Alle artikelen
Een staartje van zes bladzijden rechtvaardigt deze uitgave. Daarin zetten Wichert ten Have en Johannes Houwink ten Cate genuanceerd uiteen wat het onderzoek in circa zeventig dagboeken aan nieuws heeft opgeleverd aangaande het beeld van de jodenvervolging. Het is meer dan men zou verwachten. Zij stellen in de eerste plaats vast dat het beeld, opgeroepen in De Jongs geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, niet langer te handhaven is. Anders dan De Jong meende, kon de Nederlandse bevolking zich al tijdens de oorlog wel degelijk een voorstelling maken van de massale mensenvernietiging. In de tweede plaats verzetten Ten Have en Houwink Ten Cate zich tegen de ‘rijkelijk overdreven’ voorstelling in de recente historiografie die de hele oorlogsgeneratie ‘een vrijwel collectief falen’ aanwrijft. Honend spreken ze in dat verband van ‘een oefening in pseudo-solidariteit met de slachtoffers, die goedkoop om niet te zeggen kosteloos is’.
Maar ook de vroegere heroïsering van het verzet tegen de jodenvervolging is nu buiten de orde. Ten Have en Houwink Ten Cate vermoeden dat het hier gaat om een ordinair generatieconflict. Maar als het zwart-wit beeld uit de geschiedenis verdwijnt houdt dat niet noodzakelijkerwijs in, dat een ‘grijs verleden’ resteert, zoals Chris van der Heijden onlangs wilde laten geloven. De geschiedenis is integendeel kakelbont en even rijk aan zachte tinten als aan fel schitterende kleuren. Het is niet de geringste verdienste van deze uitgave dat ze dat ook laat zien.
‘Wit’, ‘zwart’ of ‘grijs’ hebben niet van doen met een geschiedschrijving die in ernst probeert het verleden te begrijpen. ‘Wit’, ‘zwart’ of ‘grijs’ hebben van alles van doen met de eeuwige zucht van de Nederlander zich te presenteren als moreel en ethisch fatsoensmens. Ook Ten Have en Ten Cate ontkomen er niet aan. Het ‘recht’ van de slachtoffers van de genocide eist het levend houden van de herinnering daaraan, zeggen ze. Onzin! Het kenmerk van doden is dat ze dood zijn. Aardse belangen hebben ze niet; rechten evenmin. Handelingsbekwaam zijn ze niet. Herinnering behoort tot het domein der levenden. Het zijn levenden en niet doden die zich – uit hoofde van hun eigen belang – beroepen op het recht van herinnering. Leven en geschiedenis bestaan bij de gratie van verandering – herinnering dus ook.
P.W. Klein is emeritus hoogleraar geschiedenis in Rotterdam en Leiden
Dit artikel is exclusief voor abonnees
OORLOGSDAGBOEKEN OVER DE JODENVERVOLGING
Een staartje van zes bladzijden rechtvaardigt deze uitgave. Daarin zetten Wichert ten Have en Johannes Houwink ten Cate genuanceerd uiteen wat het onderzoek in circa zeventig dagboeken aan nieuws heeft opgeleverd aangaande het beeld van de jodenvervolging. Het is meer dan men zou verwachten. Zij stellen in de eerste plaats vast dat het beeld, opgeroepen...
BUITEN SCHOT. NEDERLAND TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG, 1914-1918
Ha fijn, oorlog! Duitsland mobiliseerde op de eerste augustus. In het zonovergoten centrum van München kon men over de hoofden lopen. De mensen waren door het dolle heen. Ha fijn, oorlog! De Beierse hoofdstad verleende gastvrijheid aan Louis Couperus. De grote Nederlandse schrijver voelde zich te midden van de volksvreugde als vreemdeling wonderlijk alleen. Ook...
BEROOID. DE BEROOFDE JODEN EN HET NEDERLANDSE RESTITUTIEBELEID SINDS 1945 door Gerard Aalders, 464 p. Boom ƒ49,90; na 1 mei ƒ 59,90 DE KLEINE SJOA. JODEN IN NAOORLOGS NEDERLAND door Isaac Lipschits,
Wat doet een historicus die al enkele jaren op een onderwerp zit waar niemand belangstelling voor heeft, als historici, juristen, politici en journalisten over de hele wereld het plotseling ontdekken en overnemen? Dat overkwam Gerard Aalders. Hij pioneerde al vanaf 1991 in het onderzoek naar roof en rechtsherstel, toen in 1995 de internationale discussie over...
Brieven
In ‘Brieven’ kunnen lezers hun mening geven over artikelen die in Historisch Nieuwsblad verschenen zijn. De redactie behoudt zich het recht voor brieven in te korten. Reacties: Postbus 1528, 100BM Amsterdam of redactiehn@vug.nlOranjebastaarden 1In uw aprilnummer (Historisch Nieuwsblad 2001/3) meldt Frans Smits in zijn bespreking van Oranjebastaarden dat achter de auteur Hanno de Iongh Oranje-kenner...
Adiovisueel: Belgie’s koloniale erfenis
Op 24 april jongstleden deed de Belgische justitie huiszoeking op kasteel Argenteuil, residentie van de weduwe van koning Leopold III, prinses Liliane. Ze neemt enkele archiefstukken mee, waaronder het dagboek van een kolonel die in 1961 werkte in de net van Kongo afgescheiden provincie Katanga. De huiszoeking werd gedaan in opdracht van de parlementaire commissie...
Nieuwe media: Religie
Uitersten liggen op internet dicht bij elkaar. Wie denkt dat het web een groot Sodom en Gomorra is, heeft het mis. Ook langs de digitale snelweg staat menig godshuis. Hilariteit alom toen de website van het Bisdom Den Bosch afgelopen februari meldde dat de Heilige Stoel overwoog een beschermheilige voor internet aan te wijzen. De...
Lifestyle & trends: Ik ben wat ik draag
De hotspots in achttiende-eeuws Parijs. Lekker weg in de jaren dertig. Haute cuisine in de Middeleeuwen. Trends zijn van alle tijden. Culinaire avonturen, mode, wonen en uitgaan door de eeuwen heen. Toen ik een jaar of acht was, had ik met twee vriendinnetjes een clubje. Het heette Het Vrolijke Drietal. We waren alleen clubje, want...
Stille getuigen: Het `familiekasteel’ van Willem Walraven
De geschiedenis laat haar sporen na. Monumenten, voorwerpen en graven herinneren aan bijna vergeten personen. Hun verhaal wordt hier verteld. Deze keer het `familiekasteel’ van journalist en literator Willem Walraven (1887-1943) in Dirksland op Goeree-Overflakkee. Het fraaie zeventiende-eeuwse huis aan de Heul in Dirksland bevat een gevelsteen met de tekst: `’t Is voor menighe een...
De politie bouwt al een eeuw zorgvuldig aan haar imago
Het maken van een praatje en het houden van een open dag. Uit onderzoeken blijkt dat de politie daarin uitblinkt. Boeven vangen is er zelden bij. Toch is het beeld van een krachtdadige politie onuitroeibaar. Want al bijna een eeuw bouwt de politie zorgvuldig aan haar imago. Om meer blauw op straat te krijgen werft...
Beeldgeheim april
Een onbekende historische foto. Is het verhaal erachter te vertellen? Ronald de Leeuw, directeur van het Rijksmuseum, en Kees van Twist, directeur van het Groninger Museum, doen een poging. `Deze foto moet over migranten gaan,’ zegt De Leeuw. `Onlangs werd ik gebeld door een neef uit Australië. Hij zou naar Amsterdam komen, en of het...
De Vooruitgang: Vrouwen hielden textiel-elite bij elkaar
Proefschriften, lezingen of artikelen kunnen ons beeld van het verleden ingrijpend veranderen. Deze keer het proefschrift van Tina Hammer-Stroeve, waarin zij stelt dat de vrouwen een grote invloed hadden binnen de ondernemerselite van de Enschedese textielindustrie. ‘Een ondernemersvrouw was niet alleen een “dame” die de regie over het huishouden voerde en anderen voor zich liet...
Het Hoge Woord: ’Ik ben eigenlijk heel trots op dit land’
De eenwording van Europa accentueert de verschillen tussen de landen alleen maar. Nederland, Duitsland en Frankrijk lijken soms zelfs in een andere tijd te leven. Soms ben ik wel eens een beetje jaloers op de Duitsers. Natuurlijk niet op de gruwelen uit de vorige eeuw, maar wel op de manier waarop de Duitsers steeds met...
