Nieuw Links slaat nog eenmaal terug
Laten we om te beginnen constateren dat Arie van der Zwan géén geschiedenis van de PvdA heeft geschreven. Dat is curieus voor een boek met als ondertitel Geschiedenis van de PvdA. Voor een partijgeschiedenis is wel wat anders nodig dan dit boek geeft. Enige studie van het partijarchief bijvoorbeeld, maar dat vond de econoom Van der Zwan blijkbaar niet nodig. Hij schreef zijn boek op basis van eigen waarnemingen en literatuur. En daarbij doet hij geen enkele moeite om aan te geven waar hij welke informatie aan ontleent.
Dat alleen al diskwalificeert Van Drees tot Bos als een serieuze bijdrage aan het historisch debat over de PvdA, maar dat geldt nog sterker voor de inhoud. Voor een partijgeschiedenis zou het toch wel het minste zijn als de lezer zicht wordt geboden op de ontstaansgeschiedenis, de partijorganisatie, de leden, de beginselprogramma’s, de voornaamste leiders, partijactiviteiten en de ideologische discussies tussen stromingen. Maar dat alles ontbreekt grotendeels in dit boek. Opmerkelijk, want wat staat er dan in de 351 pagina’s die Van der Zwan heeft volgeschreven?
Misschien kan nog het best gezegd worden dat het een nogal uitgesponnen analytisch commentaar is op de strategie van de partijleiding in de landelijke politiek. En dat alles in uitvoerige relatie tot andere politieke partijen. Van der Zwan evalueert met terugwerkende kracht vanaf 1946 de verkiezingsuitslagen, de onderhandelingen die daarop volgden en de uitvoering van vooral het sociaal-economische beleid, voor zover de PvdA daarop greep had. Zijn toon is sceptisch. Het had zoveel beter gekund, als er meer verstandige keuzes waren gemaakt en vooral als er wat vaker was geluisterd naar economen en ‘echte’ ideologen.
Je hoeft weinig moeite te doen om niet tussen de regels te lezen: het was misschien beter gegaan als de PvdA nu maar eens wat vaker naar Arie van der Zwan had geluisterd. Wat dit betreft treedt Van der Zwan in de traditie van vroegere zijlijncommentatoren als Jacques de Kadt en J.H. Scheps. Maar of Van der Zwan dezelfde invloed zal hebben is zeer twijfelachtig, want hij behoort nu niet bepaald tot de meest gezaghebbende mensen in de PvdA. Zelf kenschetst hij zijn verhouding tot de PvdA als ‘een haat-liefdeverhouding’, maar in een echte partijgeschiedenis zou Van der Zwan zelf geen prominente rol spelen.
Natuurlijk, hij stond in 1954 als jongste partijlid al naast Drees en hij behoorde na 1966 even tot Nieuw Links, dat beoogde de partij te revitaliseren. Maar zelfs in die toch invloedrijke groep is zijn rol bescheiden gebleven. Hij koos voor een carrière in het bedrijfsleven en bij de universiteit. De laatste jaren publiceerde hij een aantal matig ontvangen biografieën van ondernemer Fentener van Vlissingen, topambtenaar Hirschfeld en spoorwegbaas Goudriaan.
Nu probeert Van der Zwan het dan toch nog een keer bij de partij die hem blijkbaar aan het hart gaat. Maar heel erg constructief is zijn bijdrage niet. Vooral partijleider Wouter Bos moet het ontgelden, want die is weliswaar ‘flexibel en wendbaar’, maar hij heeft geen links hart, zoekt voortdurend het politieke midden, probeert tevergeefs Tony Blair te imiteren en slaagt er niet in om ook maar iets goeds tot stand te brengen. Bos laat voortdurend ‘een gevoel van teleurstelling en ontgoocheling’ achter.
In het slothoofdstuk pleit Van der Zwan daarom voor ‘een tot leven wekken van de gouvernementele PvdA’. En dat gaan we doen door de maakbaarheid van de samenleving als dogma op te geven en ‘creatief en vindingrijk de ideologische leegte binnen de partij op te vullen’. Daar kun je niet onmiddellijk mee aan de slag, maar dat geldt vaker voor de pleidooien van commentatoren aan de zijlijn.
Voor de discussies in de PvdA zal dit boek misschien iets betekenen, maar historisch Nederland hoeft van Van der Zwans werk niet wakker te liggen. Een volwaardige partijgeschiedenis moet nog steeds geschreven worden.
Huub Wijfjes is mediahistoricus aan de Universiteit van Groningen.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
