In 1972 verscheen het spannende en ontroerende kinderboek van Jan Terlouw Oorlogswinter. Het is verslonden door vele generaties jonge en oudere lezers. Nu is het verhaal, dat deels is geïnspireerd door eigen ervaringen van de auteur, verfilmd. Daarbij wordt het boek niet strak gevolgd, maar is een nieuw scenario gemaakt, dat veel moest weglaten.
Hoe erg dat is kan ik niet beoordelen. Mijn kinderen lazen zelf toen zij aan Oorlogswinter toe waren en het kwam er niet van ‘mee te lezen’. Daardoor kon ik nu onbevangen – althans ongehinderd door kennis van het boek – naar de film kijken. Maar inderdaad: ook de film is spannend en gevoelig, en bovendien zeer spectaculair en toch ook subtiel. Een aanrader, kortom, waarvan niet te veel moet worden weggegeven.
Volgens de maker Martin Koolhoven is het hoofdthema het verlies van onschuld en de vervroegde volwassenwording van de veertienjarige hoofdpersoon. De laatste oorlogsmaanden waarin het verhaal zich afspeelt zijn zo bezien vooral decor. Toch lijkt mij in dit tijdschrift vooral de vraag relevant of er een enigszins geloofwaardig beeld van de oorlog oprijst.
Het grote avontuur dat deze jongen beleeft, laat zoals zo vaak in oorlogs- en avonturenfilms een samenballing zien van ongelijksoortige en in de werkelijkheid zelden in tijd samenkomende gebeurtenissen. Die hebben stuk voor stuk zeer herkenbare wortels in de werkelijkheid van oorlog en Bezetting, maar worden wel in menig opzicht stevig aangezet, zo niet opgeblazen. Daarmee krijgt het geheel als vanzelf onwaarschijnlijke elementen. Maar zonder dat kom je nooit tot een aangrijpend en opwindend (film)verhaal.
Een voorbeeld is de spectaculaire ontsnapping van de hoofdpersoon en de vluchtende gewonde Engelse piloot die hij had helpen verbergen. Deze ontsnapping vindt deels plaats in een koetsje met een paard ervoor. In volle galop ontkomen zij aan een grote overmacht aan Duitse militairen, die niet alleen zwaar gewapend zijn en voortdurend tevergeefs op de vluchters vuren, maar bovendien over verscheidene auto’s en motoren beschikken die allemaal tegen bomen rijden of van besneeuwde wegen af glibberen. De slechteriken als bovenmatig stupide – het is blijkbaar buitengewoon moeilijk om dat te vermijden.
Maar er staat zeer veel geloofwaardigs tegenover, zowel in de aankleding als in het verhaal zelf. Zo bevat Oorlogswinter verschillende elementen die dilemma’s uit de bezettingsgeschiedenis genuanceerd uitbeelden, waaronder een overtuigende, schipperende maar integere burgemeester in bezettingstijd en diverse andere karakters die veel subtieler worden neergezet dan de vaak wel heel eenduidige en karikaturale ‘goeden’ en ‘fouten’ in oorlogsfilms.
Ook het aangrijpendste moment van de film vind ik overtuigend. Weliswaar lijkt de executie van drie gijzelaars, onder wie de vader van de jonge hoofdpersoon, mij veel te sterk geënsceneerd als een publiek spektakel, waarbij de jongen ook nog eens door twee Duitse militairen wordt opgevangen als hij vlak voor de fatale schoten op zijn vader af rent. Hoogst onwaarschijnlijk. Maar als extra dramatisch aangezette verbeelding van wat wel degelijk een authentieke kern is van de werkelijke gebeurtenissen van toen, staat die executie voor een wezenlijke dimensie van diep ingrijpende ervaringen uit de bezettingstijd. Een film is geen wetenschappelijke reconstructie.
J.C.H. Blom (1943) is gepensioneerd historicus. Hij was hoogleraar Nederlandse geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam en directeur van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie.
Andere Tijden
De televisieserie Andere Tijden is nu beschikbaar in een verzamelbox. In tien delen zijn 122 afleveringen samengevoegd, onder thema’s als ‘de Koude Oorlog’ en ‘het dagelijks leven in Nederland’. Dertig dvd’s vol interviews en historisch onderzoek en vaak nieuw beeldmateriaal.
Andere Tijden. Complete dvd-box. € 99,99. Info: www.nostalgienet.nl.
Johanna de Waanzinnige
Johanna van Castilië (1479-1455) staat ook wel bekend als Johanna de Waanzinnige. Hoe zag haar leven eruit? Was Johanna echt waanzinnig? Dit theaterstuk van toneelgroep De Kern gaat over het ongelukkige leven van ‘de eerste koningin van Nederland’.
Johanna de Waanzinnige, of de waanzin van de werkelijkheid Tot en met 28 februari in diverse theaters. Info: www.onstage.nl.
Anonyma
Duits-Poolse film over een jonge Berlijnse die probeert te overleven in de dagen dat het Rode Leger de stad heeft bezet. De film is gebaseerd op dagboekaantekeningen die pas na de dood van de schrijfster in 2002 onder dezelfde titel zijn uitgegeven.
Anonyma Vanaf 15 januari in diverse bioscopen. Info: www.anonyma.film.de.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
