Alle artikelen
Eerlijk gezegd keek ik wel even verbaasd op toen ik het nieuwe boek Van dorpsplein tot cyberspace van Joris van Eijnatten in handen kreeg. Cyberspace, bestaat dat dan nog? Was dat niet een of ander veelbelovend, maar wazig idee waar mensen tien, vijftien jaar geleden veel van verwachtten en dat sindsdien geruisloos uit ons leven verdwenen is? Niets veroudert zo snel als nieuwe technologieën en voor het spreken daarover geldt dat mogelijk nog meer.
Bij het woord ‘cyberspace’ dacht je aan de onmetelijke ruimte van het heelal. De belofte leek te zijn dat er in de wereld van de geest ook zo’n ruimte aan het ontstaan was, waarin oneindig veel te verkennen viel. Het was alsof er een compleet nieuwe wereld naast onze gewone alledaagse, fysieke ontstond: een soort platonische verdubbeling van de wereld, maar niet zo karig als Plato’s zuivere ideeënwereld. Eerder een wereld met een enorme veelheid en veelvuldigheid.
Maar wat ooit cyberspace heette, bleek uiteindelijk geen andere wereld te zijn en is gewoon een onderdeel van onze leefwereld geworden, merkt Joris van Eijnatten op. Tegelijkertijd leven we volgens hem ook nog steeds op het dorpsplein. Door moderne communicatietechnologie is dat wel veranderd, maar nog steeds is het herkenbaar. In de wereld van internet dient het dorpsplein zich trouwens in allerlei gedaanten aan. Denk aan gezellig babbelende of ruziënde twitteraars.
Alles blijft. Zo heb ik althans de boodschap van Van Eijnattens boek over de geschiedenis van de communicatie opgevat. Dat wil zeggen, er komen in de geschiedenis veel nieuwe mogelijkheden tot contact bij, maar mensen blijven ook communiceren op oude vertrouwde manieren.
Van Eijnatten biedt geen chronologische opgezette geschiedenis. Hij rafelt zijn onderwerp, dat zo ongeveer het hele sociale verkeer van de mensheid van oude tijden tot heden omvat, thematisch in allerlei aspecten uiteen. Het boek bevat bijvoorbeeld een hoofdstuk over ‘natuurlijke locomotie’, met paragrafen over ‘voeten’, ‘hoeven’, ‘wielen’, ‘pedalen’ en ‘zeilen’. Een eindje verderop begint het onderdeel over ‘gebaande wegen’ bij ‘paden’, waar die voeten, maar ook hoeven van paarden of kamelen of fietswielen, zich over voortbewogen.
Je hobbelt op die manier door de geschiedenis: ineens kun je van cyberspace zomaar bij een geïllustreerde bijbel zijn die Karel de Kale in 845 aan een groep kanunniken schonk.
Van Eijnatten voert de lezer mee over de hele wereld. Van de binnenkomt van TROS, EO en Veronica in het Nederlandse omroepbestel gaat hij over op omroepmodellen in Japan, Engeland en Australië. Over Japan heeft hij het trouwens opvallend vaak.
Dit is een boek dat de gemiddelde Amerikaanse recensent waarschijnlijk als ‘duizelingwekkend’ zou omschrijven. Dat is het ook. Het gaat over van alles en nog wat: een grabbelton vol boeiende verhalen en leuke wetenswaardigheden (aan de faxmachine werd al in de negentiende eeuw gewerkt). Alles wat er over woord, tekst, geluid en beeld te zeggen valt, komt langs. Zelfs geur – want die deelt ook iets mee – komt aan de orde. De lezer moet zich wel gewillig mee laten leiden. De indeling is vernuftig, maar de auteur vertelt en poneert meer dan dat hij problematiseert.
Kortom, dit boek is een typisch product van het internettijdperk: het gaat van het een naar het ander.
Van dorpsplein tot cyberspace. Een cultuurgeschiedenis van de communicatie
Joris van Eijnatten
592 p. Prometheus Bert Bakker, € 49,95
Dit artikel is exclusief voor abonnees
BOEKEN: Van dorpsplein tot cyberspace – Joris van Eijnatten
Eerlijk gezegd keek ik wel even verbaasd op toen ik het nieuwe boek Van dorpsplein tot cyberspace van Joris van Eijnatten in handen kreeg. Cyberspace, bestaat dat dan nog? Was dat niet een of ander veelbelovend, maar wazig idee waar mensen tien, vijftien jaar geleden veel van verwachtten en dat sindsdien geruisloos uit ons leven...
BOEKEN: H.J. van Mook 1894-1965 – Tom van den Berge
De in Indië geboren Huib van Mook heeft vanaf het begin van zijn bestuurlijke loopbaan in 1918 als lijfspreuk ‘een vrij en gelukkig Indonesië’. Toch is uitgerekend hij de man die in 1947 als luitenant-gouverneur-generaal opdracht geeft tot de eerste politionele actie. De historicus Tom van den Berge vat het in de inleiding van zijn...
BOEKEN: Worden zoals wij – Bram Mellink
Het gangbare beeld is dat de Nederlandse samenleving vanaf de late jaren vijftig een ingrijpend individualiseringsproces heeft doorgemaakt, waardoor de meeste Nederlanders zelfstandige en verantwoordelijke staatsburgers zijn geworden. Bram Mellink betwijfelt dat. Volgens hem is die individualisering geen wezenskenmerk van de cultuur, maar een ‘betwistbaar maatschappelijk zelfbeeld’. Hij baseert zijn analyse op...
BOEKEN: Spreken over fout – Bram Enning
‘Als je je vader verloren had aan het oostfront of als hij als verrader was omgelegd door het verzet, had je geen vader en moest je je ook nog voor hem schamen. Dan had je pas echt de nieten getrokken in de loterij des levens.’ Deze ware en waardige woorden zijn van Erik Ader, de...
FILM: signalementen
Bestaan ze nog, avonturiers die op de bonnefooi de wijde wereld in trekken en van het een in het ander rollen? De Joodse Amsterdammer Sam Wagenaar (1908-1997) was zo’n man. Als twintiger ging hij naar Amerika, waar hij in de filmindustrie terechtkwam. Hij werkte als publiciteitsman bij de MGM-studio in Los Angeles en later...
FILM: Jimmy’s Hall
In Ierland had de Heilige Moederkerk de touwtjes heel lang strak in handen. Nadat het land na een bloedige strijd in 1922 onafhankelijk van de Britten was geworden, werd de greep van de katholieke clerus op de bevolking helemaal knellend. De conservatieve moraal vertaalde zich in ingrijpende wettelijke verboden, waaronder die op echtscheiding, abortus en...
TENTOONSTELLING: Spoorwegmuseum
Is het een museum? Is het een pretpark? Het spoorwegmuseum in Utrecht is wat marketeers een ‘belevenis’ noemen, en de kinderen die er rondlopen vinden het geweldig. Er is een treintje voor de kleinsten en een virtuele achtbaan voor de groteren. Tussen alle attracties door besteedt het Spoorwegmuseum momenteel ook nog aandacht...
‘De Jedburghs hebben hun rol gespeeld’
In Nederland werden de eerste Jedburgh-teams ingezet in het kader van operatie Market Garden, in september 2014 precies 70 jaar geleden. De Nederlandse inbreng in de heldhaftige operaties is lang onbeschreven gebleven. Jelle Hooiveld begon te graven en vond uiteindelijk genoeg informatie om een boek te schrijven. ‘Het is bijna James Bond in het kwadraat’. U...
‘Van Mook was een onrustig en ongedurig man’
De gemiddelde Nederlander kent de naam van Huib van Mook niet. En dat terwijl Van Mook een belangrijke rol heeft gespeeld in de Nederlandse geschiedenis van de twintigste eeuw. Tom van den Berge, verbonden aan het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde in Leiden, kreeg toegang tot het privé-archief van Van Mook en beschreef...
‘Er zat vroeger veel rommel in de Dikke Van Dale’
De Dikke Van Dale bestaat 150 jaar. Ter gelegenheid van deze mijlpaal is er een jubileumboek uitgebracht, samengesteld door Wim Daniëls. Verschillende bekende en minder bekende schrijvers werkten mee, Daniëls beschreef in meerdere bijdragen het veranderde tijdsbeeld. ‘Soms kwam ik stuitende voorbeelden tegen.’ ‘Dit jaar is bekend gewordend dat Van Dale in 2015 weer een...
Vrouwen in de jaren vijftig
Het aandeel vrouwen in de top van het Nederlandse bedrijfsleven stagneert. In de jaren vijftig bleven de meeste getrouwde vrouwen thuis en zorgden voor het gezin.
Steniging was voor de Grieken al barbaars
De steniging van de Pakistaanse Farzana Iqbal op 25 mei roept de vraag op waar deze vorm van collectieve eigenrichting vandaan komt. Zij staat niet in de Koran, wel komt zij voor in de Thora. De Joodse wet acht steniging op haar plaats bij allerlei vormen van ‘zonde’: het verbreken van de sabbatsrust, het vervloeken...
