Zwijgzaam en omzichtig gaat Megawati Soekarnoputri, de nieuwe president van Indonesië, te werk. Zij bepleit geen revolutie, maar orde en rust. Toch zal ze de politieke erfenis van haar illustere vader Soekarno niet verloochenen.
De onlangs aangetreden Indonesische president Megawati Soekarnoputri heeft op 16 augustus haar eerste rede gehouden, ter herdenking van de onafhankelijkheid die op 17 augustus 1945 door haar vader Soekarno werd geproclameerd. De media berichtten dat haar rede een uur had geduurd en dat daarin een gevoelige toon niet ontbrak. Dat de zwijgzame en naar het leek emotieloze Megawati een uur lang had gesproken en haar gevoelens had getoond mocht wel in de krant, en kwam ook in de krant. Wat niet in de krant kwam, was dat de nieuwe president niet heeft teruggegrepen op een traditie die haar vader had gevestigd, maar het voorbeeld volgde van zijn opvolger Soeharto.
Megawati hield haar rede aan de vooravond van Onafhankelijkheidsdag in het parlement. Soekarno echter sprak de jaarlijkse rede uit op 17 augustus. Over de hoofden van parlement en kabinet heen richtte de eloquente demagoog zich op het Merdeka-plein of in het stadion van Senayan rechtstreeks tot het Indonesische volk. Zijn toespraken duurden vele uren, voortdurend onderbroken door gejuich, gejoel en gelach. Ook gaf Soekarno zijn redes een treffend motto mee en plaatste het jaar in het teken daarvan. Zo was in 1959 het motto `Herontdekking van de revolutie’, waarmee hij voor Indonesië de permanente revolutie afkondigde. In 1964 was het `Vivere pericoloso’ (Gevaarlijk leven), een leuze ontleend aan Mussolini, het idool van zijn nationalistische jaren.
De rede van Megawati op Onafhankelijkheidsdag 2001 had een heel andere toon dan die van haar vader. In plaats van revolutie bepleitte zij rust en orde, en ze gaf er geen enkel blijk van zich als wereldleider te willen profileren. De nieuwe president mist de welsprekendheid van haar vader en diens spontaneïteit. Ze bezit echter evenmin de narcistische trekken van Soekarno, die zich graag in het middelpunt plaatste en zijn eigen lot gelijkstelde aan dat van zijn land, waardoor hij uiteindelijk roemloos ten onder ging.
Megawati lijkt veel meer op haar moeder, Fatmawati. Zij was een karaktervolle vrouw, die ondanks het feit dat Soekarno nog met verscheidene andere vrouwen in het huwelijk trad de door iedereen gerespecteerde first lady bleef. Evenmin als haar dochter had Fatmawati het hart op de tong, en evenals Megawati was zij terughoudend van aard, hoewel ze getuige haar rol als first lady niet zonder ambities was.
Honderd ministers
Dat Megawati meer op haar moeder dan op haar vader lijkt kan in haar voordeel werken, want Indonesië zit niet te wachten op een nieuwe bung (broeder) Karno. Velen, onder wie ikzelf, hebben tot dusver gemeend dat Megawati’s zwijgzaamheid verhulde dat zij niets te zeggen heeft. Anders dan haar vader, die in talrijke geschriften en redevoeringen zijn ideeën over de inrichting van staat en maatschappij ontvouwde, heeft Megawati nimmer haar politieke visie onthuld.
Haar eerste optreden als president is nochtans vertrouwenwekkend. Soekarno placht van kabinetsformaties een show te maken waaruit monstrueuze kabinetten voortkwamen, van honderd ministers of meer. Megawati is bij haar eerste kabinetsformatie omzichtig te werk gegaan, zonder zich te haasten of zich, naar het lijkt, onder druk te laten zetten. Het kabinet van zo’n dertig professionals dat uit de bus kwam, is allerwegen positief ontvangen. De nieuwe president mag dan niet over de eloquentie van haar vader beschikken, de beleidslijnen die ze in haar eerste rede heeft uitgezet lijken perspectief te bieden. Misschien is de terughoudendheid waarmee Megawati tot dusver als politica is opgetreden de vrucht van bedachtzaamheid, waarachter onvermoede kwaliteiten als staatsleider schuilgaan.
De grote vraag is hoe Megawati zal omgaan met de politieke erfenis van haar vader. Daar is in de eerste plaats de gedachte van de geleide democratie. Bij de soevereiniteitsoverdracht op 27 december 1949 aanvaardde Indonesië op gezag van Hatta een grondwet die een parlementaire democratie vestigde, waarin de president een ceremoniële rol speelde. Soekarno zag echter een parlementaire democratie naar westers model als een dictatuur van de helft plus één. De Indonesische identiteit vroeg volgens hem om een consensusdemocratie onder leiding van een vaderlijke president. De vele, steeds wisselende politieke partijen en de snelle opeenvolging van kabinetten in de jaren vijftig leken Soekarno gelijk te geven. Op 5 juli 1959 herstelde hij de grondwet die hij in 1945 daags na de onafhankelijkheidsverklaring had geproclameerd. Deze grondwet, met onmiskenbaar fascistoïde trekken, ondersteunt een sterk leidersprincipe, belichaamd in een almachtige president. Op basis hiervan vestigde Soekarno wat hij een `geleide democratie’ noemde, waarin de wetgevende en rechtsprekende macht worden gedomineerd door de uitvoerende macht. De geleide democratie is door Soekarno’s opvolger Soeharto geperfectioneerd. Sinds de val van Soeharto hanteert het Indonesische parlement de spelregels van een parlementaire democratie, terwijl constitutioneel gezien nog steeds de geleide democratie van kracht is.
In haar rede op Onafhankelijkheidsdag heeft Megawati verklaard dat de zwakke democratische instellingen van Indonesië versterkt dienen te worden. Betekent dit dat zij kiest voor een parlementaire democratie? Het is niet waarschijnlijk. Ze zou zich daarmee als president veroordelen tot de zwakke positie waaraan haar vader zich met het herstel van de grondwet van 1945 heeft ontworsteld.
Javaanse hegemonie
De belangrijkste politieke erfenis van Soekarno is de eenheidsstaat. Vanaf het moment dat hij als nationalistisch leider aantrad, heeft hij geijverd voor één staat, één, taal en één vlag van Sabang tot Merauke. De federale staat, de Verenigde Staten van Indonesië, die de Nederlandse kolonisator had achtergelaten, werd dan ook binnen de kortste keren ongedaan gemaakt. De eenheidsstaat die ervoor in de plaats kwam, werd in het teken geplaatst van Eenheid in Verscheidenheid.
Deze bezweringsformule heeft niet gewerkt. Van het begin af aan heeft zich in Indonesië een Javaanse hegemonie doen gelden. Onder Soekarno’s geleide democratie werd Indonesisië een centralistische staat, beheerd vanuit Jakarta, waar inkomsten van de buitengewesten uit hun natuurlijke rijkdommen heen stroomden. Geleidelijk aan groeide verzet tegen de Javaanse hegemonie. Eind jaren vijftig kwam een bundeling van opstandige politieke en militaire leiders in de buitengewesten tot stand. Op 15 februari 1958 riepen zij een tegenregering uit, de Pemerintah Revolusioner Republik Indonesia (PRRI). De eisen die de PRRI aan Jakarta stelden, kwamen neer op herstel van de federale staatsvorm. Een snel ingrijpen van de legerbevelhebber Nasution, die elitetroepen inzette tegen de zwakke militaire krachten van de PRRI, noodzaakte de tegenregering tot guerrillaverzet over te gaan, dat binnen enkele jaren werd bedwongen.
Er is een parallel tussen de opstandige beweging van eind jaren vijftig en de huidige opstanden in gebieden als Aceh, Papua en de Molukken. Er is echter ook een belangrijk verschil. De opstandelingen van 1958 wilden de Javaanse hegemonie een halt toeroepen maar geen afscheiding, terwijl de huidige opstandige gewesten zich naar het voorbeeld van Oost-Timor wel willen afscheiden. Weliswaar heeft Megawati in haar rede excuses aangeboden voor de wreedheden die in de opstandige gebieden zijn begaan, maar ze liet er geen twijfel over bestaan dat ze de eenheidsstaat desnoods met geweld zal verdedigen. Wat ze de separatisten aanbiedt, is decentralisatie. Een realistischer aanbod lijkt federalisatie. Hierop rust echter nog steeds de hypotheek van het koloniale verleden, waardoor een federale staat een taboe is geworden. Het is al met al niet te verwachten dat Megawati de erfenis zal verloochenen van haar vader, die op 27 augustus 1950 in plaats van de Verenigde Staten van Indonesië de eenheidsstaat Indonesië uitriep.
In `Het hoge woord’ schrijven prominente historici korte historische beschouwingen naar aanleiding van actuele ontwikkelingen. Lambert Giebels is biograaf van Soekarno. Onlangs verscheen deel 2: Soekarno President. Een biografie 1950-1970.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
