Home Dossiers De geschiedenis van de Sovjet-Unie en Rusland ‘Rusland zal nooit een democratie worden’

‘Rusland zal nooit een democratie worden’

  • Gepubliceerd op: 4 januari 2012
  • Laatste update 07 nov 2022
  • 4 minuten leestijd
‘Rusland zal nooit een democratie worden’
Cover van
Dossier De geschiedenis van de Sovjet-Unie en Rusland Bekijk dossier

Anton van Hooff:

‘In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, valt de westerse democratie niet terug te voeren op het klassieke Atheense voorbeeld. Die verbinding werd pas in de negentiende eeuw, dus in retrospectief, gelegd. Daarvoor was “democraat” een scheldwoord, ook voor revolutionairen. Zo lieten de Amerikaanse Founding Fathers zich inspireren door de Romeinse republiek; in navolging van Plato geloofden zij dat medezeggenschap van het volk slechts tot chaos kan leiden.

In werkelijkheid vindt het democratisch staatsbestel zijn oorsprong in het ontstaan van burgerlijk zelfbestuur in middeleeuwse steden. Dat was een samenspel tussen burgers en “heren”, waarbij laatstgenoemden de burgerij zekere rechten toekenden in ruil voor financiering van de oorlogen die zij zo graag voerden. Daaruit zijn onze stadhuizen en parlementen ontstaan.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Die traditie heeft zich in Rusland nooit kunnen ontwikkelen. De enige twee stedelijke burgerraden die Rusland in de zestiende eeuw kende, in Novgorod en Pskov, werden door Ivan de Verschrikkelijke afgeschaft. Het land is sindsdien altijd bestuurd door autocraten. Je zult in Rusland dan ook geen oude raadhuizen vinden, zoals je die bijvoorbeeld wel in de Baltische staten tegenkomt. Wel zie je momenteel in Rusland voor het eerst een grote middenklasse ontstaan, die van zich laat horen in de huidige protesten. Daar ligt dan ook mijn hoop op een democratische toekomst voor Rusland.’

Ruth Oldenziel:

‘Ik proef in die vraagstelling het oude slavofiele sentiment dat de zogenoemde “Russische ziel” van nature ongeschikt is voor “westerse” democratie. Dat idee is lang geleden ontstaan uit de interne Russische discussie over de toekomst van de Russische staat. De slavofielen keerden zich tegen Ruslands opening naar het Westen onder de tsaren Catherina en Peter de Grote. Ze voerden als argument tegen industrialisering en modernisering aan dat het Russische volk een geheel eigen, unieke cultuur kent en zich daarom niet door westerse ontwikkelingen mag laten beïnvloeden.

Dat statische idee van een onveranderlijke “Russische ziel”, die zich thuisvoelt in een autocratie, is onder Russische jongeren blijkbaar niet erg populair. Zij nemen geen genoegen meer met het sociaal contract dat Poetin met de burger heeft gesloten en dat erop neerkomt dat zij mogen consumeren zolang ze geen kritiek uiten op zijn beleid.

Het opzichtige stuivertje-verwisselen met zijn politieke kompaan Medvedev, het niet-nakomen van zijn beloften van afschaffing van de door jongeren als een hel ervaren dienstplicht, het tekort aan betaalbare woningen, gevoegd bij een algehele verslechtering van de economie vanwege de lage olieprijzen, heeft ertoe geleid dat Russische jongeren niet langer hun mond willen houden. Juist omdat in hun zelfbeeld Rusland in wezen een democratie is en geen dictatuur.’

James Kennedy:

‘Een goede historicus doet geen absolute voorspellingen. Wel durf ik te beweren dat het land niet hopeloos dictatoriaal is, alleen omdat het een hardnekkige autoritaire traditie kent. Het is goed te beseffen dat de Russische geschiedenis ook anders had kunnen verlopen. Zo had het experiment met een volksvertegenwoordiging, aan het begin van de twintigste eeuw, een vorm van democratie kunnen opleveren. Rusland had toen de pech een bijzonder autoritair staatshoofd te hebben: tsaar Nicolaas II. Daar kwamen de ontberingen van de Eerste Wereldoorlog bij en het geluk waarmee de bolsjewieken de daaropvolgende burgeroorlog wisten te winnen.

Ook in de jaren negentig had het heel anders kunnen lopen. Maar Jeltsin gaf prioriteit aan de ontwikkeling van een vrijemarkteconomie en had weinig aandacht voor democratische hervormingen. Zo werd in Rusland geen absolute scheiding der machten doorgevoerd en bleef een deel van het repressieve staatsapparaat van de communisten in stand, zoals de geheime politie.

Toch zie ik zelfs nu nog ingrediënten voor het ontstaan van een Russische democratie. Er is een civil society, zoals de onafhankelijke media of de milieubeweging, van waaruit kritiek op de overheid wordt geleverd. En door de economische groei is een middenklasse ontstaan die wil meepraten over politieke beslissingen. Bovendien zijn jonge Russen gemiddeld hoger opgeleid dan de Europeanen als geheel.’

Nieuwste berichten

Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Interview

Middeleeuwse kunst moest mooi én stevig zijn

Middeleeuwse kunst moest lang meegaan. Kunsthistoricus Jan van Daal ontdekte dat kunstenaars en opdrachtgevers contracten sloten over de duurzaamheid van kunstwerken.  ‘Kerken of gilden die in de Middeleeuwen een groot kunstwerk zoals een groot glas-in-loodwerk wilden laten maken, dachten na over hoelang dat mee moest gaan,’ vertelt Van Daal, schrijver van het proefschrift On Durable...

Lees meer
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Artikel

Schandaal rond Bidens gezondheid: hij is niet de eerste president die zijn ziekte verzweeg

Uit een nieuw boek blijkt dat Joe Bidens gezondheidsproblemen tijdens zijn presidentschap erger waren dan gedacht. In 1919 probeerde president Woodrow Wilson zijn ziekte ook zoveel mogelijk uit de publiciteit te houden. Zijn vrouw Edith Wilson hield hem uit de wind en nam allerlei taken van hem over. In het boek Original Sin schrijven journalisten dat...

Lees meer
Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’
Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’
Interview

Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’

Oud-VVD-leider en oud-vicepremier Hans Wiegel roemde in 2017 de Britse staatsman Winston Churchill om zijn moreel leiderschap tijdens de Tweede Wereldoorlog. ‘Hij was van doorslaggevende betekenis.’ Wanneer hoorde u voor het eerst van Winston Churchill?‘Ik zal een jaar of twaalf zijn geweest, ik meen dat dit op school was.’ Maakte hij meteen indruk op u?‘Ik...

Lees meer
De olifant van Karel de Grote
De olifant van Karel de Grote
Artikel

Trump krijgt een vliegtuig cadeau, Karel de Grote kreeg iets veel opvallenders

Een Qatarees cadeau leidt tot ophef in de VS: het emiraat wil president Donald Trump een vliegtuig ter waarde van 400 miljoen dollar schenken. Diplomatieke giften zijn al sinds de Oudheid een belangrijk onderdeel van internationale betrekkingen. Zo kregen heersers vroeger olifanten, relikwieën en koffieplantjes cadeau. President Trump vindt de controverse rond het cadeau uit...

Lees meer