Als een meeuw op de golven – Madelon de Keizer

Hij was nog geen zeventien toen hij als dichter en literatuurcriticus debuteerde. Niettemin trok Albert Verwey (1865-1937) meteen een grote broek aan en keerde hij zich fel tegen de Nederlandse literatuur van die dagen. Evenals andere vertegenwoordigers van de ‘generatie van Tachtig’ – zoals Willem Kloos, Frederik van Eeden en Lodewijk van Deyssel – vond hij die te braaf, te gezapig en vooral te moralistisch. In hun tijdschrift De Nieuwe Gids bepleitten zij een ‘kunst omwille van de kunst’.

Verwey kwam uit een middenstandsmilieu, ging na de hbs op een kantoor werken en zou nooit het bohemienleven van Kloos en de zijnen leiden. Hij distantieerde zich al na enkele jaren van het hyperindividualisme, dat in zijn ogen in nihilisme moest ontaarden. De kunstenaar moest op zoek naar het Goede, het Ware en het Schone, en de intellectueel diende niet alleen kritiek te leveren, maar ook een richting te wijzen. Niet het volledig op zichzelf teruggeworpen individu hoorde centraal te staan, maar de gemeenschap. Dit standpunt zou hij uitdragen in zijn eigen poëzie, zijn essays en vooral in de tijdschriften waaraan hij leidinggaf, en die grote invloed uitoefenden op een jongere generatie.

Een van die jongere volgelingen, Maurits Uyldert, schreef midden vorige eeuw al een driedelige biografie van Verwey. Die speelt ook een belangrijke rol in de omvangrijke literatuur over de ‘Tachtigers’ en de Nederlandse literatuurgeschiedenis van de jaren 1880-1940. Veel feiten over zijn leven en werk waren dus al bekend. Wellicht heeft Madelon de Keizer er daarom voor gekozen haar nieuwe biografie een ongebruikelijke opzet te geven.

Als een meeuw op de golven bestaat uit zeven hoofdstukken, die elk de relatie van Verwey tot één persoon behandelen. Dit zijn de schilder Jan Veth, Willem Kloos, zijn vrouw Kitty van Vloten, Lodewijk van Deyssel, de Duitse dichter Stefan George, en zijn pupillen P.N. van Eyck en Uyldert. Op die manierkan de biografe zich concentreren op afzonderlijke aspecten van Verweys persoon en werk. Hierdoor is herhaling echter onvermijdelijk, en moet de lezer heen en weer springen in de tijd en komen gebeurtenissen, aspecten en personen die niet in dit schema passen er soms bekaaid vanaf. Dit alles neemt niet weg dat het boek een lezenswaardige bijdrage vormt aan de Nederlandse cultuurgeschiedenis.
 
Rob Hartmans is historicus, journalist en vertaler.