Op 1 november dit jaar verschijnt een boek met de intrigerende titel De Meelstreep. Het is het eindrapport, geschreven door de Leidse historicus Martin Bossenbroek, van het zogenaamde SOTO-project. SOTO? Dat zegt u niets meer? SOTO staat voor Stichting Onderzoek Terugkeer en Opvang. De stichting deed in opdracht van de regering onderzoek naar de naoorlogse opvang van oorlogsslachtoffers.
We danken het onderzoek, waar sinds 1998 maar liefst vijftig historici aan meewerkten, aan de geruchtmakende LiRo-affaire. LiRo-affaire? Dat zegt u niets meer? LiRo staat voor Lippmann-Rosenthal, de bank waar in de oorlog de joden hun persoonlijk bezit moesten afgeven voordat ze naar Westerbork gedeporteerd werden. Het archief van de bank werd eind 1997 door krakers in verwaarloosde staat aangetroffen in een leegstaand pand. De media schreeuwden moord en brand. Het werd nog allemaal erger toen de Groene Amsterdammer onthulde dat ambtenaren van Financiën eind jaren zestig joods bezit waarvan de rechthebbenden niet meer getraceerd konden worden tegen een schappelijk prijsje mee naar huis hadden genomen.
SOTO deed niet alleen onderzoek naar de naoorlogse opvang van joden, maar ook naar de opvang van zigeuners, krijgsgevangenen, dwangarbeiders en Indische oorlogsslachtoffers. Onze toenmalige columnist, Gerard Mulder, schreef dat SOTO met vuur speelde. Het onderzoek zou de onrust onder de oorlogsslachtoffers eerder vergroten dan verkleinen. Want een historische studie levert altijd een genuanceerd beeld op, en daar zitten de slachtoffers niet op te wachten. Zij willen enkel bevestiging van hun leed.
Zal er opnieuw commotie ontstaan na publicatie van De Meelstreep? Het ziet er niet naar uit. Inmiddels hebben groepen slachtoffer excuses van de regering aangeboden gekregen voor het hun aangedaan leed en zijn ze financieel gecompenseerd. Sinds die tijd wordt er vooral bínnen de slachtoffergroepen stevig gekibbeld. Genant en tegelijkertijd ook wel komisch is de vete binnen de groep van de Indische Nederlanders. De ‘binnenkampers’, de mensen die hebben vastgezeten in de Japanse kampen, pikken het niet dat hun uitkering even groot is als die van de ‘buitenkampers, degenen die ‘vrij’ bleven.
De media en het publiek hebben zo langzamerhand genoeg van alle kwesties rondom oorlogsslachtoffers. Spreek met een journalist van krant, radio of tv over joodse of Indische tegoeden, de reactie is: ‘gaap’.
Het eindrapport van SOTO zal zonder veel onrust het daglicht zien. Het is een mooie aanwinst voor de historische bibliotheek. Eind goed, al goed? Nou nee.
SOTO is van meet af aan een politiek correct project geweest. Er is een groep slachtoffers buiten het onderzoek gehouden. De NSB’ers. Ook de NSB’ers hebben sinds het einde van de oorlog een zeer traumatische geschiedenis: weggestopt, vernederd en mishandeld in kampen (zie het artikel ‘De kampen voor ‘foute’ Nederlanders in dit nummer) en vervolgens uitsluiting uit de gemeenschap en taboeïsering van hun verleden. Nog steeds kun je maar beter verzwijgen dat je familie een NSB-verleden heeft. Gezien de aanleiding is het te begrijpen dat SOTO een politiek correct onderzoek werd. Het zou echter historisch correct zijn als de regering een vervolgonderzoek naar de ‘foute’ Nederlanders laat doen.
Frans Smits is hoofdredacteur van Historisch Nieuwsblad.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
