Alle artikelen
De Duitse luchtaanvallen op Britse steden in de Tweede Wereldoorlog en de geallieerde luchtoorlog tegen Duitsland hadden bewezen dat het moreel van de burgerbevolking in moderne grootschalige conflicten niet per definitie hoefde te breken onder luchtbombardementen, mits de bevolking kon rekenen op hulp en bescherming. Hiertoe werd in 1952 de Bescherming Bevolking (BB) opgericht: in geval van oorlog zouden de strijdkrachten het land met de wapenen verdedigen, terwijl de BB hulp zou bieden aan de geteisterde bevolking door het ruimen van puin, het blussen van branden en het evacueren van gewonden. Tevens bood de BB een mooie gelegenheid concrete inhoud te geven aan naoorlogse idealen als het smeden van een eendrachtig volk en het ontwikkelen van gemeenschapszin, burgerplicht en verantwoordelijkgevoel. De BB-er, compleet met uniform, helm, eigen gezelligheidsvereniging, voetbalclub en het onvermijdelijke BB-lied, zou de modelburger moeten worden van het naoorlogse Nederland. Zo’n 160.000 vrijwilligers stonden te trappelen zich aan te sluiten.
De wittebroodsweken waren echter gauw voorbij. Al in de eerste helft van de jaren vijftig werd duidelijk dat de Derde Wereldoorlog zou worden uitgevochten met nucleaire wapens waartegen Nederland als klein dichtbevolkt land met ‘lonende kernwapendoelen’ als de Rotterdamse haven en Schiphol feitelijk weerloos was. Opheffing van de BB zou onder deze omstandigheden logisch zijn geweest, maar de regering koos er bewust voor de illusie van een effectieve BB in stand te houden als onderdeel van de afschrikkingspolitiek. De BB moest de NAVO-bondgenoten en de vijand duidelijk maken dat ons land bereid én in staat was aan de verdediging van het vrije westen zijn steentje bij te dragen. Niet alleen de kracht van de militaire verdediging, maar ook de geestelijke weerbaarheid van de bevolking tegen een volgende oorlog moest Moskou ervan overtuigen dat het westen zo sterk was, dat een aanval zinloos werd.
De Nederlandse bevolking wist intussen wel beter en meende dat er geen Derde Wereldoorlog kon uitbreken omdat politici in oost en west beseften dat een nucleaire oorlog gelijk stond aan collectieve zelfmoord op mondiale schaal. Aan deze tegenstrijdigheid zou de BB al spoedig bezwijken. De vrijwilligers liepen weg, en toen dienstplichtigen met grote tegenzin hun plaats innamen en met eigen ogen zagen dat de BB een amateuristisch zooitje was zonder behoorlijk budget nam niemand de organisatie meer serieus. Dat de BB het bestaan nog tot 1986 wist te rekken kwam dan ook alleen maar doordat de ambtenaren die er verantwoordelijk voor waren na al die tijd in hun eigen propaganda waren gaan geloven.
Bart van der Boom heeft over deze façade-organisatie een uitstekend proefschrift geschreven waarin de mythe van de BB op overtuigende wijze wordt doorgeprikt. Want wat is er aardiger dan het doorprikken van mythes, zeker als ze afkomstig zijn van de overheid?
Herman Amersfoort is hoogleraar Militaire Geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam
Dit artikel is exclusief voor abonnees
ATOOMGEVAAR, DAN ZEKER B.B. DE GESCHIEDENIS VAN DE BESCHERMING BEVOLKING
De Duitse luchtaanvallen op Britse steden in de Tweede Wereldoorlog en de geallieerde luchtoorlog tegen Duitsland hadden bewezen dat het moreel van de burgerbevolking in moderne grootschalige conflicten niet per definitie hoefde te breken onder luchtbombardementen, mits de bevolking kon rekenen op hulp en bescherming. Hiertoe werd in 1952 de Bescherming Bevolking (BB) opgericht: in...
DUIZEND JAAR WEER, WIND EN WATER IN DE LAGE LANDEN, deel 4 (1575- 1675)
Door de klimaatverandering valt er deze winter weer nauwelijks te schaatsen. Dat was wel eens anders. In de winter van 1671-1672 bijvoorbeeld lagen de trekschuiten in november al stil wegens ijsgang. Die winter vroren ook de rivieren dicht; pas op 3 maart was het te gevaarlijk geworden om met een paardenslee de Zaan over te...
Influenza: een zoektocht naar een dodelijk virus
De Spaanse griep startte zijn reis rond de wereld in de Baskische badplaats San Sebastian. In februari 1918 was het nog een gewone griep: je werd er hondsberoerd van, maar knapte uiteindelijk wel weer op. Maar in de loop van het jaar nam de epidemie dodelijke vormen aan, van Alaska tot West-Samoa en van Zuid-Afrika...
DE DOOD VAN MAARTEN KONING (HET BUREAU DEEL 7)
Na zeven delen en bijna 5000 pagina’s is het einde bereikt: Maarten Koning is dood. Weliswaar blijkt zijn overlijden, aan het slot van deel 7, slechts een kwade droom te zijn, maar wat was Voskuils jarenlange verbintenis met het Meertens-Instituut anders dan een vreselijke droom die eindigde in een nachtmerrie? Koning wordt na zijn pensionering...
DE VERDWIJNENDE HEMEL. OVER DE CULTUUR VAN EUROPA IN DE TWINTIGSTE EEUW
Het zal april 1981 zijn geweest. Na het mondeling tentamen Duits vroeg de docente wat en waar ik ging studeren. Na mijn antwoord (geschiedenis in Utrecht) zei ze: ‘Dan krijg je ongetwijfeld les van mijn broer’. Die broer was H.W. von der Dunk. Daar had ik toen nog nooit van gehoord, maar dat zou snel...
MAURITS VAN NASSAU. DE WINNAAR DIE FAALDE
Het levensverhaal van Maurits van Nassau is een heldenepos met een tragisch slot. De zoon van Willem van Oranje, een groot veldheer, slaagde erin weerstand te bieden aan de troepen van de koning van Spanje die de opstandige Nederlanden trachtte te heroveren en wist zo het levenswerk van zijn vader veilig te stellen. Hij deed...
Morele elasticiteit
Voor Loe de Jong zag de wereld er nog eenvoudig uit toen hij in de jaren zestig en zeventig aan zijn magnum opus werkte: je had goeden en je had fouten. Fouten waren mensen als Aantjes die in zijn beleving kozen voor de Duitse zaak. Deze mensen dienden uit het publieke leven te worden verwijderd:...
Sex-appeal
Onlangs vernam de Leidse historicus H.L. Wesseling van de hoofdredactie van NRC Handelsblad dat aan zijn bestaan als columnist voor die krant een einde kwam. Op zichzelf is dit niet iets om bij stil te staan. Wesseling heeft zijn column een flink aantal jaren mogen schrijven, kon er diverse bundels van maken en ontving voor...
Mein Kampf
Door vreemd personeelsbeleid van de KRO is de historische vraag weer eens opgevlamd hoe belangrijk de onverbiddelijke bestseller Mein Kampf is geweest en nog is. Directeur Ton Verlind van de katholieke omroep ontsloeg diskjockey Giel Beelen omdat deze Mein Kampf in de omroepgids Studio ‘het indrukwekkendste boek dat ik ken’ had genoemd. Hij had daaraan...
Brieven: Dachau en de varkens
In ‘Brieven’kunnen lezers hun mening geven over artikelen die in Historisch Nieuwsblad verschenen zijn. De redactie behoudt zich het recht voor om brieven in te korten. Het artikel van F. R. Ankersmit ‘Dachau en de varkens’ in Historisch Nieuwsblad 2000/10 is afschuwelijk. De vergelijking tussen de holocaust en de bio-industrie raakt kant noch wal. Ben...
Nieuwe media: Tiananmen
De Tiananmen Papers veroorzaakten veel ophef in de Westerse Wereld. Op het web is weinig te vinden over de onthullende documenten. Toch zijn fragmenten via internet in China opgedoken. Er zijn historische beelden die voor altijd op je netvlies staan: Roosevelt, Churchill en Stalin in Jalta, Jackie Kennedy gebogen over een achterbank in Dallas, de...
Jaap van Osta over Oranje-huwelijken in de twintigste eeuw
Jaap van Osta, specialist op het gebied van de moderne monarchie, vertelt over de huwelijkspolitiek van de Oranjes in de twintigste eeuw: ‘Hendrik was een lieve man, maar intellectueel stelde hij niets voor. Hij en Wilhelmina lagen elkaar helemaal niet.’ In 1898 was Wilhelmina op achttienjarige leeftijd koningin geworden. Tijd om een huwelijkskandidaat te zoeken....
