwen.

Maar de jaren van openheid, gesprek, experiment en weinig bisschoppelijk gezag leiden vooral tot verwarring. Niet iedereen is gecharmeerd van eigengereide studentenparochies en oecumenische experimenten als de Sjaloomgroep Odijk. De polarisatie tussen modernisten en behoudende katholieken wordt in de jaren zeventig steeds scherper, met de celibaatkwestie als demarcatielijn.

Het buitenland, en vooral Italië, volgt de op drift geraakte kerkprovincie scherp. Wanneer twee nieuwe bisschoppen benoemd moeten worden, ziet paus Paulus VI kans om in te grijpen en het Roomse gezag te herstellen. Hij kiest tot grote consternatie van de moderne katholieken de behoudende Simonis en Gijsen als bisschoppen, trouwe volgelingen van het Vaticaan. Rome heeft immers altijd het laatste woord.