Alle artikelen
De Britse auteur Jessie Burton schetst in haar debuutroman Het huis aan de Gouden Bocht een verhaal achter het poppenhuis van Petronella Oortman. Het poppenhuis is een van de kopstukken uit het Rijksmuseum. In de roman, gebaseerd op historische feiten, ontvangt Nella in het Amsterdam van 1686 het poppenhuis als huwelijksgeschenk van haar echtgenoot. ‘Het poppenhuis was een reflectie van de Nederlandse Republiek en zijn handelsrelaties.’
Hoe bent u in aanraking gekomen met Petronella Oortman en haar poppenhuis?
‘In 2009 bezocht ik tijdens een vakantie het Rijksmuseum. Toen ik het poppenhuis zag, vond ik het direct erg indrukwekkend. Toen ik erachter kwam dat het een exacte kopie was van het huis van Petronella Oortman raakte ik nog meer geïntrigeerd. Ik was met name gefascineerd door de maatschappij waarin dit poppenhuis heeft kunnen ontstaan. Het poppenhuis was een reflectie van de Nederlandse Republiek en al zijn handelsrelaties. Petronella liet echte ambachtslieden, onder meer uit Java, delen van het huis maken.’
Wat was de functie van poppenhuizen? En wat maakt het poppenhuis van Petronella Oortman zo bijzonder?
‘Dit poppenhuis is rijkelijk versierd. Het bestaat uit iepenhout en eikenhout en het is versierd met inlegwerk van tin op schildpad. Er was een werkende fontein en alle miniatuurboeken zijn handgeschreven. Alle schaalverhoudingen zijn perfect, wat erg bijzonder is.’
‘De poppenhuizen hadden een educatieve functie. Jonge vrouwen konden via deze poppenhuizen leren hoe zij een goed huishouden moesten leiden. Voor jonge kinderen waren de poppenhuizen vaak veel te kostbaar om mee te spelen.’
‘Maar bovenal was het poppenhuis een statussymbool. Dit poppenhuis kostte toentertijd 13.000 gulden, net zo veel als een echt huis. Ik vind het fascinerend om te zien dat Amsterdam een samenleving kende waarin het mogelijk was om zulke bedragen uit te geven aan zaken die je niet kunt gebruiken. Dat het toen ook al uitzonderlijk was, blijkt wel uit het feit dat het poppenhuis al in 1710 zeer nauwkeurig is nageschilderd door Jacob Appel.’
Welke aspecten van het verhaal zijn historisch correct en waar begon uw creatieve inbeelding? In hoeverre is uw Nella (Petronella) fictief?
‘Ik heb nooit getracht of beoogd om een historische recreatie te schetsen. Het is meer een impressie. Behalve Petronella Oortman en haar echtgenoot Johannes Brandt, een VOC-koopman, heeft geen van de personages echt bestaan. Mijn versies van Nella en Johannes zijn bovendien geheel fictief. In het verhaal is ze een jonge vrouw die naar de stad komt. Ook wonen ze in mijn versie aan de Herengracht. In werkelijkheid woonden ze aan de Warmoesstraat, maar ik denk niet dat ze het erg zouden vinden dat ik ze verhuisd heb naar de Gouden Bocht.’
‘Bepaalde aspecten, zoals de kleding van vrouwen die aan de buitenkant heel sober leek, maar van binnen de mooiste stoffen bevatte, alsmede de doodstraf voor homoseksuelen, waren wel degelijk waar. Op andere punten heb ik een klein beetje gesmokkeld met de tijd. Het Amsterdamse stadbestuur verbood idolatrie eerst in de jaren ’20 en later nogmaals in de jaren ’70 van de zeventiende eeuw. Toch heb ik dit gebruikt in mijn verhaal, ondanks dat het zich in 1686 afspeelt.’
Johannes was voor zijn tijd bijzonder progressief. Hoe waarschijnlijk was dit?
‘Ik heb van Johannes Brandt een vooruitstrevende denker gemaakt. Misschien was dit gedeeltelijk anachronistisch, maar dit was wel mijn idee van hem. Hij meent dat iedereen gelijk zou moeten zijn. Daarom heeft hij ook een donkere bediende in huis. Waarschijnlijk zouden de meeste mannelijke bediendes niet donker zijn geweest en zouden zij ook niet de kennis van de bediende van Johannes bezitten, maar het was niet ongebruikelijk.’
‘In de roman neemt Johannes een wees op uit het Burgerweeshuis in zijn huishouden. Ook dit is waarschijnlijk. Vooral weduwen en rijke vrouwen waren betrokken bij weeshuizen. Hulp aan wezen werd immers gezien als waarborg voor een plekje in de hemel.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
‘Het poppenhuis kostte net zoveel als een echt huis’
De Britse auteur Jessie Burton schetst in haar debuutroman Het huis aan de Gouden Bocht een verhaal achter het poppenhuis van Petronella Oortman. Het poppenhuis is een van de kopstukken uit het Rijksmuseum. In de roman, gebaseerd op historische feiten, ontvangt Nella in het Amsterdam van 1686 het poppenhuis als huwelijksgeschenk van haar echtgenoot. ‘Het...
Het begin van de Eerste Wereldoorlog
Oekraïne en Rusland leggen in hoog tempo loopgraven aan, taferelen die doen denken aan de Eerste Wereldoorlog. Hoe begon de oorlog die miljoenen mensen het leven kostte?
Nederlandse spionnen in Engeland tijdens de Eerste Wereldoorlog
De Britse geheime dienst ontmaskerde tijdens de Eerste Wereldoorlog twee Nederlandse spionnen. Ze bleken vanuit Engeland berichten aan de Duitsers te sturen. Het duo werd zonder pardon gefusilleerd – en vrijwel meteen vergeten. In het voorjaar van 1915 gebeurde er iets vreemds in Southampton: de bevolking leek van de ene op de andere dag een...
Zeepfabriek: Britse propaganda in de Eerste Wereldoorlog
In 1917 zochten de Engelsen een manier om de haat tegen Duitsland aan te wakkeren. Daarom suggereerden ze dat hun vijand lijken van soldaten tot zeep verwerkte in een zeepfabriek. Die propaganda in de Eerste Wereldoorlog bleek zeer effectief. De Eerste Wereldoorlog was de eerste oorlog die niet alleen met het zwaard, maar ook met...
Nederlandse adel vocht voor Duitsland tijdens WOI
Tientallen adellijke mannen van Nederlandse afkomst vochten tijdens de Eerste Wereldoorlog aan Duitse zijde. Uit sympathie voor de keizer of omdat ze de Duitse nationaliteit wilden verwerven. Niemand beschouwden hen als overlopers. Franz Graf zu Ortenburg betwijfelt of hij kan helpen. Hij is niet zo goed op de hoogte van de daden van zijn grootvader...
Frederik van Eeden (1860-1932)
Psychiater en schrijver Frederik van Eeden gedroeg zich als een profetisch intellectueel. Maar tijdens de Eerste Wereldoorlog raakte hij de draad kwijt. Tot hij in 1917 de kans kreeg de rol van vredesapostel te spelen. Toen Jan Peter Balkenende in 2006 in een open brief aan Harry Mulisch de intellectuelen van Nederland opriep hun ‘brede...
INTERVIEW Guido van Hengel over de WOI-krant
Op 28 juni is het honderd jaar geleden dat de Eerste Wereldoorlog uitbrak. Ter gelegenheid daarvan brengt Historisch Nieuwsblad elke twee maanden een krant uit met originele berichten uit de dagbladen van toen. ‘Dat roept een sterke historische sensatie op,’ zegt Guido van Hengel, die de krant samenstelde. Van Hengel is docent/onderzoeker aan de Rijksuniversiteit...
LESSEN Eerste Wereldoorlog
Het is dit jaar honderd jaar geleden dat de Eerste Wereldoorlog uitbrak. Wim Klinkert, hoogleraar militaire geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam en medeauteur van het recent verschenen boek Nederland neutraal. De Eerste Wereldoorlog 1914-1918, vindt het positief dat de Eerste Wereldoorlog nu volop in de belangstelling staat. ‘Omdat wij neutraal bleven,...
STELLING WOI museum
Anton van Hooff: ‘Nee, dat lijkt me geen goed idee. Er zijn in Nederland veel te weinig tastbare herinneringen aan de Eerste Wereldoorlog. Een aantrekkelijke collectie kun je daarom nooit opbouwen. Een dergelijk museum zal volledig afhankelijk zijn van filmpjes en “virtuele presentaties”. Daar heb ik een hekel aan. Filmpjes bekijk ik wel...
COLUMN Martin Sommer
Voor de krant mocht ik onlangs naar Warschau. Ik had een stad verwacht met grauwe Stalin-flats. Dat viel reuze mee. De zon scheen, Warschau lag er welvarender, opgewekter en mooier bij dan ik dacht. Achter een snelweg die je alleen met doodsverachting kon oversteken, stroomde de Wisla. Aan de overkant wuifden bleekgroene wilgen. Ik wilde...
COLUMN Annejet van der Zijl
Een van de meest indrukwekkende boeken die ik las over de oorlog die in 1914 begon, is 1913 van de jonge Australische historicus Charles Emmerson. Hij kwam op het even simpele als geniale idee om aan de hand van krantenartikelen, vertrouwelijke ambassaderapporten, brieven en dagboeken de wereld te beschrijven zoals die toen was. Daarmee slaagt...
SIGNALEMENTEN Eerste Wereldoorlog
De afgelopen maanden verschenen een heleboel boeken over de Eerste Wereldoorlog. Ik heb er een aantal voor u geselecteerd. Het startschot. Op jacht naar Gavrilo Princip, de moordenaar die de wereld in oorlog bracht Tim Butcher 384 p. Prometheus/Bert Bakker, € 24,95 De Eerste Wereldoorlog begon met het fatale schot in Sarajevo. De 19-jarige Gavrilo...
