De kraker van Enigma: Historisch rammelend portret van Alan Turing
The Imitation Game
Morten Tyldum
Vanaf 8 januari in de bioscoop
Beter laat dan nooit, maar de geschiedenis is er niet minder treurig om. Alan Turing, de briljante wiskundige die in de Tweede Wereldoorlog van cruciale betekenis was voor het kraken van het Duitse communicatiesysteem Enigma, werd vorig jaar door koningin Elizabeth postuum vrijgesproken voor zijn veroordeling in 1952 voor ‘gross indecency’. Turing was een jaar eerder gearresteerd wegens homoseksuele contacten en werd voor de keuze gesteld: twee jaar gevangenisstraf of een hormonenkuur. Turing koos het laatste. Twee jaar later pleegde hij op 41-jarige leeftijd zelfmoord door een giftige appel te eten. Hoe vernederend moet het zijn geweest voor deze topwetenschapper om als zedencrimineel te worden veroordeeld?
Over Turings belang gaat de Brits-Amerikaanse speelfilm The Imitation Game. Op een aantal flashbacks na speelt de film zich af in oorlogstijd in Bletchley Park, het landhuis in Zuid-Engeland waarin wetenschappers de codes van vijandelijke communicatiesystemen, in het bijzonder Enigma, proberen te ontcijferen. Turing gelooft niet in een handmatig trial and error-proces, maar ontwerpt met succes een enorme machine voor het verwerken van informatie. In 1943 ontcijfert men op Bletchley Park maandelijks meer dan 80.000 Duitse berichten, van weersvoorspellingen tot ultrageheime informatie over troepenbewegingen.
De film portretteert Turing op weg naar dat succes als een geniale wiskundige en grondlegger van de computerkunde, maar ook als een sociaal onbeholpen zonderling, die met arrogant gedrag zijn collega’s tegen zich in het harnas jaagt. Als niemand meer met hem wil werken, schrijft Turing een brief aan Churchill, die verordonneert dat hij de leiding moet hebben. Dramatisch sterk, maar niet kloppend met de werkelijkheid, want Turing, die eerder verlegen was dan arrogant, had vanaf het begin de leiding over het Enigma-project. Zijn positie werd door geen van zijn collega’s betwist.
De opgeklopte tegenstellingen hebben de filmmakers ook kritiek opgeleverd van de familie van Alastair Dennison, de commandant op Bletchley Park, die in de film Turing het leven zo zuur mogelijk maakt. Volgens de familie, daarin bijgevallen door historici, is de man ten onrechte als slechterik geportretteerd. Wel juist toont The Imitation Game de morele dilemma’s na het kraken van Enigma. Omdat voor de Duitsers geheim moet blijven dat hun communicatiesysteem is ontcijferd, grijpen de Britten niet in als ze op de hoogte zijn van een aanstaande Duitse torpedoaanval op een geallieerd schip met vijfhonderd passagiers aan boord. Het grote doel is het winnen van de oorlog, zegt Turing ter rechtvaardiging. De film eindigt met de mededeling dat historici schatten dat het kraken van Enigma de oorlog met twee jaar heeft bekort. Turing redde miljoenen mensen het leven, maar zijn eigen leven kon hij niet redden.
Exodus: Gods and Kings
Ridley Scott
Vanaf 18 december in de bioscoop
2014 was het jaar van de religieuze blockbuster in Hollywood. In het voorjaar was er de zondvloed Noah en het jaar eindigde met Exodus: Gods and Kings. Tussendoor waren er kleine religieuze films met goede titels als Heaven Is for Real en God’s not Dead. Met Exodus: Gods and Kings stelt spektakelfilmer Ridley Scott (Gladiator, Prometheus) niet teleur. De verfilming van de uittocht uit Egypte kunnen we zien als een 2.0-versie van Cecille B. DeMilles The Ten Commandments uit 1956. Deze klassieker, met een bebaarde Charles Heston als een wijze Mozes, heeft inmiddels een hoog campgehalte, dus een nieuwe versie was welkom. Aan Exodus: Gods and Kings zullen veel computernerds en visueel specialisten flink hebben verdiend, want de film tovert verbluffende digitale effecten uit de hoge hoed. De tien plagen zijn spectaculaire hoogstandjes, maar het pièce de résistance is de doortocht door de Rode Zee. Scott laat de zee niet splijten, maar laat het water zich na een aardbeving terugtrekken, zodat de Hebreeërs de zee kunnen doorkruisen, waarna de Egyptenaren in de erop volgende tsunami worden verzwolgen. Fijn als niet alleen God, maar ook de natuur aan jouw kant staat.
Jos van der Burg is filmrecensent bij Het Parool en de Filmkrant
Dit artikel is exclusief voor abonnees
