Home Stille getuigen: Het collegedictaat van Anton Mussert

Stille getuigen: Het collegedictaat van Anton Mussert

  • Gepubliceerd op: 10 september 2001
  • Laatste update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Marcel Broersma
  • 3 minuten leestijd

De geschiedenis laat haar sporen na. Monumenten, voorwerpen en graven herinneren aan bijna vergeten personen. Hun verhaal wordt hier verteld. Deze keer de collegedictaten van NSB-leider Anton Mussert (1894-1946) in het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie.


Anton Mussert was een braaf student. Zijn collegedictaten zijn een toonbeeld van netheid. Van de omslagen is de rechterbovenhoek afgeknipt, waarna Mussert op het papier daaronder nauwgezet de titel van het vak schreef. De pagina’s vulde hij in een regelmatig handschrift. Nergens een verveelde krabbel, nooit een snelle tekening in de marge. Geconcentreerd moet hij de hoogleraren aan de Technische Hogeschool in Delft hebben gevolgd.
        Orde gaf Mussert volgens biograaf Jan Meyers `een genotsbeleving’; Loe de Jong diagnosticeerde een `dwangneurotische trek’. Pietluttig zou hij zijn hele leven blijven. Een medewerker van de NSB-leider herinnerde zich later: `Zijn werkkamer leek net een postkantoor. Alles lag er keurig. Van tijd tot tijd inspecteerde hij op het hoofdkantoor de inhoud van de kasten. Bij mijn adjudant zei hij eens: “Je zou een 10 gekregen hebben als daar onderaan niet een stukje papier scheef lag.”’
        Mussert begon zijn ingenieursstudie in 1912. Eigenlijk had hij bij de marine gewild, maar daarvoor was hij wegens slechte ogen afgekeurd. Ook toen hij zich na het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog bij een kazerne meldde, werd hij weer naar huis gestuurd. De commandant wist niet goed wat hij met deze vaderlandslievende vrijwilliger aan moest.
        De student bezocht ondertussen ijverig de colleges. Door geldgebrek had hij weinig studieboeken, dus moest hij het van zijn dictaten hebben. Trouwe aanwezigheid deed het bovendien goed bij de professoren. De jongeman, immer gehuld in hetzelfde bruine pak, was een onopvallende student. Soberheid en ernst tekenden hem. Hij woonde nog thuis, was geen lid van het corps en had weinig contact met medestudenten. Uitgaan deed hij nooit, evenmin als roken en drinken. Hij speelde liever patience met zijn zusje Coby.

Anti-Duits
Maar volgens studiegenoot Willem Schermerhorn, een van de weinigen die – hoewel oppervlakkig – contact met Mussert hadden, schemerde onder dit uiterlijk rimpelloze karakter een onvermoede felheid. De latere premier noemde hem `geen querulant, maar wel een man die tegen de draad inging’. Dat zou Mussert in zijn latere leven nog overtuigend bewijzen.
        In het collegejaar 1915-’16 liep hij colleges staatsrecht bij de reactionaire hoogleraar J.H. Valckenier Kips. Die pleitte onder meer voor het afschaffen van de democratie, die hij verantwoordelijk hield voor de lamentabele situatie waarin het vaderland zich volgens hem bevond. De overeenkomsten in het gedachtegoed van de hoogleraar en de latere NSB-leider zijn treffend.
        Zo noteerde Mussert op college: `De partijpolitici hebben het op hun geweten dat Nederland in 1810 z’n zelfstandigheid verloor. Het geschreven recht verzet zich tegen de heerschappij van de Tweede Kamer. Tegenwoordig een streven om de grondwet weg te werken, om alle hinderpalen weg te hebben, die de omverwerping van de monarchie mogelijk maakt.’
        Toch is er geen enkele aanwijzing dat Mussert door Valckenier Kips is beïnvloed, zoals wel eens is gesuggereerd. Het tegendeel lijkt eerder het geval, want in politiek opzicht was hij het zeer oneens met de hoogleraar. Deze steunde tijdens de Eerste Wereldoorlog Duitsland, terwijl Mussert fel anti-Duits was.
        Maakte de hoogleraar, die zijn mening niet verborg, op het laatste college een pro-Duitse opmerking? Tergde hij Mussert hiermee zo dat deze zijn hang naar netheid even vergat? Het heeft er alle schijn van. Onder het dictaat veroorloofde Mussert zich namelijk een zeldzame uitbarsting. Met opgewonden letters schreef hij: `Knaleffect. Hoera, Hoera, Vive la France, weg met de moffen!’

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Woodrow Wilson en Edith Wilson
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Artikel

Schandaal rond Bidens gezondheid: hij is niet de eerste president die zijn ziekte verzweeg

Uit een nieuw boek blijkt dat Joe Bidens gezondheidsproblemen tijdens zijn presidentschap erger waren dan gedacht. In 1919 probeerde president Woodrow Wilson zijn ziekte ook zoveel mogelijk uit de publiciteit te houden. Zijn vrouw Edith Wilson hield hem uit de wind en nam allerlei taken van hem over. In het boek Original Sin schrijven journalisten dat...

Lees meer
Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’
Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’
Interview

Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’

Oud-VVD-leider en oud-vicepremier Hans Wiegel roemde in 2017 de Britse staatsman Winston Churchill om zijn moreel leiderschap tijdens de Tweede Wereldoorlog. ‘Hij was van doorslaggevende betekenis.’ Wanneer hoorde u voor het eerst van Winston Churchill?‘Ik zal een jaar of twaalf zijn geweest, ik meen dat dit op school was.’ Maakte hij meteen indruk op u?‘Ik...

Lees meer
De olifant van Karel de Grote
De olifant van Karel de Grote
Artikel

Trump krijgt een vliegtuig cadeau, Karel de Grote kreeg iets veel opvallenders

Een Qatarees cadeau leidt tot ophef in de VS: het emiraat wil president Donald Trump een vliegtuig ter waarde van 400 miljoen dollar schenken. Diplomatieke giften zijn al sinds de Oudheid een belangrijk onderdeel van internationale betrekkingen. Zo kregen heersers vroeger olifanten, relikwieën en koffieplantjes cadeau. President Trump vindt de controverse rond het cadeau uit...

Lees meer
Jager met jachthonden
Jager met jachthonden
Beeldessay

Nederlanders maken zich al eeuwen druk over de jacht

Tijdens een jachtpartij schoten edelen van de Republiek onbelemmerd vele dieren. Eind achttiende eeuw kwam daar steeds meer verzet tegen. Maar niet uit dierenliefde. Het was een verslavend tijdverdrijf. Met een horde achter het wild aan stuiven of juist in je eentje dieren besluipen. Te paard, ondersteund door jachthonden of valken, schoten jagers ‘edel wild’,...

Lees meer