Alle artikelen
In twaalf jaar 24 moorden, 45 roofovervallen, 380 diefstallen, ruim 300 inbraken en meer dan 30 brandstichtingen. Misdaadcijfers uit maffiastad Palermo? Eh… nee, ze komen uit het Brabantse Oss, dat tussen 1924 en 1936 geteisterd werd door een ongekende misdaadgolf. Mannen met bijnamen als Spekkoek, Soep en Slijp, en vrouwen met namen als Trien de Snol, zorgden ervoor dat Oss jarenlang het crimineelste dorp van Nederland was.
De misdaad was er extreem gewetenloos en gruwelijk. Zo kwamen in 1926 een vrouw en haar drie kinderen in een vuurzee om het leven toen een huizenbezitter hun huurhuis in brand liet steken om verzekeringsgeld op te strijken. De daders waren in Oss bij velen bekend, maar iedereen hield zijn mond. Sommigen zwegen uit haat tegen de geordende samenleving, anderen uit angst voor represailles. De omerta, de zwijgplicht, die we kennen van de maffia, regeerde ook Oss.
De misdaadgolf heeft altijd tot de verbeelding gesproken, omdat hij voor Nederland ongekend heftig was én een nationale politieke affaire voortbracht. Willem Nagel (J.B. Charles) schreef er in 1949 het proefschrift De criminaliteit van Oss over. In 1982 bundelde Martin Schouten in De zaak Oss de negen artikelen die hij in de Haagse Post over het Osse verleden had geschreven. Tien jaar geleden ging Jos Smeets in De affaire Oss in op de strijd tussen politie en marechaussee in Oss.
Een uitstekend historisch overzicht, met veel aandacht voor de beeldvorming over de Osse criminaliteit, geeft De bende van Oss. Tussen sabel en mes van de historici Gerard Rooijakkers en Leo Hoeks. De publicatie valt niet toevallig samen met de speelfilm De bende van Oss. Het boek, dat tientallen stills uit de film bevat, richt zich op iedereen die na het zien van de film meer wil weten over de misdaad in Oss.
Boek en film schetsen geen nostalgisch beeld van het verleden. Dat is vooral voor een Nederlandse speelfilm bijzonder, omdat Nederlandse filmmakers de verleiding om het verleden te romantiseren zelden kunnen weerstaan. Dat de makers van De bende van Oss die valkuil hebben vermeden is een compliment waard. De criminaliteit in hun film is niet glamourrijk, maar rauw en wreed.
Spil van de in 1938 spelende film is caféhoudster en prostituee Johanna, door iedereen Johanna de Snol genoemd, die gevangenzit in een huwelijk met een bruut. Dat zij droomt van een leven in Amerika lijkt romantische filmonzin, maar wie het boek erbij pakt, leest dat geregeld criminelen uit Oss naar Amerika vluchtten.
De kijker kijkt door Johanna’s ogen naar het corrupte en misdadige Oss, waar fabriekseigenaren en de katholieke kerk het voor het zeggen hebben. Dat de Joodse eigenaar van een vleesfabriek zijn arbeidsters seksueel misbruikt lijkt gezocht, maar klopt met de geschiedenis. Dat geldt ook voor de pastoor die zijn handen niet kan thuishouden.
De bende van Oss gaat over elite versus onderklasse, maar nog meer over katholiek Brabant versus protestants Holland. De uit Holland afkomstige marechaussee – te hulp geroepen om de criminaliteit uit te roeien – wordt door iedereen gehaat. Het kruitvat ontploft als een wachtmeester van de marechaussee wordt doodgeschoten. Dat deze moord in werkelijkheid ruim veertig jaar eerder plaatsvond, noemen we bij een film legitieme historische verdichting.
De film eindigt met de nationale politieke rel die ontstond toen de marechaussee zich na het achter de tralies krijgen van zeventig criminelen stortte op corruptie en seksueel misbruik binnen de Osse elite. Dat was niet de bedoeling. Onder druk van zijn Brabantse geestverwanten gaf de katholieke minister van Justitie Goseling opdracht om te stoppen met het onderzoek.
De Tweede Kamer liet het verbijsterende staaltje klassenjustitie niet passeren. De emoties liepen tijdens een debat in 1939 zo hoog op dat NSB’er Rost van Tonningen (‘Oss is een voorproefje van de katholieke dictatuur die zal volgen’) uit de vergaderzaal werd gezet. Een Kamermeerderheid veroordeelde Goselings doofpotbeleid en eiste zijn vertrek. Twee dagen later viel het kabinet-Colijn 4. Officieel op het financieel-economische beleid, maar de affaire-Oss had het laatste duwtje gegeven.
De bende van Oss is meeslepende historische fictie én geeft blijk van historisch bewustzijn. Een zeldzame combinatie in Nederlandse films.
André van Duren
De bende van Oss
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Rauwe misdaad in Oss
In twaalf jaar 24 moorden, 45 roofovervallen, 380 diefstallen, ruim 300 inbraken en meer dan 30 brandstichtingen. Misdaadcijfers uit maffiastad Palermo? Eh… nee, ze komen uit het Brabantse Oss, dat tussen 1924 en 1936 geteisterd werd door een ongekende misdaadgolf. Mannen met bijnamen als Spekkoek, Soep en Slijp, en vrouwen met namen als Trien de...
Een brief van admiraal Nelson
Voor Nederlandse begrippen heeft de verbouwing van het Amsterdamse Scheepvaartmuseum niet eens bijzonder lang geduurd. Ruim vier jaar nadat de laatste bezoekers het pand begin 2007 moesten verlaten zal het museum op 2 oktober weer zijn deuren openen. Het gebouw uit 1656 is grondig onder handen genomen. Bij een vernieuwd museum hoort ook een vernieuwde...
Prachtige kleuren en een snoezig Kameeltje
Felblauw is de hoofddoek van Maria. Baby’tje Jezus zit er half onder, en kijkt de toeschouwer ernstig aan. Zijn handje ligt op de rand van de tekening, eromheen zijn blauwe akeleien getekend. Deze miniatuur van tien bij zeven centimeter, toegeschreven aan Jean Fouquet, is een van de topstukken op de expositie Machtige en mooie Middeleeuwen...
Signalementen
De vierde eeuw of hoe het christendom staatsgodsdienst werd Wim Jurg 200 p. Damon, € 29,90 In de vierde eeuw na Christus werd het christendom de staatsgodsdienst van het Romeinse Rijk. De eeuw die begon met christenvervolgingen sloot af met het verbod de oude goden te vereren. Wim Jurg vraagt zich af of de omvorming...
Maarten van Rossem
Weet u het nog? Die emoties en hysterie die de weken na 9/11 zo’n lichtelijk spookachtig karakter gaven. De Derde Wereldoorlog was begonnen, en als het al geen Derde Wereldoorlog was dan toch wel een nieuwe, en veel ergere Koude Oorlog, want de wereldwijde jihad was oneindig veel gevaarlijker dan het communisme ooit was geweest....
In beeld: Heilige oorlog
Van de megalomane oorlogsretoriek van Bush tot de schokkende moorden van eenling Breivik, telkens weer blijken de kruistochten een inspiratiebron te zijn voor de rechtvaardiging van een oorlog. Maar met uitzondering van het onverwachte succes van de Eerste Kruistocht zijn de kruistochten vooral een fiasco geweest. Het jaar 1099: een gigantisch leger staat voor de...
Lezersforum: ‘NHM werd een gebed zonder einde’
‘De gewone man en vrouw willen een mooi ingericht museum en we krijgen alleen maar geruzie over de plaats van vestiging en de eventuele indeling.’ H.P.C. Lavrijsen verwoordt de frustratie van veel lezers, die de discussies rond het Nationaal Historisch Museum de afgelopen jaren hebben gevolgd. Met de stelling ‘Het is goed dat de subsidie...
‘Wij zijn de nationale schatkamer’
‘We hebben niet lang geleden een model van een Javaanse marktstal uit de negentiende eeuw gekocht. En uit dezelfde tijd hebben we vijf portretten aangeschaft van Javaanse hoffunctionarissen. Meestal worden de gekoloniseerden als slaaf, arbeider of bediende afgebeeld. Maar hier zie je mensen die autocratie en gezag uitstralen. De marktstal laat de diversiteit van Batavia...
Behoefte aan nieuw idealisme
Hoewel de PvdA is opgericht in 1946 zijn veel Nederlandse sociaal-democraten lange tijd, zeker tot 2002, van mening geweest dat hun partij eigenlijk twintig jaar jonger was. De ‘echte’, ‘progressieve’ PvdA dateerde immers van 1966. Nadat in dat jaar tijdens de Nacht van Schmelzer was gebleken dat confessionele politici niet te vertrouwen waren, zouden de...
Waar zou Amerika zijn zonder Lafayette
Frankrijk en de Verenigde staten hebben een lange relatie vol hoogte- en dieptepunten. Zo haalde president Charles de Gaulle zijn Amerikaanse collega Lyndon B. Johnson het bloed onder de nagels vandaan toen hij Frankrijk terugtrok uit het militaire commando van de NAVO, omdat de aanwezigheid van buitenlandse soldaten op Frans grondgebied de soevereiniteit aantastte. Johnson...
Waar zou Amerika zijn zonder Lafayette?
Frankrijk en de Verenigde staten hebben een lange relatie vol hoogte- en dieptepunten. Zo haalde president Charles de Gaulle zijn Amerikaanse collega Lyndon B. Johnson het bloed onder de nagels vandaan toen hij Frankrijk terugtrok uit het militaire commando van de NAVO, omdat de aanwezigheid van buitenlandse soldaten op Frans grondgebied de soevereiniteit aantastte. Johnson...
Tsjechische volksheld in de uitverkoop
Lang gold de hussitische vechtjas Jan Žizka als een icoon van de eeuwenlange Tsjechische onafhankelijkheidsstrijd. Nu stoot de Tsjechische staat een aan hem gewijd herdenkingscomplex af. ‘Het is alsof Frankrijk van het nationale monument voor Napoleon af zou willen,’ zegt Jiří Zimola, hoogste bestuurder van de provincie Zuid-Bohemen. De hussieten waren protestanten die in de...
