Vijftig jaar geleden staken Egyptische soldaten het Suezkanaal over en rukten Syrische troepen op in de Hoogten van Golan. Tot verrassing van het Israëlische leger: het had verwacht dat de Arabische landen geen aanval zouden riskeren na de Israëlische overwinning in de Zesdaagse Oorlog in 1967. Volgens militair historicus Christ Klep hebben westerse krijgsmachten van de Jom Kippoeroorlog geleerd. ‘Na een grote overwinning kun je niet op je lauweren rusten.’
Op 6 oktober 1973 ontketenden Egypte en Syrië een verrassingsaanval op Israël tijdens Jom Kippoer of de Grote Verzoendag. Israël had uren nodig om zijn leger te mobiliseren, en wist de Arabische landen pas na enkele weken te verslaan. Hoewel Egypte een nederlaag leed op het slagveld, had het land daarmee toch zijn politieke doelen bereikt, legt Christ Klep uit.
Meer historische contect bij het nieuws? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.
Waarom was de Jom Kippoeroorlog een belangrijk conflict?
‘In het Westen kijken we vaak naar Israël als militair voorbeeld. Op de militaire academie wordt veel aandacht besteed aan de Zesdaagse Oorlog in 1967 en de Jom Kippoeroorlog in 1973, omdat het voorbeelden zijn van twee verschillende typen oorlog. Het conflict in 1967 was een preventieve oorlog: Israël liet zien dat je niet hoeft te wachten tot de vijand jouw grens overschrijdt voor je zelf in actie komt. De Jom Kippoeroorlog in 1973 wordt juist gezien als een waarschuwing: als je een grote militaire overwinning behaalt, kun je daarna niet op je lauweren rusten. Een leger moet voortdurend blijven vernieuwen.’
Onderschatte Israël de oorlogsdreiging in 1973?
‘In Israël heerste de gedachte dat Arabieren geen oorlog konden voeren omdat ze daar de cultuur niet voor hadden – die gedachte heerst eigenlijk nog steeds. Arabische legers misten namelijk het improvisatievermogen van westerse krijgsmachten. Officieren konden zelf geen initiatief nemen omdat de legerstructuur daar te hiërarchisch voor was. Daardoor kwamen niet de beste generaals bovendrijven, maar de mannen met de beste connecties.
Israëls overwinning in de Zesdaagse Oorlog versterkte het superioriteitsgevoel
Israëls overwinning in de Zesdaagse Oorlog versterkte dat superioriteitsgevoel. De politieke leiding verwachtte dat Egypte en Syrië een aanval niet aandurfden vanwege de kracht van het Israëlische leger. De Israëlische legertop dacht bovendien dat Egypte maar twee opties had: een totale aanval waarbij alle middelen werden ingezet, of helemaal niets doen. Het doet denken aan de Franse opstelling in 1940: de Duitsers zouden Frankrijk niet aan durven vallen vanwege de sterke Maginotlinie.’
Waarom viel Egypte toch aan?
‘De Pruisische generaal Carl von Clausewitz schreef in zijn beroemde werk Vom Kriege ooit dat oorlog slechts een voortzetting is van politiek bedrijven met andere middelen. Het werkt niet om zomaar een oorlog te beginnen en dan maar te zien hoe het afloopt, zoals Rusland nu in Oekraïne doet. Je moet een duidelijk strategisch doel hebben voor je aan een oorlog begint, en Egypte had dat. De Egyptische president Anwar Sadat viel Israël niet binnen om te kijken hoe ver hij militair zou komen, maar stak alleen het Suezkanaal over en groef zich daar in. Hij wist dat de kans groot was dat Egypte verslagen zou worden, maar een militaire overwinning was niet zijn doel. Hij wilde de Arabische wereld laten zien dat er een land was dat Israël schade kon toebrengen, dus na het oversteken van het Suezkanaal was zijn missie eigenlijk al geslaagd. Hij had van tevoren al bedacht dat hij vrijwel onmiddellijk om tafel zou gaan om te onderhandelen over een wapenstilstand.’
Wat waren de gevolgen van de oorlog voor Nederland?
‘Vanwege de Nederlandse steun aan Israël besloten Arabische landen ons te boycotten, met een oliecrisis tot gevolg. De macht van het Arabische oliewapen werd toen voor het eerst gevoeld. Het ministerie van Buitenlandse Zaken was dan ook flink geschrokken na de oorlog. Aan de ene kant slaakten politici een zucht van verlichting dat Israël niet van de kaart was geveegd, maar ze maakten zich ook zorgen over nieuwe conflicten. Ze wilden liever geen tweede oliecrisis riskeren.’
Hoe paste de Jom Kippoeroorlog binnen de Koude Oorlog?
‘Het conflict werd gezien als een proxyoorlog waarin Amerika en de Sovjet-Unie elkaars krachten konden testen. De Amerikanen leverden wapens aan Israël, terwijl de Sovjets de Arabische landen ondersteunden. De wereldmachten voorkwamen natuurlijk wel dat ze echt betrokken raakten bij de oorlog. De Amerikanen waarschuwden de Israëli’s bovendien dat ze niet te ver mochten gaan, want de strijd mocht niet tot een nieuwe wereldoorlog leiden.’
Reservisten protesteren tegen juridische hervormingen
Het Israëlische parlement wilde in juli 2023 omstreden juridische hervormingen doorvoeren. Reservisten dreigden dienst te weigeren als het parlement daarmee in zou stemmen. Volgens Christ Klep vormt dat een risico:
‘Het is voor het Israëlische leger verontrustend als reservisten niet meer komen opdagen. De essentie van de Israël Defence Forces is snelle mobilisatie, liefst binnen 24 uur. Dan moet het leger qua mankracht twee tot drie keer zijn vergroot. Bovendien versterkt het reservistenstelsel het gevoel dat Israël een nation in arms is. Heel veel jonge mensen zijn jarenlang in dienst geweest. Dat “altijd paraat”-gevoel is de afgelopen decennia al ondergraven en dit nieuws knaagt nog eens extra aan een bouwsteen van het Israëlische veiligheidsdenken.’
Zijn er parallellen met de huidige steun aan Oekraïne?
‘Zeker. Landen die voortdurend om meer militaire steun vragen, moeten tot een halt worden geroepen als het echt gevaarlijk wordt en totale escalatie dreigt. De NAVO stelt wel degelijk grenzen aan de steun aan Oekraïne, want wat zal er bijvoorbeeld gebeuren als Kiev langeafstandsraketten op Russische steden afvuurt? Wat zal Poetin dan doen? Dat soort problemen had Amerika in 1973 ook met Israël. Washington had destijds maar één doelstelling: escalatie voorkomen. De Amerikanen wilden geen last hebben van het Midden-Oosten, dus lieten ze de Israëliërs weten dat ze niet richting Damascus moesten optrekken.’
Washington had maar één doelstelling: escalatie voorkomen
Waarom werd in 1973 gedacht dat de Jom Kippoeroorlog het einde van de tank betekende?
‘De Syriërs gebruikten antitankwapens van de Russen. Die troffen niet vaak doel, maar als je een grote groep infanteristen salvo’s raketten op vijandelijke tanks laat afvuren, , kon je best wat schade aanrichten. Israëlische tankbemanningen pasten hun tactieken snel aan, bijvoorbeeld door op het laatste moment opzij te zwenken:.
Die flexibiliteit en snelle leercurve waren kenmerkend voor het Israëlische leger. Hun officieren kregen enorm veel vrijheid. Een commandant van een tankeenheid kon zijn eigen beslissingen nemen. Hij kreeg een algemene opdracht om een stuk van het front te verdedigen, maar mocht zelf beslissen hoe hij zijn tanks opstelde of waar hij zijn infanterie op af stuurde. Dat was iets wat de Syriërs en Egyptenaren veel minder goed konden. In hun legers was alles strikt gereguleerd.
Van oorlogen als deze hebben we geleerd dat flexibiliteit cruciaal is. Dat zie je nu ook in Oekraïne: Kiev geeft commandanten veel meer bewegingsvrijheid dan het Kremlin doet. Het lukt de Russen niet om dezelfde lessen te leren uit 1973; als een Russische officier zijn mond opentrekt, wordt hij – als hij geluk heeft – oneervol ontslagen. Moskou zet vooral in op massa en stuurt liever duizenden mannen over de linie. Het is ook maar de vraag of de Chinezen deze flexibele moderne manier van oorlogvoeren aankunnen. In China draait alles om de Communistische Partij en onbetwist leiderschap, dus het is twijfelachtig of zij wel in staat zijn om hun commandanten veel vrijheid te geven.’
Hoe wordt er nu in Israël naar de Jom Kippoeroorlog gekeken?
‘Israël heeft nog steeds de beste militaire spullen, zoals de luchtafweersystemen van de Iron Dome. Maar het land heeft al decennialang geen ‘echte’ oorlog meer kunnen voeren tegen een grote, conventionele tegenstander. Militaire analisten waarschuwen daarom dat het land het gevoel van 1967 en 1973 dreigt te verliezen; het gevoel dat Israël een nation in arms is en geen andere keus heeft dan zich vierentwintig uur per dag te verdedigen. Na de fouten in de Jom Kippoeroorlog wil het land waken voor nieuwe onderschatting.’
