De hotspots van achttiende-eeuws Parijs. Lekker weg in de jaren dertig. Haute couture in de Middeleeuwen. Trends zijn van alle tijden. Deze keer: het verjaardagsfeestje.

Een lang leven in de gloria. Je zingt het de jarige toe alsof het sinds mensenheugenis zo hoort. Een antieke heilswens dus? Waarschijnlijk niet. Een oudere versie van Happy Birthday to You werd zo’n honderd jaar geleden geschreven en gecomponeerd door de Amerikaanse onderwijzers Mildred en Patty Hill.

      Ook andere verjaardagsgebruiken zijn relatief jong. De taart, de kaart en het partijtje zijn allemaal eind-negentiende-eeuwse of twintigste-eeuwse uitvindingen – ook al zijn er volhouders die wijzen op het rechtstreekse verband tussen ronde verjaardagscakejes en de ronde taartjes die de Grieken met vollemaan offerden aan de godin Artemis.

      Slechts in beperkte kring is men al langer dan honderd jaar jarig. Sterker nog, toen een uitbundige verjaardag voor gewone mensen nog iets ongekends was, waren geboortedagen van prinsen en prinsessen al aanleiding voor gigantische feesten. Vooral als een vorst een beetje eerbetoon goed kon gebruiken, zoals prins Willem V, in 1766 toen hij was ingehuldigd als stadhouder, en in 1788 toen de Patriotten met hulp van de Pruisen naar de achtergrond waren gewerkt.

      Willems verjaardagsfeesten waren van een enorme allure. Er waren optochten en erepoorten, vuurwerk en feestmaaltijden. De bevolking zorgde overal voor feestverlichting. Eenvoudige burgers plaatsten een kaars voor het raam, de rijken een gevelgrote illuminatie. Toen de Nederlandse regering in 1889 voor Wilhelmina officieel Koninginnedag (eerst Prinsessedag) instelde, was het niet anders. Het doel van Koninginnedag was uitdrukkelijk het stimuleren van de koningsgezindheid.

      Mensen met minder betekenis voor de natie vierden hun verjaardagen in de tijd van Willem niet, hoewel ze graag feestten. Diderot schreef naar aanleiding van zijn reis door Holland in 1773 en 1774 dat de Hollanders van lekker eten hielden, en elke gelegenheid die er maar voor in aanmerking kwam benutten voor een feest in huiselijke kring. Hij noemde geboorte, doop, de eerste kerkgang na de bevalling en het spenen van een zuigeling, een overeenkomst, een verloving, een bruiloft, de goede afloop van een zaak, het vertrek voor een reis, of de terugkomst.

      Maar niet de verjaardag dus. In Diderots tijd wisten de meeste mensen waarschijnlijk niet eens op welke dag ze geboren waren. Constantijn Huygens (1596-1687), die vond dat hij oud en der dagen zat was en die ‘Nog eens september en nog eens die vierde dag die mij verschijnen zag’ dichtte, was een uitzondering. Maar in de negentiende eeuw kregen steeds meer mensen een idee dat een jaartje ouder worden iets was dat je kon vieren. Willem Bilderdijk dichtte op de verjaardag van zijn vrouw: ‘Neem! O lief Jantjen! Ieder kersjen in dit mandjen met een feest- en heilwensch aan.’ Couperus liet Eline Vere haar verjaardag vieren met bezoek en cadeautjes.

      Écht gemeengoed werden feestelijke verjaardagen pas in de twintigste eeuw. Vooral voor de kinderen werden de partijtjes steeds groter, met taart, spelletjes, slingers, liedjes, kaarsjes, cadeautjes en traktaties, alsmede trekjes aan de oorlel (Brazilië), het invetten van de neus (Canada), het ontvangen van veel geld (China), het uithangen van de vlag (Denemarken), het de lucht in gooien van de jarige (Israël), en het krijgen van nieuwe kleren (Japan).

      Volwassenen moeten het meestal doen met cadeautjes, taart, een borrel, en als het meezit een lied. Zoals Happy Birthday to You, waarvan rond de honderdste verjaardag van het lied zelfs versies in het Esperanto bestaan. Het liedje uit 1893 kreeg in 1935 copyright. De rechten berusten sinds 1988 bij het bedrijf Warner, dat daar jaarlijks een geschatte 2 miljoen dollar voor vangt.

      Dat is nog niets vergeleken bij het duurste verjaardagsfeestje aller tijden. Het werd gehouden ter ere van de vijftigste verjaardag van de sultan van Brunei, op 13 juli 1996. Het partijtje kostte 27,2 miljoen dollar, waarvan 16 miljoen werd besteed aan drie concerten van Michael Jackson.