Reeks blunders in Hofmans-affaire
Toen voormalig PvdA-Kamerlid Lambert J. Giebels nu alweer een jaar of vijftien geleden onderzoek ging doen voor zijn biografie van de grote KVP-politicus L.J.M. (Louis) Beel, richtte hij terecht zijn speciale belangstelling op het geheimzinnigste aspect van diens loopbaan. Bekend was dat Beel een commissie had voorgezeten die in 1956 moest uitzoeken hoe het huwelijk van koningin Juliana en prins Bernhard nog te lijmen viel.

Bekend was verder de naam van de voornaamste splijtzwam in de vorstelijke echtverbintenis, de gebedsgenezeres Greet Hofmans, met wie Juliana een zweverige, maar hartelijke vriendschap onderhield. Dit tot Bernhards ergernis; hij moest niets van het rare mens hebben.

Nadat Der Spiegel een sensationeel verhaal had gepubliceerd over de vermeende rampzalige invloed van een vrouwelijke Raspoetin op paleis Soestdijk, werd een driemanschap onder Beels leiding samengesteld dat moest uitzoeken wat er nu feitelijk aan de hand was, en een uitweg moest vinden uit de echtelijke crisis aan het hof.

Bekend was ten slotte dat de commissie een schriftelijk rapport met bijlagen had overgelegd, maar decennialang was het materiaal verzegeld gebleven. Uiteraard wilde de biograaf van Beel deze gevoelige documenten graag eens doornemen. Jarenlang, ook nadat zijn biografie al was verschenen, heeft Giebels via beroepen op de Raad van State, de minister-president, de Tweede Kamer en wie al niet verwoede pogingen ondernomen om toestemming tot inzage te krijgen. Steeds ving hij bot.

Deze tegenslag weerhield hem er niet van onderzoek naar de Hofmans-affaire te blijven doen. Hij had het geluk dat intussen allerlei bronnen toegankelijk waren geworden, vooral nadat zowel Juliana als Bernhard was overleden. Het resultaat van zijn speurzin is neergelegd in dit boek.

Wie het heeft gelezen, beseft dat openbaarmaking van het rapport-Beel weliswaar historisch noodzakelijk blijft, maar niet omdat de inhoud ervan nog echt nieuw licht op de affaire kan werpen. Dat is een compliment aan Giebels voor zijn ijver. Wat de grote lijn van de zaak betreft, bevestigt zijn onderzoek de inzichten die eerdere Hofmans-Forscher  al hebben aangedragen. De belangrijkste daarvan is dat Hofmans geen Raspoetin-achtige rol aan het hof heeft gespeeld.

Hardnekkig bleek immers de populaire notie dat de koningin onder invloed van Greet Hofmans in staatszaken er ‘linkse’, in elk geval neutralistische, pacifistische en daarmee anti-NAVO-gezinde standpunten op na was gaan houden. Daardoor zou ze tegenover het kabinet en haar NAVO-gezinde echtgenoot zijn komen te staan.

De werkelijkheid was juist omgekeerd: omdát Juliana dergelijke ideeën aanhing,  kon zij zo’n goede verstandhouding met haar soulmate Greet Hofmans koesteren. Deze vriendschap leidde tot een huwelijkscrisis wegens Bernhards afkeer van Hofmans’ bemoeizucht met het gezinsleven op Soestdijk. Omgekeerd nam Juliana haar man zijn buitenechtelijke escapades kwalijk, waarover zij juist in die tijd van alles te horen kreeg.

De grootste verdienste van Giebels’ boek is dat hij witte plekken opvult in onze kennis over de manier waarop een privékwestie kon uitgroeien tot een staatsrechtelijk conflict. Een belangrijke reden daarvoor was de passiviteit van toenmalig premier Willem Drees. Lang heeft Drees geweigerd in te grijpen uit angst ervan te kunnen worden beticht zich in privéaangelegenheden van de Oranjes te mengen. Het machtsvacuüm dat de minister-president liet ontstaan, werd volledig door het staatshoofd opgevuld. Zij bepaalde wat er gebeurde, ongeacht de vraag welke indruk dat op de buitenwereld maakte.

Dat Juliana uiteindelijk toch koningin bleef, en de affaire na een dramatisch hoogtepunt betrekkelijk snel uitdoofde, is meer het gevolg geweest van een in elkaar grijpende reeks blunders en misverstanden dan van koelbloedig crisismanagement. Ook Beel heeft meer olie op het vuur gegooid dan op de golven.

Zijn commissie, die geen enkele officiële status had, publiceerde het advies dat Juliana afstand van Hofmans en haar aanhangers moest nemen, en bracht de koningin daarmee in een positie waaruit zij zich alleen met gezichtsverlies kon redden. Dat weigerde zij, van haar uit gezien terecht, en daardoor werd het conflict juist aangescherpt. Met de ouderdom komt niet altijd wijsheid.

Gerard Mulder is journalist. Over de Hofmans-affaire schreef hij onder meer Van de prins geen kwaad (1982).