Alle artikelen
Over de eerste helft van de achttiende eeuw is in tegenstelling tot de Gouden Eeuw weinig geschreven. Onterecht, meent historicus Wim Dral. Daarom wijdde hij zijn biografie Tussen macht en onmacht aan Anthonie van der Heim: raadpensionaris van Holland van 1737 tot 1747. Van der Heims loopbaan speelde zich af in een voor de Republiek uiterst moeilijke periode. Na de Spaanse Successieoorlog was de Republiek in serieuze financiële problemen gekomen. Ondanks de moeilijke situatie probeerde de raadpensionaris zijn politieke doelstellingen te verwezenlijken.
Wat motiveerde u om een boek over Van der Heim te schrijven?
‘Anthonie van der Heim was wellicht niet een voor de hand liggende keuze. De grote raadpensionaris uit die periode is immers Simon van Slingelandt. Maar de problematiek waar Van der Heim mee te maken kreeg vind ik erg interessant. Op buitenlands gebied lagen er lastige vraagstukken, zoals slepende grenskwesties. Daarnaast dreigde de Oostenrijkse Successieoorlog, met alle problemen die de oorlog met zich meebracht – zowel politiek als financieel.’
‘In het binnenland was er de opkomst van de Friese stadhouders, die de verloren gegane invloed van de Oranjes trachtten terug te winnen. In zijn instructie stond dat Van der Heim niets mocht veranderen aan het staatsbestel. In de praktijk kwam het erop neer dat hij zo min mogelijk medewerking verleende om de Prins van Oranje te benoemen in een functie die een opstap zou kunnen zijn naar het stadhouderschap. Daarmee kwam hij in botsing met de ambities van de Friese Nassaus.’
‘Als laatste zijn financiële politiek. Om de oplopende tekorten te bestrijden voerde hij in 1742 een nieuwe inkomstenbelasting in en dat was zeer ongebruikelijk voor die tijd.’
De titel van uw boek is Tussen macht en onmacht. Stond Van der Heim vaak machteloos?
‘De titel is eigenlijk geïnspireerd op de positie van de raadpensionaris. De raadpensionaris van Holland kon, wanneer er geen stadhouder was, uitgroeien tot de machtigste politicus in de Republiek. Kijk maar naar De Witt, Van Oldenbarnevelt en Heinsius. Toch was hij vaak niet bij machte om bepaalde beleidsideeën uit te voeren omdat de financiële middelen beperkt waren en er weerstand was vanuit zowel binnen- als buitenland.’
‘Dat Van der Heim een inkomstenbelasting invoerde was zeer ongebruikelijk voor die tijd’
‘Binnenslands kreeg Van der Heim vooral te maken met groeiende invloed van de Prins van Oranje. Of hij zelf echt anti-Oranje was is mij niet duidelijk geworden, maar hij heeft zich in ieder geval ingespannen om de macht van Oranje zoveel mogelijk te beperken.’
‘In het buitenland was de politieke situatie complex. De koning van Engeland, die ook keurvorst van Hannover was, voerde als koning een andere politiek dan als keurvorst. Voor de bestuurders van de Republiek was zijn positie onduidelijk. Door de Pruisische annexatiedrift aan de oostgrens van de Republiek kwam deze mogendheid in botsing met de Republiek, die deze gebieden traditioneel als haar invloedssfeer zag. Dat waren niet makkelijk op te lossen problemen.’
Is de loopbaan van Van der Heim een succesverhaal?
‘Hij heeft een mooie carrière doorlopen, dus op dat vlak heeft hij het goed gedaan. Financieel gezien was de Republiek er echter slecht aan toe. Een nieuwe inkomstenbelasting had hierin verandering moeten brengen, maar de Oostenrijkse Successieoorlog gooide roet in het eten en de tekorten liepen alleen maar op. De bemiddelende rol die hij wilde spelen in een grenskwestie mislukte ook. Daarentegen gaf hij leiding aan de Republiek in één van de moeilijkste tijden die het gekend heeft en zijn aanzien nam gedurende zijn ambtsperiode toe.’
‘Wat ik heel mooi vind is hoe zijn tijdgenoten over hem geoordeeld hebben. Hij wordt gewaardeerd voor zijn tomeloze inzet, de consistentie in zijn beleid, zijn financiële deskundigheid en zijn integriteit. Je kan in retrospectief kijken wat zijn politiek heeft uitgericht. Dan zou het antwoord vrij weinig zijn. Echter, toen hij overleed was het oordeel dat hij niet gemist kon worden, want Van der Heim was de spil waar alles om draaide. Wat moesten ze uitrichten zonder hem?’
‘Van der Heim overleed, door tijdgenoten gewaardeerd, in het harnas’
‘Het is fascinerend om te zien dat hij in de loop van zijn ambtsperiode als raadpensionaris steeds meer waardering kreeg. Hij begon zijn loopbaan als ambtenaar en eindigde als politicus, maar door gezondheidsproblemen viel het ambt hem zwaar. Toen hij in 1744 wilde aftreden deed het gewest Holland een klemmend beroep op hem om aan te blijven en dat deed hij dan ook. Dit was voor Van der Heim een kantelmoment. Drie jaar later zou hij komen te overlijden aan zijn hartkwalen: in het harnas, op weg naar zijn kuuroord Spa.’
Kunnen hedendaagse politici iets leren van de loopbaan van Van der Heim?
‘Dat is lastig. Ik trek parallellen als je kijkt naar de besluitvorming. Aan het begin van de achttiende eeuw zie je bijvoorbeeld de stroperigheid die we ook bij de Europese Unie zien.’
‘Van der Heim werd gezien als een verademing na de norse Slingelandt. Ik denk dat hij een sympathieke, aimabele man is geweest die bovendien erg loyaal was. Voor de diplomaat Van Burmania was Van der Heim een verademing na de norse Van Slingelandt.’
‘Van der Heim was iemand van de overlegcultuur, de persuasie, zoals ze dat in de Vroegmoderne tijd noemde. Hij had een duidelijke visie. Met betrekking tot de buitenlandse politiek, het financiële beleid en de Oranjes had hij een koers die hij zo lang mogelijk heeft volgehouden. Wat dat betreft was hij consistent en misschien is dat wel een les voor nu.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Wim Dral over raadpensionaris Anthonie van der Heim
Over de eerste helft van de achttiende eeuw is in tegenstelling tot de Gouden Eeuw weinig geschreven. Onterecht, meent historicus Wim Dral. Daarom wijdde hij zijn biografie Tussen macht en onmacht aan Anthonie van der Heim: raadpensionaris van Holland van 1737 tot 1747. Van der Heims loopbaan speelde zich af in een voor de Republiek...
Jan Burgers over Nieuwe Maren
De aanslag van de wederdopers op het stadhuis van Amsterdam in 1535 maakte van Amsterdam een strikte en intolerante stad. Dit had tot gevolg dat Amsterdam zich als laatste Hollandse stad aansloot bij de Opstand. Dat stelt historicus Jan Burgers, die recent een bron over deze aanslag, Nieuwe Maren – Amsterdam 1534-1535, publiceeerde. De uitgave...
Kwam de aanval op Pearl Harbor president Roosevelt goed uit?
'This day will go down in infamy', zei Donald Trump na zijn arrestatie. Hij haalde daarmee de beroemde speech aan die oud-president Franklin D. Roosevelt gaf na de aanval op Pearl Harbor.
Eerste terroristen gebruikten aanslagen als ‘onweerstaanbare’ propaganda
Eind negentiende eeuw sloeg de eerste terreurgolf over Europa. Anarchisten gebruikten bomaanslagen en steekpartijen als ‘onweerstaanbare’ propaganda voor hun opvattingen. In 2008 lag er een bom in het Van Gogh Museum. In een vitrine, welteverstaan. Het was een ouderwets geval in de vorm van een gietijzeren bol, voorzien van uitsteeksels vol met ultra-explosief knalkwik. Gooi...
‘Dutch Approach’ bij terrorisme werkt niet meer
De Nationale ombudsman maakt zich zorgen over de manier waarop de overheid omgaat met Nederlanders met een terrorismeregistratie. Zij kunnen onverwachts in de problemen raken als ze naar het buitenland reizen, omdat ze vaak niet weten dat ze op een terrorismelijst staan. In de jaren zeventig was de Nederlandse aanpak van het terrorisme nuchter en kalm. Mede daardoor bleef het geweld binnen de perken. Maar die wereldberoemde Dutch Approach werd steeds minder effectief.
De twaalf apostelen: hebben ze eigenlijk wel bestaan?
Er is ophef ontstaan over een parodie op het Laatste Avondmaal tijdens de opening van de Olympische Spelen, omdat de apostelen werden uitgebeeld door dragqueens. Wie waren de apostelen precies?
Welke voorwerpen zijn typisch Nederlands?
Met de verkiezingen in aantocht peilde Historisch Nieuwsblad in de Tweede Kamer de meningen over onze identiteit. Welke objecten vinden de fractievoorzitters typerend voor Nederland? De Aardappeleters meende de een, De Dokwerker zei een ander. En maar liefst vier politici kozen het Plakkaat van Verlatinghe. *** Welk object vindt u het meest typerend voor de...
Andrew Jackson: de eerste populistische president van Amerika
In 2016 betrad Donald Trump het Witte Huis met dezelfde belofte als Andrew Jackson in 1829: de elite moest plaatsmaken voor een man van het volk.
Annegreet van Bergen over het verval van de tabaksindustrie
In Liverpool staat het grootste bakstenen gebouw ter wereld leeg. Het is een voormalig tabakspakhuis. Annegreet van Bergen over het verval van een industrie die ooit machtig en onomstreden was. Tegenwoordig is het de gewoonste zaak van de wereld dat wie wil roken naar buiten moet. Het ‘stoeproken’ neemt hand over hand toe, de roker...
8 staatsbezoeken in Nederland, van Wilhelm II tot Mandela
De erewacht inspecteren, urenlang aanzitten aan banketten en zwaaien tijdens rijtoeren. Het bezoek van een bevriend staatshoofd kent veel vaste onderdelen. Lastig wordt het vooral als het volk begint te rellen. Verwant staatshoofd Keizer Wilhelm II (1891 en 1907) Op 1 juli 1891 meerde het jacht de SS Hohenzollern aan in Amsterdam om...
Enfant terrible. Wim Treub (1858-1931) – Diederick Slijkerman
Wim Treub (1858-1931) was een van de negentiende-eeuwse liberalen die de maatschappij radicaal wilden veranderen en zich tegelijkertijd een fervent tegenstander van het socialisme toonde. Het was in een kluwen van journalistiek, literatuur en politiek dat Treub in Amsterdam zijn debuut maakte. Hij kende Carel Gerritsen, partner van Aletta Jacobs, de Tachtigers...
Sam Goudsmit. Zijn jacht op de atoombom van Hitler – Martijn van Calmthout
De Leidse wetenschapper Sam Goudsmit vertrok in de jaren dertig naar Amerika. Zijn ouders bleven achter en overleefden de oorlog niet. Hij bleef zich altijd schuldig voelen. Sam Goudsmit studeerde in de jaren twintig natuurwetenschappen in Leiden. Hij maakte er kennis met de beroemde wetenschappers Antoon Lorentz en Albert Einstein. Samen met zijn vriend...
