Thomas Heinrich von der Dunk is columnist van planet.nl, publicist in talrijke kranten, radio- en televisiecommentator, ingezonden-brievenschrijver, zoon van emeritus hoogleraar Hermann, presentator van tv-quizzen, lid van het Republikeins Genootschap, drager van lederen hoeden, alsmede architectuurhistoricus. Hij omschrijft zichzelf overigens als ‘cultuurhistoricus’, maar dat zal zijn omdat hij behalve over monumenten tevens veelvuldig zijn licht laat schijnen over de ondergang van de universiteit, de politiek van president Bush, de toestand van de natie, de oorlog in Irak (dan wel Kosovo of Afghanistan), de koers van de Europese Unie, de verkiezingscampagne van de PvdA, het ophangen van Saddam Hoessein, en alles wat verder zoal voorvalt in de wereld.
Deze Von der Dunk heeft, kortom, een tomeloze energie, maar of al die werkdrift steeds even vruchtbaar en ter zake kundig wordt gebruikt, is niet helemaal zeker. Hij is misschien wel – naast al het voorgaande – vooral een kind van zijn tijd: gefnuikt door de universiteit (waar werkdrift en recalcitrantie fataal zijn) en omarmd door de media (waar evenwichtige argumentatie en een terughoudend oordeel fataal zijn).
Probleem voor Von der Dunk is dat zijn ster is gerezen in een tijd van grote intellectuele inflatie in diezelfde media, waardoor opinies werden verdrongen door luidruchtige meninkjes, en commentaren door leuke oneliners. Daardoor is toon gaan regeren over inhoud, is het belang van de opiniepagina’s enorm geslonken, en zapt iedereen met een IQ boven de 100 weg als iemand op de tv zich opmaakt de wereld te duiden.
Ook bij Von der Dunk is het derhalve niet eenvoudig zinvolle bijdragen (zijn kritiek op de universiteit) te scheiden van narcistisch gezwatel (veel van het overige). Maar het dient gezegd dat hij van alle mediahistorici in academische zin het ijverigst is. Wie regelmatig publicaties zoals Bijdragen en Mededelingen Gelre, Maandblad Amstelodamum, Groninger kerken, Oud Hoorn of het Jaarbericht Stichting Utrechtse Kastelen raadpleegt, zal niet zelden artikelen van zijn hand tegenkomen over architectuurgeschiedenis.
Veel van die artikelen hebben hun weg gevonden naar Von der Dunks volumineuze Een Hollands heiligdom. Dit werk handelt over het vraagstuk in hoeverre de politieke en culturele eenwording van Nederland zichtbaar is in de architectuur van ons land. Uitgangspunt is dat de Bataafse Omwenteling van 1795 ‘zonder twijfel’ het voornaamste omslagpunt vormt in de meer dan vier eeuwen dat Nederland als staatkundige entiteit bestaat. (Er is – in lijn met Von der Dunks geneigdheid in de media – nogal veel ‘zonder twijfel’ in dit boek; soms komt de uitdrukking meermalen op één pagina voor.)
Aan de hand van case studies (zoals de modernisering van de Dam in Amsterdam, de geschiedenis van het Teylerhofje in Haarlem, de lutherse kerk van Hoorn, de beurs van Schiedam, de stadsbouwmeesters van Zwolle, het tijdschrift Maandelykse Nederlandsche Mercurius) en enkele samenvattende hoofdstukken poogt Von der Dunk in beeld te brengen hoe de overgang van een federaal bestel naar een gecentraliseerde eenheidsstaat ook in de bouwkunde z’n weerslag kreeg. Het einde van de soevereiniteit der oude provincies maakte, zo blijkt, een einde aan hun eigen bouwkundige tradities en was het begin van een proces van nationale uniformering.
Die culturele eenwording ging niet zonder slag of stoot. Von der Dunk spreekt onomwonden van ‘culturele expansie van Holland’, zoals hij ook zonder aarzeling spreekt over het ‘autoritaire’ karakter van de Bataafse Republiek, en de ‘uiterst gewelddadige’ restauratie der Oranjes in 1787, de ‘dictatoriale’ koning Lodewijk Napoleon, en de ‘liberale misrekening van de eeuw’ omdat de grondwetsherziening van Thorbecke ‘onbedoeld’ leidde tot politieke pluriformiteit.
Dat de bouwkundige geschiedenis in Nederland de lijn van verscheidenheid naar eenheid volgde, is niet erg verrassend, maar het is mooi dat die gang nu in beeld is gebracht met dit boek, dat door zijn nut de verbositeit van de auteur en zijn overdadige 125 pagina’s noten vergeeflijk maakt. Alleen dat herhaalde ‘zonder twijfel’ is jammer; want zonder twijfel stikt de geschiedschrijving in opinies.
Een Hollands heiligdom
Thomas H. von der Dunk
552 p. Bert Bakker, € 39,95
door Bastiaan Bommeljé
Dit artikel is exclusief voor abonnees
