Russische soldaten verkrachten niet

Eva Tas (1915-2007) was een uitzonderlijke communiste. Dat had ik al begrepen toen ik nog op de lagere school zat. Zij werkte net als mijn vader direct na de oorlog op de Amsterdamse redactie van het dagblad De Waarheid, waar ze op de armoedige jongens om haar heen diepe indruk maakte.

Eva Tas was mondain en schatrijk. Decennia later vertelde mijn vader nog over haar extravagante uiterlijk. In de tijd dat er aan alles een tekort was, verscheen Tas ter redactie in de lange, wijde New Look-rok waarmee Christian Dior de ontluisterde wereld een vleugje glamour schonk – de rok vereiste meters nauwelijks beschikbare textiel. Tas was ook bijzonder omdat ze had gestudeerd (wat communisten zelden was vergund), een scriptie had geschreven over vrouwenarbeid, ongetrouwd was gebleven (in de jaren waarin de hoeksteen hoogtij vierde) én zich altijd presen¬teerde met haar titel.

Dra Eva Tas was midden jaren tachtig dan ook een van de eersten die ik interviewde voor mijn proefschrift over de naoorlogse communistische vrouwenbeweging, waar zij zich, chic en hoogopgeleid als ze was, nooit echt thuis voelde.

Tas dankt haar bekendheid aan het feit dat ze jarenlang het gezicht was van het Nederlands Auschwitz Comité. Dat was in de tijd dat het comité nog door de CPN werd gemonopo¬li¬seerd en geen gerespecteerde, maar een verdachte, door de BVD nauwgezet gevolgde organisatie was.

Ik heb over de rol van Tas in het NAC herhaaldelijk kritisch geschreven. Daar wil ik het nu niet weer over hebben, al is die kritiek vermoedelijk wel de reden dat een zojuist verschenen levensschets over Tas wordt ontsierd door een miezerige afrekening inzake een kwestie waarmee zij helemaal niets te maken had.

Wat wil het geval? In datzelfde proefschrift onthulde ik dat soldaten van het Rode Leger op hun tocht westwaarts ex-gevangenen uit een buitenkamp van het concentratiekamp Ravensbrück hadden verkracht. Een bitter en verwarrend feit. Verwarrend, omdat ons tegelijk ontzag past voor de enorme Russische oorlogsoffers. Bitter speciaal voor de communistische verzetsstrijdsters die al die jaren hun hoop hadden gevestigd op deze kameraden. Het gebeuren werd in CPN-kringen dan ook weggemoffeld en wie het hardop durfde te fluisteren, werd uitgerangeerd.

Toen ik dit treurige verhaal in 1990 publiceerde, was het nieuws. De CPN bleef de feiten ontkennen en belasterde en intimideerde mijn bronnen. Maar het onderwerp seksueel oorlogsgeweld kwam op de onderzoeksagenda en mijn voorzichtige reconstructie werd bevestigd door getuigenissen uit binnen- en buitenland van vrouwen die dit hadden meegemaakt – na hun bevrijding uit Auschwitz, bijvoorbeeld, of toen ze blij uit de onderduik tevoorschijn kwamen. Doordat sedert de val van de Muur ook in Oost-Europa onderzoek naar de misdaden van het Rode Leger niet langer taboe is, krijgt het onderwerp ook daar nu aandacht.

Ik had gedacht dat het sinds de heruitgave van het dagboek Een vrouw in Berlijn, waarin een anonieme vrouw vertelt over de talloze verkrachtingen door Russische soldaten na de inname van Berlijn, zelfs tot de botste koppen wel was doorgedrongen hoe verschrikkelijk het Rode Leger heeft huisgehouden. Maar er blijven mensen die liever dan de waarheid te accepteren de brenger van de boodschap onthoofden.

Zo ook de biografen van Eva Tas, fellow-travelers après la lettre, die in een terloopse alinea suggereren dat ik het Ravensbrück-drama simpelweg uit mijn duim heb gezogen. Zouden ze denken dat ze Tas met deze geschiedvervalsing een dienst bewijzen? Ontkenning van de Holocaust is strafbaar. Ontkenning van massaverkrachting kan kennelijk zomaar passeren.

Een proces wegens reputatieschade is zonde van mijn tijd. En niet nodig. Systematisch seksueel geweld is inmiddels erkend als oorlogsmisdaad.