Alle artikelen
Januari 1943. De noordelijke zone van het Duits-Russische front ligt in de bossen ten zuiden van het Ladogameer, bij Leningrad. Het Duitse leger wordt in de flank beschermd door een eenheid van de Waffen-SS. De militairen sterven van de kou en leden bij eerdere gevechten al zware verliezen. Ondanks alles blijft het moreel hoog.
In de vroege ochtend van de 30ste januari slaan de wachtposten alarm. Ze hebben nauwelijks gemeld dat grote hoeveelheden Russische infanterie en tanks zich voor de linie samentrekken, of de aanval barst los. Dagenlang bestormt het Rode Leger de Duitse linies, maar de goed ingegraven SS’ers weten aanval na aanval te pareren. Uiteindelijk trekken de Sovjets zich terug. Deze slag is voor de Duitsers. Het waren alleen geen Duitse militairen die de aanval afsloegen, maar vrijwilligers van SS-legioen Nederland.
Een halve eeuw lang zijn Nederlanders die tijdens de bezetting collaboreerden met de Duitsers met de nek aangekeken. Niet alleen de SS’ers die vrijwillig vochten op de Europese slagvelden; iedereen die op de een of andere manier met de bezetter geassocieerd kon worden, was ‘fout’. De laatste jaren komt hier verandering in, ook op internet. Inmiddels zijn er verschillende betrouwbare websites waarop goede informatie beschikbaar is over landgenoten die de kant kozen van de Duitsers.
De website Waffen-SS.nl biedt een overzicht van de geschiedenis van Nederlandse afdelingen van de SS. De site is informatief en geeft antwoorden op vragen als: hoe ontstond het Nederlandse legioen? Welke rol speelde de NSB bij de vorming van Nederlandse SS-eenheden? En: hoe ging Nederland na 1945 met de eigen SS-vrijwilligers om? Daarnaast geeft de site inzicht in de structuur van de Nederlandse SS en de SS in het algemeen.
De website oogt behoorlijk compleet. Toch blijft het antwoord op misschien wel de belangrijkste vraag uit: wat bewoog Nederlandse jongens om zich vrijwillig in te zetten voor de Duitse overwinning? Deze vraag komt wel aan bod op Het Open Archief, een website voor en over kinderen van ‘foute’ Nederlanders.
Zij worstelen al sinds de oorlog met de politieke voorkeur van hun ouders. Zelf waren ze indertijd te jong om een politieke keuze te maken. Na de oorlog zagen ze zich geconfronteerd met ‘armoede, vernedering en uitsluiting’, zoals schrijver en journalist Sytze van der Zee zijn naoorlogse jeugd als NSB-kind typeert. Op Het Open Archief delen de kinderen van NSB’ers hun verhalen en proberen ze een verklaring te vinden voor de collaboratie van hun ouders.
Een andere vraag waar veel kinderen van foute ouders een antwoord op zoeken is: wat was de rol van mijn ouders tijdens de oorlog? Een bezoek aan de website van Het Scholtenhuis maakt invoelbaar waarom. In het Groningse Scholtenhuis was het hoofdkwartier van de Sicherheitsdienst (SD) voor Noord-Nederland gevestigd. Vanuit het gebouw werden razzia’s georganiseerd en verzetsstrijders werden er vastgehouden en gemarteld. Maar ook verklikkers kwamen er regelmatig over de vloer, bijvoorbeeld om onderduikers aan te geven bij de Duitse en Nederlandse medewerkers van de SD.
Vlak voor de bevrijding staken de Duitsers het Scholtenhuis in brand. Het brandde tot de grond toe af. De website is een ingenieuze digitale reconstructie van het gehate gebouw, die wordt begeleid door een driedelige boekenserie.
Aan de hand van een nauwgezette plattegrond krijgt de bezoeker een beeld van wat zich in het Scholtenhuis afspeelde. Foto’s, verfilmde reconstructies, interviews en documenten leren hoe de bezetter – met de hulp van Nederlandse medestanders – de staatsterreur tegen de bevolking organiseerde. Wat waren het voor mensen die dit konden doen, vragen de makers zich af. En zijn zij hiervoor op rechtvaardige en voldoende wijze gestraft?
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Wat bewoog Nederlandse collaborateurs
Januari 1943. De noordelijke zone van het Duits-Russische front ligt in de bossen ten zuiden van het Ladogameer, bij Leningrad. Het Duitse leger wordt in de flank beschermd door een eenheid van de Waffen-SS. De militairen sterven van de kou en leden bij eerdere gevechten al zware verliezen. Ondanks alles blijft het moreel hoog. In...
Hologram van een farao
Een rijke Romeinse had een moestuin, net als Michelle Obama. Dit ziet de bezoeker op de tentoonstelling Toekomst voor het verleden in het Allard Pierson Museum, als hij meedoet aan een van de vele interactieve toepassingen in de ‘virtuele hoek’. Hij loopt door een Romeinse villa met bijbehorende tuinen, zijn avatar – een alter ego...
Arbeiders koesterden hun recht op vlees
In Het dierloze gerecht beschrijft Dirk-Jan Verdonk 150 jaar vegetarisme in Nederland. Negentiende-eeuwse voorvechters als Domela Nieuwenhuis werden bespot als excentrieke eenlingen. Inmiddels eten bijna een miljoen Nederlanders geen vlees. Op een snikhete julidag in 1886 braken er rellen uit in de Jordaan. Aanleiding was het ‘palingtrekken’: deelnemers moesten proberen vanaf een bootje een paling...
Duitsche overrompeling mislukt
Felle lichtflitsen doen de virtuele jarenveertighuiskamer oplichten. Het schijnsel van de tafellamp valt op een aantal kranten, en op een kastje staat een radio. Aan de wand hangen fotoportretten. Het is de vroege ochtend van 10 mei 1940, en Nederland ontwaakt uit een neutrale droom: het is oorlog. De eerste 5 dagen is de titel...
Smaakvol geserveerde klassiekers
De lentezon schijnt door de hoge ramen van het Haags Historisch Museum op de houten vloer. In de tentoonstelling Schatten van de Gouden Eeuw. Topstukken uit de Vaderlandse geschiedenis is op deze doordeweekse ochtend maar één andere bezoeker. Die ziet eruit alsof hij ontsnapt is uit een internationale conferentie. Wanneer hij langsloopt kraakt de vloer...
Ook gewone mensen zijn kunst waard
Kunst is er voor iedereen, maar niet iedereen is voor kunst. In zijn proefschrift Voor sociaal-democratie, smaakopvoeding en verheffend genot schrijft Marc Adang hoe een eeuw geleden de vereniging Kunst aan het Volk tevergeefs het arbeidersproletariaat probeerde te bereiken. Tegenwoordig kampt een kunstcentrum in de Bijlmermeer met vergelijkbare problemen. ‘Kunst is er niet alleen voor...
Koop Nederlandse waar
Jugendstil heet in het Nederlands ook wel ‘slaoliestijl’. Dat komt doordat de schilder Jan Toorop in 1894 een echt kunststukje maakte van een affiche voor Delftsche Slaolie. Door de mooie krullende lijnen in Jugendstil kreeg het affiche zowel in binnen- als buitenland veel aandacht. Voor Nederlanders was Jugendstil sindsdien synoniem aan ‘slaoliestijl’. Reclame komt in...
Afrikanen in het circus
Gipsafdrukken van hoofden en bovenlichamen van Congolezen waren de basis voor de beelden van de Belgische kunstenaar Arsene Matton. De Congolezen vonden het procedé griezelig en ongemakkelijk, maar het leverde wel levensechte portretten en sierlijke beelden op. Een aantal staat op de tentoonstelling De exotische mens in het Teylers Museum. Een ervan is een hoofd...
Nachtmerries van wraakzuchtige honden
De strip en de animatiefilm zijn allang de kinderschoenen ontgroeid, maar als je Cartoon Channel of andere zenders volgt, lijken tekenfilms voornamelijk voor kinderen bedoeld. Toch zijn animatiefilms al lang voor ‘volwassen’ doeleinden ingezet; van zowel Amerikaanse als Japanse zijde zijn veel propaganda-, maar ook instructieanimatiefilms uit de Tweede Wereldoorlog bekend. In diezelfde tijd werd...
Weeen in de nacht
‘Neem welk dogma gij wilt en ga er mede rond bij de verschillende eeuwen en gij zult zien dat het niet hetzelfde blijft,’ schrijft Ferdinand Domela Nieuwenhuis in zijn Handboek van den vrijdenker. Niet een werk dat in ieders boekenkast staat, maar nu kan iedereen Domela Nieuwenhuis’ wereldbeschouwingen op zijn beeldscherm lezen. Samen met tal...
De zachtmoedige adalbertus
Tegenwoordig bestaat Egmond uit drie kleine dorpjes met samen ongeveer 6000 inwoners. In de Middeleeuwen echter was het een belangrijk centrum van religie en wetenschap, beroemd om zijn abdij en zijn kasteel. Over dit Egmond gaat Macht en Mystiek. Egmond in de Middeleeuwen, in het Stedelijk Museum van Alkmaar. De bezoeker moet eerst een trap...
‘Balkenende wil zijn hachje redden’
Regeringen zijn onwillig om verantwoording af te leggen na militaire missers. Dat schrijft Christ Klep in zijn proefschrift over de nasleep van onder meer het Srebrenica-debacle. Die vertoonde grote overeenkomsten met het huidige debat over het Irak-onderzoek. In Somalië, Rwanda, Srebrenica onderzoekt Christ Klep de nasleep van drie ‘ontspoorde’ vredesmissies van respectievelijk Canadese, Belgische en...
