Home Geloofwaardige oorlogsfilms

Geloofwaardige oorlogsfilms

  • Gepubliceerd op: 23 juni 2009
  • Laatste update 02 mei 2023
  • Auteur:
    J.C.H. Blom
  • 4 minuten leestijd

In 1972 verscheen het spannende en ontroerende kinderboek van Jan Terlouw Oorlogswinter. Het is verslonden door vele generaties jonge en oudere lezers. Nu is het verhaal, dat deels is geïnspireerd door eigen ervaringen van de auteur, verfilmd. Daarbij wordt het boek niet strak gevolgd, maar is een nieuw scenario gemaakt, dat veel moest weglaten.

Hoe erg dat is kan ik niet beoordelen. Mijn kinderen lazen zelf toen zij aan Oorlogswinter toe waren en het kwam er niet van ‘mee te lezen’. Daardoor kon ik nu onbevangen – althans ongehinderd door kennis van het boek – naar de film kijken. Maar inderdaad: ook de film is spannend en gevoelig, en bovendien zeer spectaculair en toch ook subtiel. Een aanrader, kortom, waarvan niet te veel moet worden weggegeven.
Volgens de maker Martin Koolhoven is het hoofdthema het verlies van onschuld en de vervroegde volwassenwording van de veertienjarige hoofdpersoon. De laatste oorlogsmaanden waarin het verhaal zich afspeelt zijn zo bezien vooral decor. Toch lijkt mij in dit tijdschrift vooral de vraag relevant of er een enigszins geloofwaardig beeld van de oorlog oprijst.

Het grote avontuur dat deze jongen beleeft, laat zoals zo vaak in oorlogs- en avonturenfilms een samenballing zien van ongelijksoortige en in de werkelijkheid zelden in tijd samenkomende gebeurtenissen. Die hebben stuk voor stuk zeer herkenbare wortels in de werkelijkheid van oorlog en Bezetting, maar worden wel in menig opzicht stevig aangezet, zo niet opgeblazen. Daarmee krijgt het geheel als vanzelf onwaarschijnlijke elementen. Maar zonder dat kom je nooit tot een aangrijpend en opwindend (film)verhaal.

Een voorbeeld is de spectaculaire ontsnapping van de hoofdpersoon en de vluchtende gewonde Engelse piloot die hij had helpen verbergen. Deze ontsnapping vindt deels plaats in een koetsje met een paard ervoor. In volle galop ontkomen zij aan een grote overmacht aan Duitse militairen, die niet alleen zwaar gewapend zijn en voortdurend tevergeefs op de vluchters vuren, maar bovendien over verscheidene auto’s en motoren beschikken die allemaal tegen bomen rijden of van besneeuwde wegen af glibberen. De slechteriken als bovenmatig stupide – het is blijkbaar buitengewoon moeilijk om dat te vermijden.

Maar er staat zeer veel geloofwaardigs tegenover, zowel in de aankleding als in het verhaal zelf. Zo bevat Oorlogswinter verschillende elementen die dilemma’s uit de bezettingsgeschiedenis genuanceerd uitbeelden, waaronder een overtuigende, schipperende maar integere burgemeester in bezettingstijd en diverse andere karakters die veel subtieler worden neergezet dan de vaak wel heel eenduidige en karikaturale ‘goeden’ en ‘fouten’ in oorlogsfilms.

Ook het aangrijpendste moment van de film vind ik overtuigend. Weliswaar lijkt de executie van drie gijzelaars, onder wie de vader van de jonge hoofdpersoon, mij veel te sterk geënsceneerd als een publiek spektakel, waarbij de jongen ook nog eens door twee Duitse militairen wordt opgevangen als hij vlak voor de fatale schoten op zijn vader af rent. Hoogst onwaarschijnlijk. Maar als extra dramatisch aangezette verbeelding van wat wel degelijk een authentieke kern is van de werkelijke gebeurtenissen van toen, staat die executie voor een wezenlijke dimensie van diep ingrijpende ervaringen uit de bezettingstijd. Een film is geen wetenschappelijke reconstructie.

J.C.H. Blom (1943) is gepensioneerd historicus. Hij was hoogleraar Nederlandse geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam en directeur van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie.

Andere Tijden
De televisieserie Andere Tijden is nu beschikbaar in een verzamelbox. In tien delen zijn 122 afleveringen samengevoegd, onder thema’s als ‘de Koude Oorlog’ en ‘het dagelijks leven in Nederland’. Dertig dvd’s vol interviews en historisch onderzoek en vaak nieuw beeldmateriaal.
Andere Tijden. Complete dvd-box. € 99,99. Info: www.nostalgienet.nl.

Johanna de Waanzinnige
Johanna van Castilië (1479-1455) staat ook wel bekend als Johanna de Waanzinnige. Hoe zag haar leven eruit? Was Johanna echt waanzinnig? Dit theaterstuk van toneelgroep De Kern gaat over het ongelukkige leven van ‘de eerste koningin van Nederland’.
Johanna de Waanzinnige, of de waanzin van de werkelijkheid Tot en met 28 februari in diverse theaters. Info: www.onstage.nl.

Anonyma
Duits-Poolse film over een jonge Berlijnse die probeert te overleven in de dagen dat het Rode Leger de stad heeft bezet. De film is gebaseerd op dagboekaantekeningen die pas na de dood van de schrijfster in 2002 onder dezelfde titel zijn uitgegeven.
Anonyma Vanaf 15 januari in diverse bioscopen. Info: www.anonyma.film.de.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Interview

Middeleeuwse kunst moest mooi én stevig zijn

Middeleeuwse kunst moest lang meegaan. Kunsthistoricus Jan van Daal ontdekte dat kunstenaars en opdrachtgevers contracten sloten over de duurzaamheid van kunstwerken.  ‘Kerken of gilden die in de Middeleeuwen een groot kunstwerk zoals een groot glas-in-loodwerk wilden laten maken, dachten na over hoelang dat mee moest gaan,’ vertelt Van Daal, schrijver van het proefschrift On Durable...

Lees meer
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Artikel

Schandaal rond Bidens gezondheid: hij is niet de eerste president die zijn ziekte verzweeg

Uit een nieuw boek blijkt dat Joe Bidens gezondheidsproblemen tijdens zijn presidentschap erger waren dan gedacht. In 1919 probeerde president Woodrow Wilson zijn ziekte ook zoveel mogelijk uit de publiciteit te houden. Zijn vrouw Edith Wilson hield hem uit de wind en nam allerlei taken van hem over. In het boek Original Sin schrijven journalisten dat...

Lees meer
Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’
Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’
Interview

Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’

Oud-VVD-leider en oud-vicepremier Hans Wiegel roemde in 2017 de Britse staatsman Winston Churchill om zijn moreel leiderschap tijdens de Tweede Wereldoorlog. ‘Hij was van doorslaggevende betekenis.’ Wanneer hoorde u voor het eerst van Winston Churchill?‘Ik zal een jaar of twaalf zijn geweest, ik meen dat dit op school was.’ Maakte hij meteen indruk op u?‘Ik...

Lees meer
De olifant van Karel de Grote
De olifant van Karel de Grote
Artikel

Trump krijgt een vliegtuig cadeau, Karel de Grote kreeg iets veel opvallenders

Een Qatarees cadeau leidt tot ophef in de VS: het emiraat wil president Donald Trump een vliegtuig ter waarde van 400 miljoen dollar schenken. Diplomatieke giften zijn al sinds de Oudheid een belangrijk onderdeel van internationale betrekkingen. Zo kregen heersers vroeger olifanten, relikwieën en koffieplantjes cadeau. President Trump vindt de controverse rond het cadeau uit...

Lees meer