Alle artikelen
Als ik me geen buitensporigheden veroorloofde, kon ik er van mijn vijf gulden zakgeld per maand vier kopen. Ik heb het over Prismapockets, die per stuk ƒ 1,25 kostten. Niet alleen viel de prijs binnen het budget van een scholier, ook waren de eerste honderden titels welgekozen. Als nummer 462 verscheen in 1960 De wereld van Odysseus van ene M.I. Finley. De auteur zei me toen nog niets, maar de Odyssee lazen we op school. De docent klassieken gaf hoog op van de ontdekkingen van Heinrich Schliemann: die had toch maar mooi bewezen dat Homeros gelijk had.
Finley zette die zekerheid weer op losse schroeven. Zijn scepsis blijkt ook na vijftig jaar weldadig. In de nieuwe vertaling van Bastiaan Bommeljé blijkt wederom dat Moses Finley, sinds 1979 ‘sir’ Moses Finley – een echt klassiek werk heeft geschreven. Door Ilias en Odyssee te lezen als epen en ze te vergelijken met heldendichten uit andere culturen en periodes, toonde hij aan dat Homeros niet de Myceense wereld van vóór 1200 oproept.
Slechts enkele artefacten, zoals de helm van everzwijntanden en de strijdwagen, horen daarin thuis. In Homeros’ eigen tijd, de achtste eeuw voor Christus, heeft de paardenwagen geen rol meer op het slagveld. Daarom laat de dichter zijn helden de wagens gebruiken om sneller naar het slagveld te komen. Daar stappen ze uit hun strijdtaxi en gaan fatsoenlijk het tweegevecht te voet aan: zo maakt Homeros een ‘fossiel’ begrijpelijk.
Anderzijds is er nauwelijks iets dat bij Homeros’ eigen tijd past: er is geen spoor van de kantonnale staat, de polis, die in zijn tijd de gangbare gemeenschapsvorm werd, en evenmin refereert hij aan het uitzwermen van Grieken over de hele mediterrane wereld voor handel en vestiging in kolonies.
Wat de heldendichter doet is de indruk bij de toehoorder wekken dat hij een oude wereld en detail beschrijft. Daartoe worden allerlei oudheden door elkaar geklutst, een paar Myceense zaken, maar vooral voorwerpen, huizen en instellingen uit de eeuwen tussen 1200 en 800, de zogeheten Donkere Tijden. Het geheel wordt overgoten met een heroïsche saus, waardoor alles groter en indrukwekkender wordt. Zo wordt de inname van het fortje Troje, als die er ooit geweest is, een beleg van tien jaar.
Op deze wijze toont Finley ook aan dat Schliemann helemaal niet heeft bewezen dat de Trojaanse Oorlog heeft plaatsgevonden. Wat hij met zijn radicale opgraving op de heuvel van Hissarlik in Noordwest-Turkije heeft aangetoond, is dat op de plaats die de Grieken en Romeinen voor Troje aanzagen vanaf 3000 een reeks versterkte nederzettingen heeft bestaan. In geen van die lagen van Troje zijn sporen gevonden van een belegering of inname door Myceense Grieken.
Ook na zijn dood blijft Finley aansporen om de goede vragen te stellen. Bastiaan Bommeljé heeft de tekst met zichtbare deskundigheid vertaald – te vaak worden verdietsingen van waardevolle historische werken ontsierd door blunders zoals ‘galeien die opstomen’ en de ‘Romeinse grondwet’ (constitution is ook ‘bestel’). De citaten van Homeros geeft Bommeljé terecht in de hexametrische vertaling van H.J. De Roy van Zuydewijn.
De illustraties in de tekst zijn wat pover, maar storen het intellectuele genoegen niet. Dat wordt vergroot door twee bijlagen waarin Finley nog eens uiteenzet dat Homeros niet moet worden gelezen als een historieschrijver en dat archeologie niet gauw de geschiedenis bevestigt. Bommeljé maakt het boek ‘af’ door een schets van Finleys leven en werk.
Moses I. Finley
De wereld van Odysseus
288 p. Erven J. Bijleveld, € 19,50
Dit artikel is exclusief voor abonnees
De Odyssee was geen geschiedschrijving
Als ik me geen buitensporigheden veroorloofde, kon ik er van mijn vijf gulden zakgeld per maand vier kopen. Ik heb het over Prismapockets, die per stuk ƒ 1,25 kostten. Niet alleen viel de prijs binnen het budget van een scholier, ook waren de eerste honderden titels welgekozen. Als nummer 462 verscheen in 1960 De wereld...
Ultraconservatieve held
Er is halsreikend uitgekeken naar deze levensbeschrijving van Joseph Antoine Marie Hubert Luns (1911-2002), de langst dienende minister van Buitenlandse Zaken van Nederland (1952-1971) en tevens de langst dienende secretaris-generaal van de NAVO (1971-1984). Het werk, zojuist verschenen onder de titel Luns. Een politieke biografie, stond al geruime op de verlanglijst van de auteur, emeritus...
Lezersforum: ‘Handen af van de Antillen’
Forumdeelnemers zijn verdeeld over de stelling: ‘De Nederlandse Antillen horen eerder thuis bij Venezuela dan bij Nederland.’ De grootste groep – 49 procent – is het er niet mee eens. Daarentegen zou 36 procent van de 205 deelnemers het geen gek idee vinden als Den Haag de eilanden overdroeg aan het Zuid-Amerikaanse buurland. ‘Zoals...
Stelling ‘De rooms-katholieke kerk heeft het recht om homoseksuelen de communie te weigeren’
James KennedyHoogleraar Nederlandse geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam ‘Binnen het kader van de katholieke rechtstradities is deze weigering geoorloofd. Canone 915 van het katholiek Wetboek van Canoniek Recht, het Codex Iuris Canonici uit 1983, stelt heel expliciet dat kerkgangers mogen worden geweerd van de heilige communie als zij “halsstarrig vasthouden aan een zonde die...
Tea Party heeft lange politieke traditie
Rechts-conservatief Amerika is in rep en roer. In het hele land zijn zogenoemde Tea Parties georganiseerd, waar duizenden mensen protesteerden tegen president Obama. Vooral zijn financieel beleid moest het ontgelden. Rechts vreest dat de miljarden dollars overheidssteun aan banken en de auto-industrie tot hogere belastingen zullen leiden. Tea zou daarom staan voor T.E.A.: Taxed Enough...
Zoektocht graf García Lorca gestaakt
De regering van de Spaanse deelstaat Andalusië staakt de zoektocht naar de stoffelijke resten van Federico García Lorca. De wereldberoemde dichter werd op 18 augustus 1936 door fascisten van de Spaanse Falange gefusilleerd in de buurt van Granada. De zoektocht begon eind vorig jaar. Maandenlang is er gegraven. Het enige wat men heeft gevonden, is...
Ruzie om vergelijking islamofobie met antisemitisme
Zijn er overeenkomsten tussen antisemitisme en islamofobie? In Duitsland leidt alleen al het stellen van de vraag tot heftige polemieken. Sinds de directeur van het gerenommeerde Instituut voor Onderzoek van het Antisemitisme in Berlijn, Wolfgang Benz, begin dit jaar deze vergelijking trok in de Süddeutsche Zeitung, rolde er een golf van kritiek over hem heen....
Cyprus heeft verleden nog niet verwerkt
‘Nieuwe vermisten gevonden,’ zo kopt een Turkse krant op Cyprus. In een put zijn botten van vijftien tot twintig personen aangetroffen: stille getuigen van de gruwelijkheden die zich in de jaren zestig en zeventig op het eiland hebben afgespeeld. Jarenlang werd er over de vermisten – in totaal zo’n 1800 – niet gerept. Ze waren...
Bloeiende handel in Azië
De Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) was veel groter dan werd aangenomen. Robert Parthesius kwam tot die conclusie door in zijn proefschrift Dutch Ships in Tropical Waters de intra-Aziatische handel in kaart te brengen. Tot nu toe bestudeerden historici voornamelijk de zogenoemde Retourroute: van Amsterdam naar Azië en weer terug. Tussen 1595 en 1660 maakten 1368...
Immigranten in Athene
In de Klassieke Oudheid waren metoiken (immigranten) geïntegreerd in de Atheense gemeenschap, stelt Sara Wijma in haar proefschrift Joining the Athenian Community. Metoiken namen deel aan religieuze festivals en waren daarom lid van de polis. Toch hadden ze daarbinnen een aparte status. Dat is af te lezen aan hun specifieke rol in offerrituelen en processies....
Muntunies kunnen tegen een stootje
Door de financiële problemen in Griekenland en andere mediterrane landen liep het vertrouwen in de euro deuken op. Sceptici voorspelden in 2010 het einde van de Europese eenheidsmunt en beweerden dat muntunies in het verleden nooit een lang leven beschoren was. Marcel van der Beek, conservator bij het Geldmuseum in Utrecht, nuanceert dit. ‘Je mag...
‘Willem van Oranje overleefde dankzij pragmatisme’
‘In mijn jeugd was Willem van Oranje onbereikbaar groot en belangrijk,’ zegt Olaf Mörke (1952), auteur van Wilhelm von Oranien (1533–1584). Fürst und ‘Vater’ der Republik, waarvan binnenkort een Nederlandse vertaling verschijnt. Mörke groeide op in de Duitse deelstaat Hessen, vlak bij Dillenburg, waar ooit het slot van Willem van Oranje stond. ‘Er kwamen altijd...
