Home LESSEN: ‘Europeanen en Russen hebben elkaar nooit begrepen’

LESSEN: ‘Europeanen en Russen hebben elkaar nooit begrepen’

  • Gepubliceerd op: 23 december 2014
  • Laatste update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Alies Pegtel
  • 3 minuten leestijd

Nederland stuurt een paar honderd militairen naar de Russische grens, die met Britse en Noorse krachten deel gaan uitmaken van een nieuwe flitsmacht van de Navo. Willem II-biograaf Jeroen van Zanten, momenteel werkzaam aan een boek over de Slag bij Waterloo, vertelt dat het wantrouwen ten aanzien van de Russen diepgeworteld is in Europa.

‘Russische kozakken maakten deel uit van de voorhoede van de geallieerde strijdkrachten die vanaf 1813 het leger van Napoleon bestreden en hem in 1815 definitief versloegen. Maar toen de Russische strijders met de Pruisen in Nederland arriveerden, werden ze argwanend bekeken. Dit kwam vooral door hun uiterlijk: een kozak zag er in Nederlandse ogen zeer exotisch uit. Zijn sabel, een bont-gevoerd uniform en het kleine behendige Russische paardje dat hij bereed, waren uiterst vreemd; zoiets hadden ze nog nooit gezien. Deze wonderlijk uitgedoste militairen wekten wantrouwen: zouden ze er niet op uit zijn om de boel leeg te roven?

Gaandeweg bleek dat de kozakken zich keurig gedroegen, zich ophielden in kazernes en niet op strooptocht gingen. Ze waren bevrijders, maar desondanks werden ze niet jubelend ontvangen. Dit kwam ook doordat de veiligheidssituatie gedurende 1814 onzeker bleef. De Franse soldaten gaven zich niet zomaar over; velen bleven in Nederland en hielden zichzelf in leven door plunderingen.

Maandenlang was het onrustig in het land, ook omdat onduidelijk was of de Oranjes wel of niet op de troon zouden terugkomen. Toen Willen I inderdaad koning werd, werden de kozakken officieel geëerd voor hun rol in de bevrijding van Napoleon: ze mochten vorst Willem I tijdens zijn intocht door Amsterdam begeleiden.

Uit diplomatieke stukken blijkt dat de adel xenofobische gevoelens koesterde ten aanzien van de Russen. Weliswaar waren er overeenkomsten en een gedeelde geschiedenis, maar wat de meeste mensen opviel, waren vooral de verschillen. De Russische aristocratie gedroeg zich volstrekt anders dan ze in Europa gewend waren. De Russen bulkten van het geld en ze lieten dit zien ook. Ze feestten dagenlang in alle pracht en praal en wisten van geen ophouden.

Al in de zeventiende eeuw had de Russische grenzeloosheid tot irritatie geleid bij het Amsterdamse stadsbestuur. Toen Peter de Grote tijdens een stadsbezoek maar niet bleek te vertrekken, werd er gemopperd dat dit wel een heel duur gezantschap dreigde te worden.

Europeanen vonden de opzichtige Russische wijze van rijkdom etaleren ongepast. Net als de huidige Russische miljardairs nu worden afgeschilderd als nouveaux riches zonder goede manieren en smaak, gebeurde dit in de negentiende eeuw ook.

In reactie op de Europese afkeuring die ze wel proefden, ging de Russische aristocratie zich juist nog opzichtiger profileren. Vanuit een sterk nationalistisch zelfbewustzijn lieten ze zich als vertegenwoordigers van een groot een machtig land niet de les lezen, en voelden ze nog meer drang zich te laten gelden.

Het wederzijdse onbegrip werd vergroot door het verschil in opvatting over mensenrechten. In Rusland waren lijfeigenschap en horigheid doodnormaal, terwijl die hier al waren afgeschaft. Russen vonden de Europeanen wat dit betreft maar watjes.

Koning Willem II, die huwde met de tsarendochter Anna Paulowna, reisde een paar keer naar Moskou en bewoog zich onder de Russische beau monde. Uit zijn observaties blijkt dat hij inzag dat Europeanen de eigenaardige mengeling van grandeur, rijkdom, melancholie en Aziatische mystiek niet begrepen. Willem II concludeerde dat Europa en Rusland ‘met de ruggen naar elkaar stonden’ en stelde zijn zwager tsaar Alexander voor de Russische belangen in Europa te behartigen. Hier kwam echter niets van terecht; Willem II bleek de rol die Nederland kon spelen op het Europese diplomatieke toneel schromelijk te oversschatten.’

Alies Pegtel is historicus en journalist.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?
Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?
Artikel

Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?

De Verenigde Staten leggen sancties op aan Sudan omdat het leger chemische wapens zou hebben gebruikt in de burgeroorlog in het land. Volgens The New York Times zette de Sudanese legerleider Burhan chloorgas in bij gevechten met de paramilitaire eenheid Rapid Support Forces (RSF). Tijdens de Eerste Wereldoorlog gebruikten Duitse soldaten al chloorgas bij Ieper,...

Lees meer
Britse soldaten van de Light Brigade worden afgeslacht door de Russen op 25 oktober 1854. Geschilderd door Richard Caton Woodville, 1897.
Britse soldaten van de Light Brigade worden afgeslacht door de Russen op 25 oktober 1854. Geschilderd door Richard Caton Woodville, 1897.
Interview

’Voor Poetin heeft de claim op de Krim iets spiritueels, net als voor Catharina de Grote’

Tijdens de collegedag Het Russische imperium op 26 juni vertelt historicus Ivo van de Wijdeven over de geschiedenis van de Krim. Hij geeft voorproefje van wat hij die dag gaat vertellen: ‘De Krim is de mythische geboortegrond voor zowel de Oekraïners als de Russen.’ ‘De Krim is al eeuwenlang een twistpunt en daardoor de ideale...

Lees meer
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Interview

Middeleeuwse kunst moest mooi én stevig zijn

Middeleeuwse kunst moest lang meegaan. Kunsthistoricus Jan van Daal ontdekte dat kunstenaars en opdrachtgevers contracten sloten over de duurzaamheid van kunstwerken.  ‘Kerken of gilden die in de Middeleeuwen een groot kunstwerk zoals een groot glas-in-loodwerk wilden laten maken, dachten na over hoelang dat mee moest gaan,’ vertelt Van Daal, schrijver van het proefschrift On Durable...

Lees meer
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Artikel

Schandaal rond Bidens gezondheid: hij is niet de eerste president die zijn ziekte verzweeg

Uit een nieuw boek blijkt dat Joe Bidens gezondheidsproblemen tijdens zijn presidentschap erger waren dan gedacht. In 1919 probeerde president Woodrow Wilson zijn ziekte ook zoveel mogelijk uit de publiciteit te houden. Zijn vrouw Edith Wilson hield hem uit de wind en nam allerlei taken van hem over. In het boek Original Sin schrijven journalisten dat...

Lees meer