Alle artikelen
Honderd kilometer ten westen van Turijn ligt het Fort van Fenestrelle. Het was in de jaren 1860-61 een gevangenis voor Zuid-Italiaanse soldaten, die bij de Italiaanse eenwording weigerden zich te laten inlijven bij het Piemontese leger.
Sommigen overleefde de gevangenschap niet. Wat er precies in Fenestrelle is gebeurd, is onderwerp van een verhit debat.
Fenestrelle is een geliefd onderwerp in de zogeheten ‘meridionalistische’ literatuur, waarin de Italiaanse geschiedenis wordt beschreven vanuit het standpunt van het Zuiden. Daarin is de aansluiting bij het Noorden het resultaat van een brute verovering door de Piemontezen, die de nieuw verworven gebieden vervolgens koloniaal uitbuitten. In die interpretatie, die ook graag door zuidelijke politici wordt gehanteerd, is het Noorden verantwoordelijk voor de economische malaise in Zuid-Italië.
Volgens sommige publicisten zijn in Fenestrelle duizenden jonge zuiderlingen omgekomen en hun lijken opgelost in gebluste kalk. Anderen zouden het leven hebben gelaten in een heroïsche poging het fort in te nemen en op te rukken naar Turijn. Deze verhalen circuleren sinds een jaar of tien via boeken, pamfletten en websites. Vooral door toedoen van de ‘neobourbonse’ beweging, die het oude Koninkrijk der Twee Siciliën idealiseert en een zuidelijke tegenpool vormt van de Lega Nord.
Sinds 2000 zijn er jaarlijkse herdenkingen van ‘de slachtoffers van Fenestrelle’. Bij de herdenking in 2008 sprak de woordvoerder van de neoborbonici van 40.000 doden en maakte hij een vergelijking met Auschwitz. Het jaar daarop bracht de staatstelevisie RAI een documentaire over Fenestrelle onder de titel Het concentratiekamp van de Savoia’s (de Piemontese koningen).
Voor Alessandro Barbero, hoogleraar mediëvistiek aan de Universiteit van Oost-Piemonte, was dat reden om na te gaan wat er in Fenestrelle echt is gebeurd. In zijn onlangs verschenen boek De gevangenen van de Savoia’s schrijft hij dat de verhalen over de duizenden die van kou en honger zouden zijn omgekomen teruggaan op in 1861 verschenen artikelen in de katholieke pers. Gezien de vijandige opstelling van de kerk tegenover de jonge Italiaanse staat is dit geen objectieve bron.
De door Barbero geraadpleegde archieven tonen een heel andere realiteit. In Fenestrelle waren geen duizenden militairen gedetineerd, maar hoogstens 2000. Daarvan zijn er zeven in het fort overleden. De ‘opstand’ betrof een groep van tien mannen, die na een vluchtpoging werden berecht en vrijgesproken. En het strooien van gebluste kalk op de lijken was een in die tijd gebruikelijke ontsmettingsmaatregel.
De publicatie van Barbero’s boek heeft woedende reacties opgeroepen. Tegenstanders zeggen dat hij niet al het beschikbare archiefmateriaal heeft gebruikt en voorbijgaat aan andere gruwelen. Niemand heeft kunnen aantonen dat er in Fenestrelle inderdaad een slachting heeft plaatsgevonden. Maar voor sommigen is dit het bewijs dat het belastende materiaal is verdonkeremaand. Daar valt niet tegen te redeneren.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Een ‘concentratiekamp’ voor Zuid-Italianen
Honderd kilometer ten westen van Turijn ligt het Fort van Fenestrelle. Het was in de jaren 1860-61 een gevangenis voor Zuid-Italiaanse soldaten, die bij de Italiaanse eenwording weigerden zich te laten inlijven bij het Piemontese leger. Sommigen overleefde de gevangenschap niet. Wat er precies in Fenestrelle is gebeurd, is onderwerp van...
LESSEN: ‘Gouden Eeuw was een tijd van stagnatie’
Graaiende bestuurders, vercommercialisering van collectieve voorzieningen, toenemende sociale ongelijkheid. Het doet Bas van Bavel, hoogleraar economische en sociale geschiedenis aan de Universiteit Utrecht, sterk denken aan de zeventiende-eeuwse Republiek. Want nee, de Gouden Eeuw was helemaal geen tijd van voorspoed. In werkelijkheid verrijkte een kleine elite zich ten koste van de gewone bevolking. Van Bavel:...
STELLING: ‘Het is terecht dat Frankrijk zijn ex-kolonie Mali te hulp schiet’
Anton van Hooff: ‘Het Franse ingrijpen in Mali is een vorm van neokolonialisme. Waarom zou het anders juist Frankrijk zijn dat militair intervenieert in zijn voormalige kolonie? Er is geen sprake van een collectieve actie van de internationale gemeenschap. En de hulp die andere Afrikaanse naties hebben toegezegd schiet ook niet...
COLUMN: Maarten van Rossem
Naar alle waarschijnlijkheid zal de moord op Kennedy in de terugblikken op 1963 verreweg de meeste aandacht krijgen. Dat is begrijpelijk, want die moord was en is een trauma voor een hele generatie, en bovendien het schijnbare beginpunt van meer dan een decennium van ellende voor de Verenigde Staten. En ik vermoed dat de...
COLUMN: Annejet van der Zijl
De Spaanse schrijver Carlos Ruiz Zafón introduceerde het Kerkhof der Vergeten Boeken, maar er is een nog veel treuriger begraafplaats, namelijk die van de (nog) Nooit Geschreven Boeken. Iedere schrijver heeft ze: projecten die niet levensvatbaar bleken, niet van de grond kwamen of simpelweg verdrongen werden door andere. Ik kom ze nog weleens tegen,...
COLUMN: Martin Sommer
Zou het aan mij liggen, of klopt het dat je steeds vaker leest over moedwillig vergeten of weggestopte geschiedenissen? In het Volkskrant Magazine vertelde hiphopper Andrew Makkinga over zijn favoriete spullen. Daaraan vooraf ging een soort geloofsbelijdenis over hiphop. Wat is hiphop? Dat is de status-quo niet accepteren. ‘Niet wat onze geschiedenis betreft –...
BOEKEN: Engeland won de oorlog, de zwarten verloren de vrede
Het was de eerste keer dat het Britse imperium verslagen werd, althans de eerste keer in de negentiende eeuw. Bij Bronkhorstspruit en even later bij Majuba moest de British army in 1880 haar meerdere erkennen in een stelletje Boeren. Het zou de Engelsen nog een keer overkomen in 1899. In de zogenoemde Black Week...
BOEKEN: Een soldaat per inwoner van Nederland
133.000 man telde het Staatse Leger in 1713 bij het einde van de Spaanse Successieoorlog: 76.000 eigen soldaten en 57.000 subsidietroepen. Dat betekende dat elke veertien inwoners van de Nederlandse Republiek (met 1,9 miljoen inwoners) één soldaat moesten onderhouden. Dat viel financieel natuurlijk nooit vol te houden en al snel werd het leger dan...
BOEKEN: Het verleden heeft zijn eigen waarden
In 1995 werd de gerenommeerde VU-hoogleraar en kenner van de zeventiende eeuw A.Th. van Deursen medewerker van Historisch Nieuwsblad, toen nog een rebels blad van jonge historici die stevig tegen het establishment van hun vakgebied aan schopten. Van Deursen, die een jaar later met emeritaat zou gaan, schreef een aantal recensies die wegens hun...
Zoeken naar Terra Incognita
Op 1 augustus 1722 vertrok Jacob Roggeveen met drie schepen vanuit Texel op zoek naar Zuidland. Eeuwenlang was in Europa gespeculeerd over een continent ten zuiden van de evenaar. Het noordelijk halfrond bestond uit Noord-Amerika, Europa en het noordelijk deel van Azië, dus móést dat zuidelijk halfrond een vergelijkbare landmassa hebben om de aarde in...
BOEKEN: Signalementen
Het land van herkomst. Perspectieven op verbondenheid met Marokko, 1960-2010Nadia Bouras300 p. Verloren, Є 30,00 De reputatie van Marokkanen houdt niet over in Nederland. Sinds de opkomst van Pim Fortuyn en de moord op Theo van Gogh proberen we ze krampachtig te laten inburgeren. Maar hoe kijken Marokkanen eigenlijk tegen Nederland aan? En tegen hun...
BOEKEN: Dreunende bommen en afwezige vaders
In de nazomer van 52 v.Chr. botsten de Romeinse legioenen van Caesar bij Alésia (tegenwoordig Alice-Sainte-Reine, Côte d’Or) op Gallische stammen onder aanvoering van Vercingetorix. Deze confrontatie eindigde na weken van uitputtende gevechten in een Romeinse triomf. De overgave van Vercingetorix betekende het einde van de klassieke Gallische beschavingen. Over...
