Alle artikelen
Individuen of collectieven gebruiken de geschiedenis graag om aanspraken te versterken en hun eigen standpunt een zweem van respectabiliteit te verlenen. Zie bijvoorbeeld het debat over de Europese Unie. Voorstanders wijzen erop dat de Europese samenwerking na 1945 een einde heeft gemaakt aan de catastrofale oorlogen op het continent, terwijl tegenstanders graag tal van hooggeplaatste nazi’s citeren die ook fel vóór een verenigd Europa waren. In hun fraai geïllustreerde boek Oudheid als ambitie laten Karel Enenkel en Koen Ottenheym zien dat dit in de vroegmoderne tijd niet anders was.
Vorsten, volken, steden en lokale machthebbers gebruikten in de jaren 1400-1700 het verleden om hun eigen positie te legitimeren. Terwijl het woord ‘nieuw’ tegenwoordig een aanbeveling is, werd het toen gezien als iets wat onbetrouwbaar was – het nieuwe moest zich immers nog bewijzen. Veel meer respect genoot iets wat antiquum (‘zeer oud’) was. Dat dit vooral in deze periode zo belangrijk was, kwam doordat de politieke landkaart voortdurend veranderde, zodat er grote behoefte was aan legitimatie van de macht.
De archeologische wetenschap stond nog in de kinderschoenen, zodat middeleeuwse bouwwerken vaak moeiteloos werden geïnterpreteerd als Romeinse oudheden, en op basis van een passage in de Germania van Tacitus werden de hunebedden in Drenthe gezien als restanten van ‘de zuilen van Hercules’. De raadselachtige bouwwerken waren in de zeventiende eeuw het onderwerp van felle polemieken, waarbij sommige auteurs met droge ogen beweerden dat ze door reuzen waren gebouwd.
Rob Hartmans is historicus, journalist en vertaler.
Oudheid als ambitie. De zoektocht naar een passend verleden 1400-1700
Karel Enenkel en Koen Ottenheym 349 p. Vantilt, € 29,95
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Oudheid als ambitie – Karel Enenkel en Koen Ottenheym
Individuen of collectieven gebruiken de geschiedenis graag om aanspraken te versterken en hun eigen standpunt een zweem van respectabiliteit te verlenen. Zie bijvoorbeeld het debat over de Europese Unie. Voorstanders wijzen erop dat de Europese samenwerking na 1945 een einde heeft gemaakt aan de catastrofale oorlogen op het continent, terwijl tegenstanders graag tal van hooggeplaatste...
De moord op de gebroeders De Witt
In het Rampjaar 1672 is de Republiek ‘redeloos, reddeloos en radeloos’. Vertwijfeld gaan de burgers op zoek naar schuldigen. Die vinden ze in de regenten Johan en Cornelis de Witt. De Republiek der Verenigde Nederlanden verkeert in 1672 in oorlog. Dat is op zich niet uitzonderlijk, want het land is in die jaren voortdurend in...
In memoriam: Frans Smits (1958-2017)
Op 27 juni overleed Frans Smits, hoofdredacteur van Historisch Nieuwsblad. Hij was een bevlogen journalist, die veel heeft bijgedragen aan de populariteit van het vak geschiedenis. Frans Smits kwam van ver. Geboren in het Limburgse stadje Echt vertrok hij eind jaren zeventig naar Amsterdam. In zijn beleving was de afstand tussen...
Margaret Thatcher was de moeder van de Brexit
Margaret Thatcher moest niets hebben van Brusselse regelzucht en de integratie-idealen van EU-technocraten. Die leefden volgens haar in ‘cloud cuckoo-land’. Met haar felle retorische aanvallen op de EU legde ze een van de fundamenten voor de Brexit. Het Belgische Brugge, september 1988. Het zijn turbulente tijden in Europa. Na jaren van zogenoemde ‘eurosclerosis’, boekt het...
Oliver Cromwell, een respectabele koningsmoordenaar
Parlementariër Oliver Cromwell droeg bij aan de terechtstelling van koning Karel I, een traumatisch moment in de Engelse geschiedenis. Toch wordt hem deze koningsmoord niet meer zo zwaar aangerekend. Sterker nog: veel Britten waarderen Cromwell vanwege zijn onverzettelijke houding tegenover Europa. 30 januari 1649 was een bitterkoude dag in Londen. Op nadrukkelijk verzoek van Karel...
De mensheid stuurde intergalactische flessenpost naar mogelijke aliens
De afsluitingsceremonie van de Spelen was geïnspireerd op de Golden Voyager Record. In 1977 vloog die opname de ruimte in, als een visitekaartje van de mensheid aan eventuele buitenaardsen.
Hoe zionisten een vluchtelingencrisis gebruikten
De Israëlische president Herzog sprak bij de opening van het Holocaustmuseum in Amsterdam. Veel overlevenden migreerden na de oorlog naar Israël.
De spoorlijn die de wereld veranderde
Annegreet van Bergen ging op bedevaart naar de plek waar in 1830 de eerste personentrein vertrok. ‘Sissend, puffend en rook uitblazend zette de locomotief zich in beweging.’ Ik had al veel gelezen en gehoord over de eerste spoorlijn ter wereld, die lang geleden, op 15 september 1830, werd geopend. Nu stond ik op een zaterdagochtend...
Voorpublicatie: Keizer Frederik II – Ben J.P. Crul
De dertiende-eeuwse keizer Frederik II maakte indruk op zijn tijdgenoten door zijn kennis, wijsheid en doortastendheid. Hij zette grote vernieuwingen in gang. Toch is zijn nalatenschap relatief onbekend. Hoe kwam dat? Frederik II van Hohenstaufen (1194-1250) was keizer van het Heilige Roomse Rijk. Dat strekte zich uit van de Baltische staten tot en...
‘Dat hoeft het thuisfront allemaal niet te weten’
De opa van Ronald Nijboer, Evert-Jan Nijboer, reisde in 1945 als oorlogsvrijwilliger naar Indië om te vechten voor het behoud van de kolonie. Het verhaal begint als een jongensboek, maar al vrij snel na aankomst in Indië komt Evert-Jan in de duistere kanten van dit conflict terecht. Ronald Nijboer probeert antwoord te vinden op de...
Michiel Baud onderzocht het Argentinië van Máxima’s vader
Toen premier Kok hem vroeg het onderzoek te verrichten naar het Argentinië waar Máxima’s vader minister was geweest, had Michiel Baud nog nooit van Zorreguieta gehoord. ‘Een tragisch technocraat’, noemt Baud Zorreguieta. `Maar mild ben ik niet geweest. Iemand fout noemen vind ik niet mild.’ `Technocraat’. Tientallen malen komt het woord voor in het rapport Militair...
De beeldenstorm in de Nederlanden
De beeldenstorm bracht koning Filips II ertoe de hertog van Alva met een leger naar de Nederlanden te sturen om de schuldigen te straffen en herhaling te voorkomen.
