‘De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens is achterhaald’

In de ‘stelling’ reageert een vast panel van historici op een actuele gebeurtenis.

Martin Sommer

‘Dit is een heel actuele stelling: tot voor kort zou geen mens hem hebben aangedurfd. Mensenrechten waren immers mooi en goed – dat vond iedereen. Onze voormalige minister van Buitenlandse Zaken Max van der Stoel was een held vanwege zijn inzet voor de mensenrechten. En Den Haag is natuurlijk de stad van de mensenrechten.

Ik herinner me de Mensenrechtennota van BZ-minister Maxime Verhagen: Mensenrechten altijd en overal. In die titel zit nu juist het probleem: wat is precies “altijd en overal”? Het grote probleem met universele mensenrechten is dat ze gaandeweg de burgerrechten opeten. Tijdens de Franse Revolutie werd nog gesproken van Droits de l’homme et du citoyen: de Rechten van de Mens én van de Burger. Die waren niet dezelfde, maar dat moet je tegenwoordig uitleggen.

Stemrecht, het recht op bescherming door de verzorgingsstaat, dat zijn burgerrechten. Daar staan plichten tegenover – belastingplicht, om te beginnen. Nu de wereld snel kleiner wordt en ze elders zien dat de welvaart ongelijk verdeeld is, vragen ze zich af: waarom wij niet? Dat wordt onderstreept door een mensenrechtendoctrine die geen onderscheid maakt met burgerrechten. Die ons leert dat grenzen achterhaald zijn. Iedereen zou het recht hebben om hier te zijn. Dat loopt natuurlijk spaak, omdat dit onherroepelijk botst met onze traditionele burgerrechten en -plichten. Hoe zit het trouwens met de “mensenplichten”?’

Martin Sommer is historicus en journalist van de Volkskrant.

Beatrice de Graaf

‘Elk jaar vraag ik mijn eerstejaarsstudenten of het met de geschiedenis bergopwaarts of bergafwaarts gaat. Dit jaar was voor het eerst een nipte minderheid van mening dat de geschiedenis zich neerwaarts beweegt. Tegen die studenten zou ik willen zeggen: hou “de engelen van de geschiedenis” in ere. Dat zijn de onvolmaakte instrumenten en lapmiddelen die nooit afdoende zullen zijn om te repareren wat mensen elkaar aandoen.

De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens is zo’n noodzakelijk lapmiddel. Het is het onvolmaakte product van wat de Duits-Joodse filosoof Walter Benjamin “de storm van de vooruitgang” noemde. Daarbij was hij geïnspireerd geraakt door een aquarel van Paul Klee, getiteld Angelus Novus of “Nieuwe Engel”. Volgens Benjamin aanschouwt de afgebeelde engel de geschiedenis als één enkele door de mensen veroorzaakte opeenstapeling van rampen. Hij zou de eeuwig groeiende stapel brokstukken wel willen lijmen, maar hij wordt onstuitbaar voortgestuwd door de wind uit het paradijs, naar de toekomst die hij de rug heeft toegekeerd.

Die krachtige paradijselijke storm is, volgens Benjamin, “wat wij Vooruitgang noemen”. De UVRM is daarvan een belangrijk onderdeel. Voordat we deze engel van de geschiedenis wegjagen, moeten we zeker weten dat er een ander leger hemelse heerscharen klaar staat. En dat zie ik voorlopig nog niet verschijnen.’

Beatrice de Graaf is hoogleraar geschiedenis aan de Universiteit Utrecht.
 

Felix Klos

‘In 1948 presenteerde Eleanor Roosevelt – op dat moment de beroemdste vrouw in Amerika – de UVRM bij de Verenigde Naties te Parijs. Haar voorspelling luidde: “Dit document zou weleensde internationale Magna Carta van alle mensen overal kunnen worden.” De Verklaring maakte deel uit van een serie door de VN opgestelde documenten die, na de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog, verder bloedvergieten moest helpen voorkomen.

Net als de Magna Carta vormde de UVRM dus in de eerste plaats een reflectie op de eigen tijd. De Verklaring vermeldt niets over de vrijheid om verliefd te worden op wie je wilt. Of over andere belangrijke humanitaire kwesties als de doodstraf of het recht op abortus. Het is dan ook interessant je af te vragen wat Eleanor van onze huidige wereld zou hebben gevonden.

We leven in de vredigste periode van de geschiedenis, maar de mensenrechten worden nog altijd wereldwijd geschonden. In Rusland worden kritische journalisten straffeloos omgebracht. Demonstreren leidt in China tot een enkele reis heropvoedingskamp. Westerse landen schenden mensenrechten onder de vlag van humanitaire interventies of bevordering van de democratie. Blijkbaar kunnen de mensenrechten alleen effectief worden bevorderd door een dwingend internationaal en echt onafhankelijk orgaan. Waar staten zich schuldig maken aan genocide, moord en marteling, kan alleen een versterkte Conventie met daadwerkelijke juridische macht het kwaad voorkomen.’

Felix Klos is historicus en auteur van Winston Churchill, vader van Europa.