Bernd Eichinger, de filmmaker die ons trakteerde op Der Untergang, heeft zich wederom over een stuk Duitse geschiedenis gebogen. En opnieuw is hij erin geslaagd om een historische actiefilm te maken en de toeschouwers mee te nemen op een achtbaanrit door de jaren zestig en zeventig.
Alle hoogte- en dieptepunten komen voorbij in Der Baader-Meinhof Komplex, over de Rote Armee Fraktion. Er zijn een adembenemende reconstructie van de dood van student Benno Ohnesorg bij een demonstratie tegen de sjah van Perzië in 1967, en beelden van een volstrekt demagogische Rudi Dutschke op het fameuze Vietnam-congres het jaar daarop. Wat mij betreft zijn dit de twee beste scènes uit de film.
Maar daarna gaat het snel bergafwaarts. We zien talloze politieacties en horen veel geschreeuw. Zelden hoorde ik in zo’n korte tijd zo vaak het woord Schweine. Aanslag op het hoofdkwartier van het Amerikaanse leger in Heidelberg: BOEM; de dood van Petra Schelm: takke, takke tak. De hongerdood van Carl Jan Raspe: Schweine; de gijzeling van de Duitse ambassade in Stockholm: BOEM BOEM. De zelfmoord van Ulrike Meinhof: Schweine; de executie van bankier Ponto: takke, takke tak; de executie van procureur-generaal Buback: takke, takke tak; de ontvoering van zakenman Schleyer: takke, takke tak. En dat tweeënhalf uur lang. De makers verzekeren ons in allerlei interviews dat ze ook veel respect voor de slachtoffers wilden tonen, maar ik heb een dergelijke eerbied in deze slagerswinkel niet kunnen ontdekken.
De film is vakkundig gemaakt, het tempo ligt hoog en de special effects zijn adembenemend. De oorverdovende soundtrack is goed voorzien van klassiekers uit de jaren zestig. De woeste autorit onder begeleiding van ‘My Generation’ door de Who kan zo worden doorgestuurd naar MTV. Maar klopt de film historisch een beetje?
Het antwoord op deze vraag is helaas teleurstellend: de film klopt veel te goed. Alle, maar ook werkelijk alle clichés en iconen uit deze tijd komen langs. Wie een beetje vertrouwd is met de Duitse geschiedenis ziet alle bekende foto’s en journaalopnamen terug; het enige verschil is dat ze nu bewegen en in kleur zijn. Deze nauwgezetheid maakt de film voorspelbaar en steriel. Film is een kunstvorm en geen nagespeelde documentaire. Waar een film als Das Leben der Anderen je, ondanks allerlei detailfouten, direct naar de keel grijpt, is deze film té correct en daardoor komt hij niet tot leven.
De personages blijven eendimensionaal. Waarom niet de diepte in gegaan met Gudrun Ensslin, de diabolische domineesdochter? Of met Ulrike Meinhof, de calvinistische saloncommunist? Waarom niet het karakter uitgediept van meesterspeurder Herold, in de film briljant vertolkt door Bruno Ganz? Dergelijke keuzes hadden de film interessant gemaakt. Aan de acteurs heeft het niet gelegen, die zijn stuk voor stuk zeer bekwaam en uiterst aangenaam om naar te kijken – dankzij Martina Gedeck krijg je bijna sympathie voor Meinhof.
Maar er is een groter bezwaar. In Eichingers vorige film Der Untergang leek het wel alsof Hitler in zijn eentje het Rode Leger te lijf was gegaan en eigenhandig de concentratiekampen had gebouwd. Van de medeplichtigheid van de Duitsers was geen spoor te bekennen. In interviews verklaarden de makers dat ze zich niet konden voorstellen dat de generatie van hun ouders zulke misdadigers telde.
Ook nu ontbreekt deze dimensie. Zo blijft tot mijn verbijstering onvermeld dat Schleyer mede als slachtoffer was uitgezocht omdat hij een briljante carrière had gemaakt in de SS. Nog veel vreemder is het om de antifascistische motivatie van RAF-leden als Ensslin en Meinhof te laten verdwijnen. Natuurlijk waren zij verdwaasd en ideologisch ontspoord, maar ze stonden wel midden in de discussies van de jaren zestig en zeventig over de erfenis van het Derde Rijk. Waarom dit aspect van de RAF onder het tapijt is geveegd is raadselachtig, maar wel in lijn met de bizarre presentatie van het Derde Rijk in de bunkersoap rond Hitler.
Wat betreft mijn eindoordeel sluit ik me aan bij de Frankfurter Allgemeine Zeitung: ‘Polit-Porno.’ Ik heb niets tegen porno, maar dit is te veel van het goede.
Willem Melching is Duitslanddeskundige aan de Universiteit van Amsterdam.
Bernd Eichinger, Der Baader-Meinhof Komplex. A-film, vanaf 20 november in de bioscoop.
Batavia
In 1629 slaat het VOC-schip De Batavia lek op de kust van Australië. Wat volgde was muiterij onder de bemanning en een gruwelijke strijd om te overleven. Over dit bloedige maar waargebeurde verhaal is een theatervoorstelling gemaakt met onder andere rollen voor Marc Klein Essink, te zien in theaters door het hele land.
De Batavia. Tot en met 5 februari in diverse theaters. Info: www.hummelinkstuurman.nl.
Joris Ivens
Joris Ivens is een van de pioniers geweest op het gebied van de documentaire filmkunst. Twintig van zijn filmklassiekers, waaronder De Brug uit de jaren twintig en zijn filmtestament Het verhaal van de wind, zijn samengebracht op een dvd-box onder de titel Joris Ivens. Wereldcineast. Voor de vijf dvd’s die de box bevat zijn meer dan een miljoen filmframes digitaal gerestaureerd.
Joris Ivens. Wereldcineast. Te koop vanaf 18 november, € 35,00. Info: www.justentertainment.nl.
Canon
De veelbesproken Canon van de Nederlandse geschiedenis verschijnt binnenkort ook als luisterboek. Vijftig hoogtepunten uit de Nederlandse geschiedenis worden verteld aan de hand van verhalen, door de auteur zelf ingesproken. In totaal bevat het luisterboek meer dan acht uur levendige informatie.
Gerben Graddesz Hellinga, Geschiedenis van Nederland. De canon van ons vaderlands verleden. 7 audio-cd’s. Walburg Pers, € 29,50; verkrijgbaar in de boekhandel of op www.walburgpers.nl.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
