Op een billboard drinkt een lachende jongen Coca-Cola. Zijn gestippelde sjaaltje wappert in de wind. Het is een foto op de tentoonstelling Gewoon de jaren ’40. Op een andere foto voeren Duitse soldaten duiven in een park. Gewone taferelen? Niet helemaal. Het duiven voeren gebeurt twee dagen na het bombardement op Rotterdam. Het Coca-Cola-billboard zal snel verboden worden als Duitsland en de Verenigde Staten elkaar de oorlog verklaren. Bovendien staat er behalve ‘Hé dat smaakt’, op het affiche ook gekalkt: ‘ Engeland wint’, en: ‘OZO’ – Oranje Zal Overwinnen.
Kan dat eigenlijk wel, een tentoonstelling over de ‘gewone’ jaren veertig in Nederland? Hoeveel is er eigenlijk ‘gewoon’ in dat decennium? Dit spanningsveld proberen de tentoonstellingsmakers op te lossen door te beginnen met een overzicht van de politieke gebeurtenissen. Eén wand behandelt thema’s als oorlog en bevrijding, Indië en de Oranjes. Hitler, Stalin en een broodmager jongetje uit de hongerwinter hangen er, en een affiche van de film De eeuwige Jood.
De rest van de tentoonstelling gaat niet meer over de grootste schurken en helden, en ook niet meer over de ergste slachtoffers, maar over de doorsnee-Nederlanders. Maar ook zij leefden natuurlijk onder de bezetting. Hoe vreedzaam was hun dagelijks leven dus?
De minst door de oorlog geraakte ruimte op de expositie is die met het thema Thuis. Het jaren-veertig-interieur bevat bruine fauteuils, een bruinig tafelkleed, en een grote radio. Het enige wat aan de oorlog doet denken is één foto uit een fotoboek op tafel uit 1947. Daarop staan kogelgaten.
Ook de ruimte over kleding ziet er eigenlijk gezellig uit. Modellen uit een damesblad tonen japonnen en mantels. Een lief blauw babyjurkje hangt naast een snoezig roze babyjasje. Maar als je goed kijkt, zijn er lappen op de jurken gestikt. Het jasje en het jurkje zijn uit een deken en een parachute gemaakt. Want textiel was op de bon.
Op de afdeling Voedsel demonstreert een vrouw op een foto een hooikist – een kist met hooi, waarin aardappels of rijst konden garen. Het is een still uit een instructiefilm. Huisvrouwen moesten leren koken met weinig brandstof. Een foto van een gaarkeuken: mannen in overall kieperen teilenvol aardappels in manshoge glimmende ketels. Op die ernaast groeit graan op het platgebombardeerde Weena in Rotterdam.
Herkennen de bezoekers iets van vroeger in de foto’s? Ze laten niks merken, maar lezen geconcentreerd de bordjes. Degenen die deze tijd hebben meegemaakt zullen ook vast veel missen. De expositie heeft namelijk streng alleen de meest beeldende foto’s uitgekozen en uitvergroot. In het onderdeel Fotografie komen ook wat ‘gewone’ kiekjes aan bod, vergezeld van persoonlijke verhalen. Op een ervan houden een man en een vrouw elkaars hand vast. Het zijn de broer en de moeder van de eigenaresse van de foto. Toen die gemaakt werd, vertelt ze, werd het Wilhelmus gespeeld, want de broer was net terug uit Duitsland. ‘Dat was de echte bevrijding.’
Heel ongewoon dus, het leven van ‘gewone’ mensen in de jaren veertig. Ook na de oorlog was er nog lang schaarste. De prettig overzichtelijke tentoonstelling toont fraai hoe drama en het alledaagse door elkaar liepen. Eén minpuntje: de teksten bij sommige foto’s zijn soms wat gewild losjes. Maar al met al is Gewoon de jaren ’40 een geslaagde opvolger van de exposities Knus. De jaren ’50, en Wauw! Nederland in de jaren’70.
Gewoon de jaren ’40 Tot en met 4 januari. Noord-Brabants Museum, Verwersstraat 41, ’s-Hertogenbosch. Open: di-vr 10-17 uur, za, zo 12-17 uur. Info: 073-68 77 877 of www.noordbrabantsmuseum.nl.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
