Op 17 januari 1961 werd Patrice Lumumba in de Katangese stad Elisabethville (nu Lubumbashi, in het zuiden van Congo) door een vuurpeloton om het leven gebracht. Lumumba was eerste minister van Congo en een icoon van de Afrikaanse ontvoogdingsstrijd. De terechtstelling werd bijgewoond door enkele hooggeplaatste Katangese politici, een paar Belgische soldaten en een Belgische politieman.
Katanga had zich, met Belgische en Amerikaanse steun, afgescheiden van Congo. Katangese separatisten wilden, met westerse hulp, de Congolese regering in Leopoldville (nu Kinshasa) afzetten. Lumumba had daarom in de zomer van 1960 de hulp ingeroepen van de Sovjet-Unie. Het idee van een grote communistische staat in Midden-Afrika was voor het Westen volkomen onaanvaardbaar en dus moest hem snel de mond worden gesnoerd.
In 1999 verscheen het boek De moord op Lumumba, waarin Ludo de Witte de Belgische regering er openlijk van beschuldigde opdracht te hebben gegeven tot de moord op Lumumba. Dat de Belgen op de een of andere wijze betrokken waren bij de moord was al veel langer bekend. Maar De Witte slaagde erin die betrokkenheid met nog onbekende stukken vrij overtuigend te staven.
Er ging een schokgolf door de Belgische politiek. In 2000 werd een onderzoekscommissie opgericht die de omstandigheden moest nagaan waarin Lumumba werd vermoord, en de vraag moest beantwoorden of Belgische politici, of misschien wel koning Boudewijn zelf, daar als opdrachtgever bij betrokken waren. Het verslag van de historici die de onderzoekscommissie bijstonden is nu integraal uitgegeven.
In dit boek bevestigen de deskundigen de Belgische betrokkenheid bij de moord op Lumumba en concluderen ze dat Belgische politici – vreemd genoeg niet veel meer over koning Boudewijn – moreel verantwoordelijk waren. De Belgische staat heeft, met andere woorden, geen opdracht gegeven tot de moord, maar heeft ook niets gedaan om die te verhinderen.
Wat weten we na het boek van De Witte en het verslag van de onderzoekscommissie meer over de moord op Lumumba? Behalve de officiële bevestiging van de Belgische – hoewel slechts morele – verantwoordelijkheid eigenlijk niet veel. Toch is dit een bijzonder waardevol boek, omdat het de schimmige, officieuze Belgische diplomatie en de Belgische Afrika-politiek heel goed in kaart brengt. Daarmee geeft het een stevig historisch overzicht van de chaotische dekolonisatie van Congo.
