Alle artikelen
De plaatsing van die steen, maakte onderdeel uit van het in juni 2000 tussen de banken en de beurs enerzijds en het Centraal Joods Overleg (CJO) anderzijds gesloten akkoord over de terbeschikkingstelling van 314 miljoen gulden aan het CJO. Dit geld werd hoofdzakelijk uitgekeerd als compensatie voor de handel in geroofde joodse effecten én de gebreken van het naoorlogse rechtsherstel. Het gerucht wil dat het huidige personeel van ABN AMRO tevergeefs bezwaren heeft aangevoerd tegen de spijkerharde tekst van de plaquette, die niet alleen de rovers van Liro bekritiseert, maar ook de mensen die in enigerlei vorm aan die roof hebben meegewerkt.
Banken in bezettingstijd, het vorige maand verschenen boek van Milja van Tielhof, gaat over de zeven grote rechtsvoorgangers van ABN AMRO, die na de Tweede Wereldoorlog zijn gefuseerd. Het bewijst hoe juist de plaatsing van de gedenksteen is en hoe onterecht de bedenkingen van het huidige bankpersoneel tegen de tekst op de plaquette. Het rechtvaardigt tevens de hoge bijdrage van ABN AMRO aan de miljoenen voor het Centraal Joods Overleg.
Dit boek, geschreven in opdracht van de directie van ABN AMRO en onder begeleiding van economisch historicus J.L. van Zanden, is een schitterend voorbeeld van bedrijfsgeschiedenis. Afgezien van enkele korte plichtmatige en overbekende passages over de financiering van het verzet en de arbeidsinzet van niet-joods personeel is het algemene beeld van de betrokkenheid van de banken bij de roof van joods privé-bezit ontluisterend en onthutsend.
Leugenaar
Hartenkreten ontbreken gelukkig, maar helder, met wetenschappelijke precisie en een scherp moreel oordeel, wordt uiteengezet hoe de roof precies in zijn werk ging en welke leugenachtige verklaringen hierover kort na de oorlog werden gedebiteerd, tot schade van de schaarse overlevende joodse gedupeerden. Dat morele oordeel is niet alleen in de conclusie, maar ook de in zorgvuldige opgebouwde tekst goed verwoord en beargumenteerd. De bankdirecties waren bang voor van alles en nog wat (de aanstelling van Verwalters, Duitse aandeelhouders, geweld tegen directeuren of medewerkers), maar niet voor de problemen van de joodse clientèle.
Wel deden ze wat bankiers onder geen beding ooit mogen doen, namelijk op eigen initiatief saldi aan Liro overboeken en effecten overdragen. In Banken in bezettingstijd wordt duidelijk dat de voorzitter van de beurs, Carel Overhoff, een leugenaar en een bedrieger was. En dat de directeur van de Twentse Bank Herman van Leeuwen, die bepleitte dat de joodse effecten in Amsterdam zouden worden verhandeld en niet in Berlijn, zich totaal niet voor het lot van de joden interesseerde.
Na de oorlog deden beursleden, banken en commissionairs jarenlang hun best de ware toedracht geheim te houden ‘om schadevergoedingsacties en aantasting van de reputatie te voorkomen’. Ook hierin speelden Overhoff en Van Leeuwen een rol. Toen in 1952 grote claims dreigden, pleegden de beursleden chantage door met succes met een beursstaking te dreigen.
Onderdelen van deze onverkwikkelijke geschiedenis waren al langer bekend, blijkt uit studies van historici Johan de Vries, Ies Lipschits en Gerard Aalders. Niettemin heeft Van Tielhof een vernieuwend boek geschreven, omdat de auteur steeds beschrijft welke afwegingen door de bankdirecties werden gemaakt, en hoezeer verschillende tactieken als meegaandheid, voorzichtige protesten en ook doelbewust vertragen tegen elkaar werden afgewogen.
Uit deze geïntegreerde visie, waarin aspecten van bezettingspolitiek, jodenvervolging en bankpolitiek steeds opnieuw met elkaar worden verbonden, blijkt dat het bekende cliché van de verondersteld typische Nederlandse ‘gezagsgetrouwheid’ bij de medewerking aan de jodenvervolging in het geval van het bankwezen niet opgaat. Er werd namelijk helemaal niet bij wijze van automatisme aan de handlangers van het bezettingsbestuur gehoorzaamd. Er werd gewikt en gewogen. Voorschriften, schrijft Van Tielhof, werden ‘niet blindelings’ uitgevoerd. Integendeel, er werden in het besef van de onrechtmatigheid van de jodenvervolging bewuste keuzes gemaakt die een hard moreel oordeel achteraf rechtvaardigen.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Banken in bezettingstijd. De voorgangers van ABN AMRO tijdens de Tweede Wereldoorlog en de periode van rechtsherstel
Enkele weken geleden werd op de gevel van het ABN AMRO-kantoor in de Amsterdamse Sarphatistraat een gedenksteen onthuld, die eraan herinnert dat in dit pand tijdens de oorlog de Liro-roofbank van de joodse vermogens was gevestigd. De steen is hoog in de gevel geplaatst, om het eventuele vandalen moeilijk te maken. De plaatsing...
Met man en macht. De militaire geschiedenis van Nederland 1550-2000
Zes dagen vóór het overlijden van Cees Wels verscheen op 24 april 2003 de mede door hem geredigeerde bundel van dertien opstellen over de Nederlandse militaire geschiedenis sedert het midden van de zestiende eeuw. ‘Een standaardwerk voor de komende jaren,’ aldus de trotse tekst achterop het boek. Daarmee is niets te veel gezegd. Maar...
Lifestyle & trends: Blootlopen met een doel
De hotspots van achttiende-eeuws Parijs. Lekker weg in de jaren dertig. Haute couture in de Middeleeuwen. Trends zijn van alle tijden. Culinaire avonturen, mode, wonen en uitgaan door de eeuwen heen.Idealisten waren ze. Ze heetten de Bond van Lichtvrienden en de Vrije Lichaams-Kultuurbeweging (VLK), en ze geloofden in de betere mens, die zou ontstaan als...
Het Rome van Cicero door Anthony Everitt. Vertaald uit het Engels door Emile Salomons. 428 p. Ambo, euro 24,90
Eerst was er een hele tijd niets, en nu zijn er opeens twee boeken in het Nederlands over Marcus Tullius Cicero (106-43 v. Chr.). De aanleiding voor deze ‘overvloed’ is niet eens het eindexamen Latijn van 2004, waarvoor Cicero de nationaal voorgeschreven auteur is. Anthony Everitt, gasthoogleraar kunstgeschiedenis in Nottingham en publicist, ontkent zelfs elk...
Tussen ideaal en illusie. De geschiedenis van D66, 1966-2003
Op 14 oktober 1966, nog geen etmaal nadat het centrum-linkse kabinet-Cals ten val kwam in ‘de nacht van Schmeltzer’, werd in Amsterdam de politieke partij Democraten ’66 opgericht. Anders dan de mythevorming wil, ging die oprichting aarzelend, rommelig, en niet bij alle initiatiefnemers van ganser harte. Het is misschien geen wonder dat de navolgende 37...
Mijn Verhaal: In bed met John Lennon
In maart 1969 hielden John Lennon en Yoko Ono hun beroemde ‘bed-in for peace’ in het Amsterdamse Hilton-hotel. Constance Vrijdaghs, toen zestien jaar oud, zat als een van de eersten bij hen op bed. ‘De Beatles waren mijn vrienden. Mijn zolderkamertje in Aerdenhout was behangen met foto’s en posters. Vooral John Lennon vond ik een...
Beeldgeheim: Criminele oudjes
Een oude foto. Wat is het verhaal erachter? Monique van Diessen, hoofdredacteur van Senioren Magazine en Marianne ter Laak, hoofdredacteur van Plus Magazine, doen een poging. ‘Waarom heb ik nooit beter opgelet tijdens de geschiedenisles?’ verzucht Van Diessen. ‘Ik heb geen flauw idee waar deze foto over gaat’. Aandachtig tuurt ze naar de afbeelding....
De racistische moord op Kerwin Duinmeijer
Veertig jaar geleden werd de vijftienjarige Antilliaanse Kerwin Duinmeijer doodgestoken. Twee maanden later ging het eerste officiële bureau voor racismebestrijding van start.
Het Hoge Woord
De Beweging voor Vrij Atjeh (GAM) ziet het gewelddadige conflict met de Indonesische regering als een voortdurende strijd tegen de koloniale overheersers. Aanvankelijk waren dat Nederlanders, vervolgens Javanen. De oorzaak van de huidige onvrede ligt echter in de Indonesische exploitatie van de olie- en gasvelden. Lange tijd leefden Atjeeërs zonder problemen binnen de grenzen van...
Sponsor bracht voetbalclub Fortuna ’54 in financiële problemen
Het betaald voetbal verkeert in een diepe crisis. Veel clubs hebben een miljoenenschuld en vechten tegen liquidatie. Het eerste slachtoffer van de verstrengeling van voetbal en bedrijfsleven was Fortuna ’54 uit Geleen. Het team voetbalde op het hoogste niveau, maar door de ineenstorting van het bouwimperium van de flamboyante zakenman en voorzitter Egidius Joosten ging...
Aan één stuk door slapen is een recent fenomeen
Elke avond gaan we naar bed. Als ons hoofd het kussen raakt, glijden we weg in een diepe slaap. Maar de lange, aaneengesloten nachtrust die tegenwoordig normaal is, was niet altijd vanzelfsprekend. Tot in de negentiende eeuw werd de West-Europeaan ten minste één keer per nacht wakker. In de herfst van 1878 sjokte de 27-jarige...
Boeken top tien mei 2003
1. KONINGIN NOOR VAN JORDANIE door Koningin NoorArena, Euro 22,502. ANNA BARONESSE BENTINCKdoor Ursula den TexBalans, Euro 17,503. EEN GESCHIEDENIS VAN DE ARABISCHE VOLKENdoor Albert HouraniOlympus, Euro 15,004. DE EERSTE WERELDOORLOGdoor John KeeganOlympus, Euro 15,005. BMdoor Ed van ThijnAugustus, Euro 16,956. DE STELLING VAN AMSTERDAMonder redactie van Paul VestersMatrijs, Euro 24,957. GLADIATORENdoor Fik MeijerAthenaeum-Polak &...
