Alle artikelen
Herman Pleij, oud-hoogleraar historische Nederlandse letterkunde, is geïnspireerd door de humanist Desiderius Erasmus. Hij schreef het boek Erasmus en het poldermodel, geeft lezingen en maakte een tentoonstelling over de filosoof.
Weet u nog wanneer u kennismaakte met Erasmus?
‘Ik werkte aan mijn proefschrift over middeleeuwse carnavalsteksten, Het gilde van de blauwe schuit. Het was onvermijdelijk dat ik met Erasmus in aanraking zou komen, want hij geeft in zijn meesterwerk Lof der zotheid uit 1511 uitdrukking aan de zotheidscultuur die ik bestudeerde.’
Wat trof u in zijn werk?
‘Erasmus gaat enorm tekeer tegen de gevestigde orde. In Lof der zotheid hekelt hij het najagen van eigenbelang en zelfverrijking, maar dat doet hij op een buitengewoon geraffineerde manier. Wat ik knap vind, is dat hij je steeds op het verkeerde been zet. Hij laat in het midden of je de vrouwelijke hoofdpersoon, een zottin, serieus moet nemen. Het was de tijd van het absolutisme; het was riskant om de paus en de katholieke autoriteiten te bekritiseren. Het was daarom geniaal om zijn kritieken in satire en spot te verpakken.’
‘Hij wist kritiek in satire en spot te verpakken’
Werd zijn genialiteit herkend?
‘Toen Lof der zotheid in 1511 in het Latijn verscheen, sloeg het in als een bom. Ik schat dat het boek oorspronkelijk in een oplage van duizend exemplaren werd gedrukt, maar in de Europese wereld van de letteren was Erasmus een naam. Hij was een wereldburger, altijd onderweg naar buitenlandse vrienden, met wie hij correspondeerde. Velen, tot aan de paus toe, wilden hem in dienst nemen als filosoof. Maar hij verkoos onafhankelijk te blijven. Erasmus heeft zich ook nooit aan Luther verbonden, zoals de meeste humanisten wel deden, want hij wilde de eenheid van de kerk bewaren.’
U spreekt met bewondering over hem.
‘Erasmus was in veel opzichten een moderne geest. Dat hij zichzelf kon relativeren was heel vernieuwend in een tijd waarin absolute waarheden golden. Hij was een fervent ruziemaker, maar ook bereid om zijn standpunten te wijzigen. Lof der zotheid heeft hij voortdurend aangepast; in latere versies heeft hij ook reacties van anderen opgenomen. Ik zie Erasmus als grondlegger van het poldermodel. Eerst moet je stevig van mening verschillen, je moet elkaar de waarheid zeggen, om daarna water bij de wijn te doen en heel praktisch tot zaken te komen.’
‘Ik zie Erasmus als grondlegger van het poldermodel’
Had Erasmus ook minpuntjes?
‘Hij was een ijdel man. Hij deed het graag voorkomen of hij autodidact was, maar hij had wel degelijk onderwijs genoten, en niet van de minsten. Waar hij ontzettend mee in zijn maag zat, was dat hij een onecht kind was. Zijn afkomst heeft hij in zijn autobiografie proberen te verhullen. Uiteindelijk lukte het hem om pauselijke dispensatie te krijgen om van de nadelen van zijn onwettige geboorte verlost te zijn.’
Alies Pegtel is historicus en journalist.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
MIJN HELD: Herman Pleij over Desiderius Erasmus
Herman Pleij, oud-hoogleraar historische Nederlandse letterkunde, is geïnspireerd door de humanist Desiderius Erasmus. Hij schreef het boek Erasmus en het poldermodel, geeft lezingen en maakte een tentoonstelling over de filosoof. Weet u nog wanneer u kennismaakte met Erasmus? ‘Ik werkte aan mijn proefschrift over middeleeuwse carnavalsteksten, Het gilde van de blauwe schuit. Het...
Erik-Jan Zürcher over de staatsgrepen in Turkije
Erik-Jan Zürcher is hoogleraar Turkse talen en culturen aan de Universiteit Leiden. Als Turkije-deskundige is hij regelmatig te gast in televisie- en radioprogramma’s. Naar aanleiding van de mislukte staatsgreep afgelopen juli, sprak Historisch Nieuwsblad met Zürcher over historische coups in het land. ‘De mislukte staatsgrepen in Turkije werden maar door een klein deel van het...
‘Massamoordenaars zijn vaak charmante mensen’
‘De communistische partij in China wil geen studies meer over de Culturele Revolutie. Ze wil niet dat het verleden wordt bezoedeld,’ vertelt sinoloog Frank Dikötter. Hij deed jarenlang archiefonderzoek in China naar de wandaden van Mao Zedong, maar tegenwoordig krijgt hij daar de kans niet meer toe. Onlangs verscheen het derde deel van Frank Dikötters...
INTERVIEW: Peter Ross Range over 1924, waarin Hitler Mein Kampf schreef
Hoe kwam Adolf Hitler in de gevangenis terecht? Onder welke omstandigheden schreef hij Mein Kampf? De Amerikaanse historicus Peter Ross Range schrijft hierover in zijn boek 1924. Het kanteljaar van Hitler. De ondertitel van het boek is Het kanteljaar van Hitler. Waarom was 1924 een kanteljaar?‘1924 heeft veel invloed gehad op Hitler, het maakte een...
Hitlers Spelen draaiden niet om de sporters
De Olympische Spelen in Berlijn van 1936 draaiden niet om de sporters, maar om propaganda voor Hitler en zijn Derde Rijk.
Hypocras en bisschopswijn: de erfenis van kruidenwijnen
Om het gegiste sap van druiven drinkbaar te houden, voegen liefhebbers al sinds mensenheugenis allerhande ingrediënten en vooral specerijen aan de drank toe. Niet om de smaak van bederf te verdoezelen, zoals zowel regelmatig over eten als over wijn wordt beweerd. Maar onder andere om wijn lekker op smaak te brengen. Of om de wijn...
Specerijen in de Middeleeuwen
Ondanks de beperkte beschikbaarheid en hoge kosten werden er in de Middeleeuwen relatief veel meer specerijen gebruikt dan nu.
Viking-strijdlied
Hoe is het in vredesnaam mogelijk dat een klein eilandje met ongeveer net zoveel inwoners als de stad Utrecht zich niet alleen weet te plaatsen voor het EK (ten koste van Nederland), maar zelfs weet door te dringen tot de kwartfinales en Engeland verslagen achter zich laat? Als een kleine David die alle Goliaths van...
Waarom Hannibal alle slagen won, maar nooit de oorlog
Zijn tocht over de Alpen – met olifanten – en zijn vernuftige overwinningen op het slagveld maakten Hannibal Barkas tot een legendarisch generaal. In de derde eeuw voor Christus zat hij de Romeinen jarenlang dwars. Maar nooit dwong hij hen definitief op de knieën. 2 augustus 216 v.Chr.: bij het plaatsje Cannae, boven de hak...
COLUMN: Annegreet van Bergen over de koelkast
Albert Heijn veroorzaakte in de jaren vijftig een kleine revolutie. Klanten konden bij het bedrijf zegels sparen om een koelkast aan te schaffen. Dat betekende het einde van de melkboer, meent Annegreet van Bergen. Kortgeleden overleed Deva (1946). Eigenlijk heette Deva Trees, maar toen ze eind jaren zeventig sannyasin werd, volgeling van Bhagwan, veranderde ze...
De Atlantikwall
Langs 5000 kilometer kust, van de Noordkaap tot aan de Pyreneeën, bouwden de nazi’s een keten van bunkers, tankgrachten en mijnenvelden. Deze ongenaakbare Atlantikwall moest een geallieerde invasie voorkomen. ‘Zeg, weet u het al? De Atlantikwall, die staat pal!’ De Nederlandse bevolking hoefde zich geen illusies te maken over de kans van slagen van een...
Met Volkerenslag begint de ommekeer
Na de Slag bij Leipzig in 1813 wankelde Napoleon. Eindelijk was de val van de Franse keizer in zicht. Maar de prijs daarvoor in mensenlevens was ongeëvenaard hoog. Nog niet eerder stonden zoveel soldaten en vuurkracht op één plek tegenover elkaar. Nog niet eerder vielen in zo weinig tijd zoveel slachtoffers. Pas ruim honderd jaar...
